Jean de La Fontaine

(d. 8 Temmuz, 1621, Château-Thierry - ö. 13 Nisan 1695, Paris, Fransa)
Fransız edebiyatının başyapıtları arasında yer alan fabllarıyla ünlü şair.

Yaşamı.

Champagne bölgesinde oturan burjuva bir ailenin oğluydu. 1647’de, zengin bir ailenin kızı olan Marie Hericart’la evlendi ama 1658’de ayrıldılar. Babasının işini devralan La Fontaine, 1652’den 1671’e değin orman ve suyolları müfettişliği yaptı.
Ama yazar olarak en verimli yıllarını Paris’ te geçirdi. 1657’de zengin maliye başmüfettişi Nicolas Fouquet’nin korumasına girdi. 1664-72 arasında Lüksemburg’da Orleans düşesinin maiyetinde bulundu. 1673'ten sonra 20 yıl boyunca evini bilim adamlarına, filozof ve yazarlara açan Madame de La Sabliere’in korumasında kaldı. Kral, dine ve geleneklere bağlı olmadığı gerekçesiyle La Fontaine’in Academie Française’e üye seçilmesine karşı çıktıysa da, sonunda (1683) akademiye kabul edildi.
Fablları.

La Fontaine fabllarını 12 kitaplık Fables choisies, mises en vers’de (Seçme Manzum Fabllar) topladı. Altı kitaptan oluşan ilk derleme 1668’de, beş kitaptan oluşan İkincisi 1678-79 yıllarında, sonuncu kitap da 1692-94 arasında yayımlandı.

La Fontaine fabllarında genellikle Aisopos geleneğinden, ikinci derlemede ise daha çok Doğu edebiyatından yararlandı. Daha önceki fabl yazarlarının kendilerini öğreticilikle sınırlayıp gelişigüzel anlattıkları basit öyküleri zenginleştirerek, büyük keyifle okunabilecek küçük komedi ve dramlar yarattı. Özellikle de, görünüşleri, davranışları ve konuşmalarıyla son derece canlı masal kişileri yaratmadaki ustalığıyla dikkati çekti. Sayılan 240’ı bulan bu manzum masallarda büyük konu ve anlatım zenginliği görülür. Çoğu kırda geçen bu yapıtlar, kırın kendine özgü çekiciliğini okura iletmede de çok başarılıdır. La Fontaine fabllarında ayrıca, dönemin toplumsal hiyerarşisini de yansıtır.

Zaman zaman yergiye yönelmiş, hatta oldukça sert dokundurmalar yapmışsa da, eleştirilerini sonuna kadar götürecek öfkesi olmadığından, bir yergici tavnnı benimsememiştir. Dönemin siyasal olaylarını ve düşünsel etkinliklerini ele alan bazı fablları da vardır. Ama bunların birçoğu gerçekte eleji, idil ya da mektup özellikleri gösterir. La Fontaine’in fabllarının başlıca teması bütün fablların geleneksel teması olan, insanoğlunun yüzyıllardır günlük yaşamında edinegeldiği temel ahlaki deneyimlerdir.
Eleştirmenler La Fontaine’in fabllarının içerdiği ahlak derslerini sınıflandırmış ve bu yapıtların, atasözlerinde rastlanan türden bir bilgeliğe dayandığı, genellikle sağgörüye seslenmekle birlikte, ikinci derlemede daha neşeli ve keyif düşkünü bir yaklaşımdan beslendiği sonucuna varmıştır.

La Fontaine, yarattığı komedi dünyasında fablların alışılmış hayvan kahramanlarının yanı sıra, sıradan köylülerle Yunan mitoloji ve efsane kahramanlarına da yer vermiştir. Fabllarının büyük yankı yapmasında, hem her çağa ait olan, hem de hiçbir çağa ait olmayan, zamanın ötesine geçebilen bu masal kişilerinin rolü büyüktür.

