ÇANAK

a. (esk türkç. çan, çanak'tan çanak).
1. Çukur ve yayvan kap; bu kabın içindeki.
2. Kimi arap harflerinin çanağa benzer yuvarlak karınlı bölümü.
3.

• Çanak ağızlı, ağzı büyük olan ya da sır saklayamayan, ağzı gevşek kimse için kullanılır: Çanak ağızlının biridir, ona sakın söyleme.
• Çanak çömlek, kap olarak kullanılan, topraktan yapılmış mutfak eşyası.
• Çanak gibi, ağzın ve küçük kapların büyüklüğünü belirtmek için kullanılır: Burnu küçücük, ama çanak gibi ağzı var. Çanak gibi fincan.(Çanak tutmak, çanak açmak, dilenmek; bir davranış ya da sözle kendisine kötü karşılık verilmesine yol açmak: Suç sende, lafa çanak tutuyor, sonra da inciniyorsun.
• Çanak yalamak, dalkavukluk etmek.
• Çanak yalayıcı, dalkavuk.

—Bot. Çiçeklerin çanakyapraklardan oluşan ve genellikte yeşil olan dış kılıfı. (Bk. ansikl. böl.)

—Denizbil. Özel bir su etkinliğiyle nitelenen kıyı bölgesi. {Yoğunlaşma çanağı ya da aşırı tuzluluk çanağı, herhangi bir denizin bir eşikte öbür kesimlerden ayrılan ve su bilançosu hep eksi olan bölümü. (Hidroloji özellikleri şunlardır: normalin üstünde tuzluluk; yüzeydeki ödünleyici su girişine karşılık, eşik düzeyinde su çıkış; sularda sınırlı bir tabakalaşma ve önemli düşey karışma [yüzey suyunun alta dalması]; derinlerdeki suyun yenilenmesi.) ll Yoğunluğun azaldığı çanak ya da tuzsuziaşma çanağı, herhangi bir denizin bir eşikle öbür kesimlerden ayrılan ve su bilançosu artı olan bölümü. (Hidroloji özel likleri şunlardır: normalin altında tuzluluk; yüzeyde hızla suyun çıkışı ve eşik düzeyinde ödünleyici su giriş; sularda belirgin tabakalaşma ve sınırlı düşey karışmalar; derin sularda durallaşma eğilimi.)

—Folk. Çanak yağması ya da çorba kapma, düğünlerde, bayram ve şenliklerde evlerin, hanların eşya ve yiyeceklerini yağmalamaya dayanan eski bir türk geleneği. (Bk. ansikl. böl.)

—Güz. sant. Ressamların boyalarını yumuşattıkları ya da sulandırdıkları küçük kap (cam, fayans, porselen, vb.); palete iliştirilen, içine yağ ya da terebantin konan küçük metal kap.

—Jeomorfol. Dışa akışsız çöküntü alanı. ll Uç çanağı, buzultaş yayının içinde, buzultaş yerleştiği sırada, buzul dilinin kapladığı yerde bulunan çöküntü alanı. (Uç çanağında genellikle bir göl ya da bataklık bir ova yer alır.)

—Mad. oc.

• Damar grubu çanak, kontak taşlarının arasında damarla birlikte bulunan malzeme. (Dolgunun kısır ya da mineralleşmiş olmasına göre kısır çanak 'tan ve mineralleşmiş çanaktan söz edilir.)
• Sivri çanak, yıkama aygıtlarında cevher içeren ve yıkama sularıyla sürüklenen ince parçacıkları toplamaya yarayan kap. (Bk. ansikl. böl.)

—Metalogr. Çanak çatlağı, sünek kanatlarla çevrili ve taneli düz bir kısım içeren tabak biçiminde çatlak.

—Mim. Dor sütun başlığında, abak altında bir tür yastık oluşturan yuvarlak ve içbükey büyük silme. Bir kubbeyi oluşturan bir kemertaşının karın bölümündeki çift eğrilik. ll Başlık çanağı, bazı sütun başlıklarının devrik çan biçimindeki sepet böbaşfık çanak lümü.