TRT - Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

(TRT), devlet adına ülkenin çeşitli kesimlerinde radyo ve televizyon yayınları yapmak amacıyla özel yasayla kurulmuş, tüzel kişiliği olan kamu kurumu.

Merkezi Ankara’dadır. Yurtdışında 17 merkezde muhabirleri, Kıbrıs’ta da sürekli bir haber bürosu vardır.
Türkiye’de devletçe denetlenen ilk düzenli radyo yayınları, yabancı ortaklı Telsiz Telefon TAŞ’ye verilen işletme yetkisiyle 1927’de önce Ankara’da, ardından da İstanbul’da 5’er kW gücünde iki küçük vericiyle başladı. Verici gücünün artırılmaması ve yayın kalitesinin düşüklüğü nedeniyle hükümet işletme yetkisini 1933’te bir devlet kuruluşu olan PTT’ye devretti. Ama sözleşme gereğince yayınlar 1936’ya değin Telsiz Telefon TAŞ tarafından sürdürüldü. 1933’te ülke içine uzun dalgadan yayın yapacak 120 kW gücünde bir vericiyle kısa dalgadan yurtdışma yayın yapacak 20 kW gücünde iki vericinin yapımına başlandı; bu vericiler 1938’de yayma geçti.

PTT’nin radyo yayınlarını üstlendiği 1938- 40 arasında vericilerin yayın gücü artmakla birlikte kalite yükselişi sağlanamadı. Radyo yayınlarının yönetimi 1940’ta Matbuat Umum Müdürlüğü’ne (bugün Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü) bırakıldı. 1949’da orta dalga üzerinden yayın yapacak 150 kW gücündeki İstanbul vericisinin eklenmesiyle yayınların toplam gücü 300 kW’ye ulaştı ve ülke alanının yüzde 25’inde dinlenebilir duruma geldi. 1950’de 100 kW gücünde ikinci bir kısa dalga vericisi yayma geçti.

27 Mayıs 1960’taki askeri müdahaleden sonra Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Adana, Gaziantep, Kars ve Van’da il radyoları yayma başladı. Ayrıca 1 kW gücündeki Erzurum, Diyarbakır ve İskenderun radyoları kuruldu. Radyo ve televizyon yayınlarının yönetiminin özerk ve tarafsız bir kamu iktisadi kuruluşu olarak düzenlenmesini öngören 1961 Anayasası uyarınca Mayıs 1964’te yürürlüğe giren bir yasayla Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu (TRT) kuruldu.

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1963-67)

radyo yayınlarının toplam verici gücü 527 kW’ye ulaştı; böylece yayınlar ülke alanının yaklaşık yüzde 40’ına ulaşabilir duruma geldi. 1967’de 100’er kW gücündeki Erzurum ve İzmir, 300’er kW gücündeki Mersin ve Diyarbakır vericilerinin yanı sıra 250 kW gücündeki yurtdışı kısa dalga vericisinin yayına geçmesiyle toplam verici gücü 727 kW’ye yükseldi. TRT 31 Ocak 1968’de, AFC’nin bağışladığı teknik donanımla Ankara’da 5 kW gücündeki bir vericiyle ilk televizyon yayınını gerçekleştirdi. 1972’ye değin deneme niteliğinde sürdürülen bu yayınlar Ağustos 1971’den sonra 1958’den beri yayın yapan İTÜ vericisinden ve PTT’nin radyolink bağlantısından yararlanılarak İstanbul’da da izlenebildi.

II. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1968-72)

Antalya’da 600 kW gücünde bir bölge radyosu yayma başladı; bunu İstanbul’da ülkenin hemen her yerinde dinlenebilecek 1.200 kW gücündeki bir vericinin yayma geçmesi izledi. 1971’deki anayasa değişiklikleri sırasında TRT’nin özerkliği kaldırıldı, kurum “tarafsız” bir kamu iktisadi kuruluşu olarak yeniden düzenlendi. Bu doğrultuda Şubat 1972’de TRT yasasında yapılan değişiklikle kurum siyasal iktidara daha bağımlı duruma geldi.

III. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1973-77)

radyo yayınlarının toplam verici gücü 4.635 kW’ye yükseldi. Böylece yayınlar nüfusun yüzde 87,5’ine, ülke alanının da yüzde 79’una ulaşabilir duruma geldi. 1974’te TRT’nin merkez, bölge ve il radyolarının birleştirilmesiyle TRT 1, TRT 2 ve TRT 3 radyoları oluşturuldu. 1977 sonunda toplam televizyon verici gücü 1.417 kW’ye, verici sayısı ise, 26’sı ana verici olmak üzere 58’e ulaştı; böylece televizyon yayınlan ülke alanının yüzde 60’ında izlenebilir duruma geldi.

IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1979-83)

FM (frekans modülasyonu) radyolarının geliştirilmesine ağırlık verildi. Bu dönemin sonunda TRT 1 ve TRT 2’nin toplam verici istasyon sayısı 14’e, verici gücü 4.578 kW’ye ulaştı; TRT 3 adıyla yayın yapan FM vericilerinin sayısı ise 27’ye, toplam güçleri de 960 kW’ye yükseldi. Gene bu dönemin sonunda TRT’nin yurtdışına yayın yapan radyo verici gücü 1.750 kW’ye, verici sayısı 5’e çıktı. Planda öngörülmemesine karşın 1982’de hükümet kararıyla aşamalı olarak renkli televizyon yayını başlatıldı. 1983 sonuna değin televizyon verici gücü altı kat artarak 1.935 kW’ye, verici sayısı ise 34’ü ana verici olmak üzere 199’a yükseldi. Böylece televizyon yayınları ülke alanının yüzde 80’inde, nüfusun yüzde 9Ti tarafından izlenebilir duruma geldi. 1 Temmuz 1984’te tümüyle renkli televizyon yayınma geçildi.

1982 Anayasası’nın hükümleri doğrultusunda çıkarılan yeni Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu 1984 başında yürürlüğe girdi. Yalnız TRT’yi değil, onun dışında kalan radyo ve televizyon yayınları ile öteki tüm elektronik yayınlan da düzenlemeyi öngören yasayla TRT dışında bir üst kurul olan Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu oluşturuldu. Toplam 12 üyeden oluşan bu kurulun üyelerinin sekizinin cumhurbaşkanı, dördünün de bakanlar kurulu tarafından atanması öngörülüyordu. Bu düzenlemenin görünüşte radyo ve televizyon yayınlarını siyasal iktidarların denetiminden korumayı amaçlamasına karşın yeni dönemde hükümetlerin yayınlardaki belirleyici ağırlığı yaygın bir eleştiri konusu oldu.

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-89)

doğrultusunda Ekim 1986’da televizyon yayınlarına ikinci bir kanal (TV 2) eklendi. 1987’de “Intelsat” uydusundan kiralanan bir aktarıcıdan TV 1 ve TV 2 programlarının uydu yoluyla bütün Türkiye’yi kapsaması sağlandı. Eylül 1988’de FM vericilerinden dördüncü kanal radyo yayını başlatıldı ve TRT radyoları Radyo 1, Radyo 2, Radyo 3 ve Radyo 4 adlarıyla yeniden düzenlendi. Planda öngörülmemesine karşın Ekim 1989’da üçüncü televizyon kanalı (TV 3) ve Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) alanına giren 14 ile yönelik yayın yapan GAP TV yayma geçti. Şubat 1990’da Avrupa’daki Türk işçilerine yönelik yayın yapmak üzere TRT-INT (TV 5) adıyla bir televizyon kanalı daha oluşturuldu. Temmuz 1990’da da örgün ve yaygın eğitim ağırlıklı programlara ayrılan TV 4 kanalı yayma başladı. Ama TV 1 ve TV 2 dışındaki kanalların izlenebildiği alanlar henüz oldukça sınırlıydı. TRT Temmuz 1990’da turizme hizmet amacıyla Antalya’da kurulan stüdyolardan Antalya, İzmir, Denizli, Kuşadası, Nevşehir, İstanbul, Bodrum ve Marmaris vericilerinden İngilizce, Fransızca ve Almanca yayın yapan Turizm Radyosu’nu kurdu. 1993’te TRT FM adıyla yeni bir radyo yayma geçti.

Ocak 1989’da çıkarılan bir yasayla TRT vericilerinin PTT’ye devredilmesi öngörüldüyse de Anayasa Mahkemesi’nin ilgili hükümleri iptal etmesi üzerine vericiler TRT’ye geri verildi. Uydu yayınlarının 1986’dan sonra Türkiye’den de yaygın biçimde izlenmeye başlaması ve 1990’larm başlarında uydu aracılığıyla Türkiye’ye yönelik yayın yapan özel televizyonların ortaya çıkması TRT’nin televizyon yayınları üzerindeki tekelinin fiilen kırılmasına yol açtı. PTT’nin uydu aracılığıyla alman yayınları abonelere kabloyla aktarmaya başlaması bu kurumla TRT arasında yasal yetki çekişmesine yol açtı. Anayasanın 133. maddesinin Temmuz 1993’te değiştirilmesiyle TRT’nin radyo ve televizyon yayınları üzerindeki tekeline yasal olarak da son verildi.