La Fontaine’in Fables'inin pek çok okuru ve eleştirmeni şaşırtan yönü, derin konuları son derece hafif bir anlatımla ifade edebilmesidir. Bu özellik, en çok fablların hayvan karakterlerinde belirgindir. Değişik insan tiplerini temsil eden bu hayvanlar, insan ve hayvan doğasının pek çok ortak yönü olduğunu düşündürür. Ama bunlar aynı zamanda, gerçek hayvanlarla yalnızca uzaktan benzerliği olan düş ürünü yaratıklardır. Eğlendiriciliklerini, La Fontaine'in hayvan ve insan özellikleri arasındaki uyuşmazlığı ustaca kullanmasından alırlar. Ayrıca bu fabllarda, tıpkı Contes et nouvelles en vers'de (Manzum Masal ve Öyküler) olduğu gibi, ama çok daha lirik ve ince bir tonda. La Fontaine’in kendi sesini duymak mümkündür. Ama bu ses, en duygu yüklü olduğu zamanlarda bile mesafeli ve denetimlidir. Tonu, neredeyse fark edilmeden hızla değişebilir; alaycı, küstah, kaba, hüzünlü, sevecen, düşünceli, incelikli ya da bilgece olabilir. Ama bütün fabllara, La Fontaine’in ilk derlemenin önsözünde yaratmak istediğini söylediği neşeli hava (la gaiete) egemendir. La Fontaine’e göre neşe, insanda gülme duygusu uyandıran şey değil, “en ciddi konulara bile kazandırılabilecek bir tür çekiciliktir”. La Fontaine’in fablları, insanı gülümsetir; ama bu, yalnızca fablların eğlendirici olmalarından değil, şairin insanlık komedisi anlayışını ve sanattan aldığı keyfi paylaşmaktan kaynaklanan bir gülümsemedir.

En yakın okumalar bile La Fontaine'in çoğu fablının zarif, doğal, incelikli ve kusursuz yapısını yeterince yansıtmaz. Bu fabllar, Fransa’da prozodi ve şiirsel söyleyiş alanında yüz yıldır yaşanan birikime dayanır. Bunların büyük çoğunluğu sürekli değişen bir ölçü düzeniyle yazılmış, uyakların ve değişen ritimlerin beklenmedik etkileşimi sayesinde zengin ve kusursuz bir etki yaratılabilmiştir. La Fontaine ayrıca, birbirinden çok farklı sözcüklere yer vermiş, alışılagelmiş sözcüklerle çok eski ya da ender kullanılanları, kır kökenli ya da komik sözcüklerle incelikli olanları, mesleki ve ticari terimlerle felsefi ve mitolojik kavramları yan yana, büyük bir uyum içinde kullanmıştır. Ama bütün bu zenginliğe ve 17. yüzyıl Fransızcasımn çağrışımlarıyla yüklü olmasına karşın, son derece ekonomik ve hafif bir üslup yaratmayı başarmıştır.

Öbür yapıtları.

La Fontaine ayrıca çok çeşitli türlerde şiirler, ilk yapıtı L'Eunuque (1654; Hadım) ve Climene (1671) gibi dramatik ya da yarı dramatik metinler, çok çeşitli konuları ele alan Adonis (1658; yb 1669), La Captivite de saint Malc (1673) ve Le Quinquina (1682) gibi şiirler de yazmıştır. Ama fabllarla karşılaştırıldığında, bu yapıtlar yalnızca birer şiir alıştırması ya da denemesi gibidir. Bunlardan yalnızca Les Amours de Psiche et de Cupidon (1669; Psykhe ve Cupido’nun Aşkları) yalın ve zarif düzyazı üslubu, ince bir duyarlıkla zeki bir alaycılığı birleştirmesi ve kadın psikolojisiyle ilgili şakacı gözlemleriyle dikkati çeker.

