Opera
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Sözlerinin tümü ya da çoğu orkestra eşliğindeki aryalar, resitativler, korolu bölümler, düetler vb. olarak söylenen müzikli tiyatro yapıtı. Sunduğu çok sayıda yaratıcı olanaktan ötürü opera türü, yüzyıllardan beri bestecilerin üzerinde çalıştıkları bir tür olmuştur. Öte yandan, müzikle sözler arasında bir uyum sağlama zorunluluğu, kurgunun zorlayıcılığı ve beğenilerde kendini gösteren değişiklikler, operayı aynı zamanda zor bir tür hâline getirmektedir. Opera, Rönesans çağının son dönemlerinde İtalya'da ortaya çıktı. Eski çoksesli beste yöntemleri, yerini bestecilere daha fazla melodik özgürlük tanıyan tekniklere bırakıyordu. Bu gelişme, Yunan tiyatrosuna ve mitolojisine karşı duyulan ilginin canlanmasıyla çakıştı. Klasik Yunan edebiyatının kimi öykülerini müziğe uyarlamak amacını güden ilk çabalar Venedik'te gerçekleşti. Jacopo Peri'nin bestelediği ve ilk operalardan biri olan "Euridike" ilk kez 1600 yılında oynandı. Opera, 17. yüzyıl boyunca Avrupa'nın birçok ülkesinde yaygınlaştı ve bir tür olarak kendini kabul ettirdi. 1607'de Monteverdi, opera türünün ilk başyapıtı sayılan "Orfeo"yu besteledi. Dramatik aksiyonu güçlendirmek için orkestrayı geniş bir hayal gücüyle kullandı.
Monteverdi'nin yaşadığı ve çalıştığı yer olan Venedik'te, görkemli dekorlarıyla ün kazanan Venedik tarzı opera gelişti. Napoli'de de, neşeli melodileriyle tanınan napoliten tarzı gelişmeye başladı. Fransa'da Lully, baleyi önemli bir öge olarak kullanan operalar besteledi. Bu arada Purcell, İngilizce yazılmış ilk ve belki de en iyi opera olan "Dido ve Aeneas"ı ortaya koydu. 18. yüzyılın başlarında HŠndel, operalarında, hâlâ İtalyan operalarını örnek alıyordu. Daha sonra Gluck operaya birçok yenilikler getirdi. Bu yeniliklerin en önemlisi de gerçekçilikti. Mozart, İtalyan metinlerinden yola çıkarak bestelediği birçok operada resitativleri ve aryaları kullandı. Ancak orkestrasyonu kendisinden önceki bestecilere göre çok daha zengindi ve müziği çok daha dışavurumcu bir nitelik taşıyordu. Tarihten ya da efsanelerden alınan idealleştirilmiş kahramanlar yerine gündelik karakterlerden ve olaylardan yararlandı. Alman metinlerine dayanarak yazdığı operalarındaysa Mozart, simgspiel adı verilen ve diyalogların konuşma biçiminde yapıldığı bir tarz geliştirdi. 19. yüzyıl Alman opera ekolü, Mozart'ın etkisinde kalarak birçok ürün verdi. Bu ekolün en önemli temsilcileri Beethoven, Weber ve Wagner'di. Wagner, operayı en üstün sanat biçimi olarak tanımlıyor ve olgunluk çağı operalarında, müzik, tiyatro ve felsefe alanındaki düşüncelerinin tümünü tek bir yapı içinde sunuyordu. Bu operalar, şarkıcılara ve orkestralara da önemli değişiklikler getirdi.
19. yüzyıl İtalyan opera bestecilerinden Bellini ve Donizetti, "bel canto" (güzel şarkı) adı verilen bir şarkı söyleme tarzı geliştirdiler. Rossini de, komedi ve dramlarında operanın canlılığını artırdı. Bu özelliklerin tümü, en bütünsel ifadesini Verdi'nin operalarında buldu. 19. yüzyılın sonunda İtalya'da Verdi'yi izleyen Puccini, Almanya'da da Wagner'in geleneğini sürdüren Richard Strauss opera alanında ürünler verdiler. Bu dönemin önemli opera bestecileri arasında Çaykovski, Mussorgski, Borodin, Dvorjak ve Smetana vardı. Fransa'da Berlioz, kendine özgü operalar besteledi. Bizet ise, en popüler operalardan biri olan "Carmen"i ortaya koydu. Debussy, "Pelleas ve Mélisande" adlı operasında dışavurumcu eğilimlerini yansıttı. 19. ve 20. yüzyıllarda, Janacek, Bartok, Schoenberg, Berg, Hindemith, Gershwin ve Britten gibi sanatçılar, değişik özellikler taşıyan birçok opera bestelediler. Türkiye'de gerçek anlamda opera çalışmaları, Cumhuriyet döneminde başladı. 1940'ta Devlet Konservatuvarı açıldı ve bu okulun opera bölümünde opera çalışmalarına başlandı. Bu çalışmaları Profesör Carl Ebert yürüttü. İlk opera genel temsili 1941'de Mozart'ın "Bastien ve Bastienne" ile Puccini'nin "Madame Butterfly" operasının ikinci perdesi oldu. 1948'de Büyük Tiyatro'da düzenli opera temsillerine başlandı. Adnan Saygun, Necil Kâzım Akses, Nevit Kodallı ve Ferit Tüzün gibi yerli besteciler de opera alanında ürünler verdiler.
