OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü)

İngilizce ORGANIZATION OF PETROLEUM EXPORTING COUNTRIES (OPEC), üye ülkelerin petrol politikaları arasında eşgüdüm sağlamak ve üye devletlere teknik ve ekonomik yardımda bulunmak amacıyla kurulan çokuluslu örgüt.

Ocak 1961’de Irak, İran, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela tarafından kuruldu. Sonradan Katar (1961), Endonezya ve Libya (1962), Abu Dabi (1967), Cezayir (1969), Nijerya (1971), Ekvador (1973) ve Gabon (1975) da üyeliğe kabul edildi. Abu Dabi’nin de yer aldığı Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) kurulmasının ardından 1974’te Abu Dabi’nin yerine BAE örgüt üyesi oldu. OPEC’in başlangıçta Cenevre’de olan merkezi 1965’te Viyana’ya taşındı. Örgütün izleyeceği politikalar üye ülkelerin delegelerinin katıldığı, yılda en az iki kez toplanan konferanslarda belirlenir. Kararlar oybirliğiyle alınır. Üye ülkeler tarafından atanan Yönetim Kurulu’nun başkanı konferanslar sırasında seçilir. Viyana’da bir yönetim ve araştırma sekreterliği vardır.

Eylül-Ekim 1973’te Viyana’da toplanan 35. konferansta alman kararla petrol fiyatlarının yüzde 70 oranında artırılmasıyla, OPEC’in kararları dünya petrol piyasasında önemli rol oynamaya başladı. Örgüt içinde ağırlığı oluşturan Ortadoğu ülkeleri, birbirini izleyen fiyat artışlarını Ekim 1973 Arap-İsrail Savaşı’nda İsrail’i destekleyen Batılı devletlere karşı siyasal bir silah olarak kullandılar. Aynı amaçla petrol fiyatları Aralık 1973’te Tahran’da toplanan konferansta yüzde 130 oranında artırıldı ve ABD’yle Hollanda’ya petrol sevkıyatı bir süre için durduruldu. 1975, 1977, 1979 ve 1980’deki yeni fiyat artışlarıyla, 1973’te varili 3 ABD Doları olan ham petrolün fiyatı 1980’de 30 ABD Dolan’na yükseldi. Petrol fiyatlarındaki yükseliş OPEC üyesi ülkelerin bütçe gelirlerinde büyük artış yarattı. Üye ülkeler bu gelirlerin bir bölümünü kalkınma projelerine harcarken, önemli bir bölümüyle de sanayileşmiş ülkelerde, özellikle de ABD’de büyük yatırımlara giriştiler. ABD bankalarına yatırılan “petrodolar”lann büyük bölümü, bu bankalarca gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere verilen borçların finansmanında kullanıldı. Aynca Avrupa para piyasasına bir miktar para aktarıldı ve gelişmekte olan ülkelere yardım amacıyla OPEC Uluslararası Kalkınma Fonu oluşturuldu.

1980’lerin başında OPEC’in dünya petrol fiyatları üzerindeki etkisi azalmaya başladı. Batılı sanayileşmiş ülkeler fiyat artışları karşısında başta kömür ve nükleer enerji olmak üzere farklı enerji kaynaklarına yöneldiler; kendi ülkelerinde petrol arama ve çıkarma çalışmalarına ağırlık verdiler; petrol gereksinimlerini Meksika ve SSCB gibi OPEC dışındaki petrol ihracatçısı ülkelerden karşılamaya başladılar ve enerji talebini kısmaya yönelik tasarruf politikaları benimsediler. Bu çabaların sonucunda Batılı ülkelerin OPEC ülkelerinde üretilen petrole olan bağımlılığı azaldı ve OPEC 1982’de petrol fiyatlarını düşürmek ve üretimi kısmak zorunda kaldı. Batinın petrol talebinin düşmesi, örgütün iç çekişmeler ve 1980’de başlayan İran-Irak Savaşı nedeniyle zaten zayıflamış olan iç bütünlüğünü daha da sarstı.

Suudi Arabistan’ın örgüt içindeki etkisi bugün büyük ölçüde azalmış olmakla birlikte, OPEC’in en fazla petrol rezervine sahip üyesi olarak uzun yıllar petrol fiyatlarının saptanmasında belirleyici rol oynamıştır.