Göktürkçe (Köktürkçe)

Göktürkçenin Biçim Özellikleri

1.Göktürkçede Yapım Ekleri

İsimden İsim Yapma Ekleri

“+çı”: Meslek ve uğraşma isimleri yapar. Bu ekin “c”li ve yuvarlak biçimleri yoktur: “yir+çi” (kılavuz), “yagı+çı” (savaşçı), “sıgıt+çı” (ağlayıcı)
“+lXg”: Sahip olma bildirir: “baş+lıg” (başlı), “tiz+lig” (dizli), “at+lıg” (atlı), “ton+lug” (elbiseli)
“+sXz”: Sahip olmama bildirir: “yol+suz”, “keçig+siz” (geçitsiz), “buŋ+suz” (kedersiz)
“+GI”: Aitlik bildirir: “öŋre+ki” (öndeki), “buluŋda+kı” (köşedeki), “tagda+kı” (dağdaki)
“(X)nç”: Sayılarda sıralama bildirir: “üç+ünç” (üçüncü), “tört+ünç” (dördüncü)

İsimden Fiil Yapma Ekleri

“+lA-”: “baş+la-”, “sü+le-” (akın etmek) Bu ekin “n-, ş-, t-” fiilden fiil yapma ekleriyle genişletilmiş biçimleri de vardır: “söz+leş-”, “sü+let-”, “kan+lan-”
“+(A)d-”: Olma bildiren fiiller yapar: “kul+ad-” (kul olmak), “küŋ+ed-” (cariye olmak)
“+Ik-”: “iç+ik-” (içeri girmek, tâbi olmak), “taş+ık-” (dışarı çıkmak, tutsaklıktan kurtulmak)
“+sIrA-”: “+sızlaşmak” anlamında fiiller yapar: “il+sire-” (devletsizleşmek), “urug+sırat-”

Fiilden İsim Yapma Ekleri

“-(X)g”: “bil-ig” (bilgi), “öl-üg” (ölü), “tir-ig” (diri), “biti-g” (yazı)
“-(X)m”: “öl-üm”, “ked-im” (giyim), “bat-ım”
“-(X)ş”: “ük-üş” (çok), “teg-iş” (değme)
“-(X)nç”: “öt-ünç” (rica), “bulga-nç” (karışıklık)

Fiilden Fiil Yapma Ekleri

“-d-”: Pekiştirme işlevindedir. “ko-d-” (koymak), “ı-d-” (göndermek), “to-d-” (doymak)
“-(X)l-”: Edilgen çatı ekidir: “ad(ı)r-rıl-” (ayrılmak), “tir-il-” (dirilmek)
“-(X)n-”: Dönüşlü çatı ekidir: “kıl-ın-”, “tut-un-”, “kubra-n-” (toplanmak), “seb-in-” (sevinmek)
“-(X)ş-”: İşteş çatı ekidir: “kab-ış-” (kavuşmak), “ögle-ş-” (danışmak)
“-Ur-”: Ettirgen çatı ekidir; düz biçimleri yoktur: “öl-ür-” (öldürmek), “teg-tir-” (değdirmek)
“-tUr-”: Ettirgen çatı ekidir; düz biçimleri yoktur: “ag-tur-” (yükseltmek)
“-(X)t-”: Ettirgen çatı ekidir; ünlü ve r ile biten fiillerin dışında da kullanılabilir: “yorı-t-” (yürütmek), “süle-t-” (akın etmek), “yagu-t-” (yaklaştırmak)

Kaynak

MsXLabs Üye Girişi