La Fontaine’in ilki 1664’te, İkincisi ölümünden sonra yayımlanan Contes et nouvelles en vers i Fables'dan daha hacimlidir. La Fontaine bu başlık altında toplanan masallarının çoğunu İtalyan kaynaklarından, özellikle de Boccaccio’dan almışsa da 14. yüzyıl İtalyan şiirinin zengin gerçeklik duygusunu koruyamamıştır. Bu masalların hemen tümünün başlıca teması şehvet düşkünlüğüdür; ama bu, Rabelais’de olduğu gibi açık sözlü ve coşkulu bir anlatımla değil, örtük ama saydam bir üslupla işlenir. Kişi ve olaylar yalnızca eğlendirmek üzere ele alınmışlarsa da, uzun süre eğlendiremeyecek kadar tekdüzedirler. Contes bir şairden çok, yetenekli bir üslupçunun yapıtıdır. Bu masallarda La Fontaine, anlattığı öyküyle keyfince oynar, yer yer konudan uzaklaşıp yorumlar yaparak öyküye canlılık kazandırır.

Ünü

La Fontaine hiçbir zaman XIV. Louis'nin gözüne girememesine karşın, krala yakın kişiler ve soylular arasında pek çok hayran kazanmıştı. Ayrıca din adamları, hekim, sanatçı, müzikçi ve oyunculardan oluşan geniş bir çevreye sahipti. Moliere, Nicholas Boileau ve Jean Racine’le olan dostluğu abartılmışsa da onlarla, ayrıca La Rochefoucauld, Madame de Sevigne, Madame de La Fayette ve daha az tanınmış başka birçok yazarla arkadaş olduğu kesindir.

La Fontaine sevdiği yazarların konu ve üsluplarını büyük bir ustalıkla taklit etmiş, başta Rabelais, Clement Marot, François de Malherbe, Honore d’Urfe ve Vincent Voiture olmak üzere birçok 16. ve 17. yüzyıl Fransız yazarından etkilenmiştir. En iyi bildiği klasik yazarlar Homeros, Platon ve Plutarkhos'la (bunları çevirilerinden okuduğu kesindir) Terentius, Vergilius, Horatius ve Ovidius'tur. İtalyan yazarlar arasında en beğendikleri ise Boccaccio, Machiavelli, Ariosto ve Tasso'dur. La Fontaine, romantik bir yazar değildir; yapıtları gücünü ve güzelliğini, kendi deneyimlerinden çok, severek okuduğu ve sürekli olarak yararlandığı zengin ve karmaşık bir edebiyat mirasından alır.

Ahlaki doğruların hiçbir zaman basit olamayacağından yola çıkan La Fontaine, okura ahlak dersini kaba biçimiyle sunmaktan- sa, incelikli bir yorumla vermeyi yeğlemiştir. Hatta bazen, bu dersleri ancak saf kişilerin olduğu gibi kabul edeceğini okura hissettirmeye çalışmıştır. Bu yüzden La Fontaine’in fablları, içerdikleri ahlak dersinden çok, bunların ardında yatan olgun, derin ve bilgece bakışla önem kazanır. Çok çeşitli düzeylerde okunabilen bu yapıtlar, küçük çocuklardan La Fontaine’in ününü yeniden canlandıran Andre Gide, Paul Valery ve Jean Giraudoux gibi edebiyatçılara kadar çağımızda da Fransız kültürünün önemli bir parçası olmayı sürdürmektedir.

La Fontaine’in toplu yapıtlarının en güvenilir basımı, Henri Regnier’nin yayıma hazırladığı Oeuvres'dür (1883-92, 11 cilt; Yapıtlar).

La Fontaine’in birçok fabjı Türkçede Ağustos Böceği ile Karınca, Öküz Olmak İsteyen Kurbağa, Tavşan ile Kaplumbağa, Arslan ile Fare, Karga ile Tilki, Kurt ile Kuzu, Leylek ile Tilki, Değirmenci, Oğlu ve Eşeği, Çiftçi ile Çocukları, Ayının Postu ve başka adlarla birçok kez basılmıştır. Çok sayıda fabl da La Fontaine'in Masalları (1948, 1989), Hikâyeler (1960), Çocuklar için Masallar (1967), Masallar (1969) ve La Fontaine'den Seçmeler (1983, 1989) gibi derlemeler içinde yayımlanmıştır.