İhracat Nedir?

İHRACAT
MsXLabs.Org

1. İhracatın Tanımı
İhracat, kişi ve kuruluşlarca üretilen mal ve hizmetlerin yurtdışına satılmasıdır. İhracat kısaca dışsatım demektir. İhracat en geniş anlamıyla, bir ülke sınırları içerisinde serbest dolaşımda bulunan malların ve hizmetlerin başka ülkelere satılmasıdır.
Dar anlamda ise ihracat, yabancılara ya da Türkiye dışında yerleşik Türklere yapılan mal satışlarını ve söz konusu malların bu amaçla yurt dışına gönderilmesidir.

2. İhracat Yapabilecekler
İhracat yapabilmek için herhangi bir belge veya izin sertifikası almak gerekmemektedir. İhraç edeceği mala göre ilgili ihracatçı birliğine üye olan, gerçek usulde vergiye tabi gerçek ve tüzel kişi tacirler, Esnaf ve Sanatkar Odalarına kayıtlı olup üretim faaliyetiyle iştigal eden esnaf ve sanatkarlar ile joint-venture 2 ya da daha fazla tüzel kişinin bir araya gelerek, kararlaştırdıkları belirli bir yatırım projesi için birlikte hareket etmek için oluşturdukları ortak işletme yapısına, joint venture denir.

Buna göre, İhracatçı Birliğine üye olmak isteyen tacirlerden, İhracatçı Belgesi yerine, Ticaret Sicil Gazetesi ve Tek Vergi Numarası sahibi olduğunu tevsik eden (belgeleyen, doğrulayan) belgeler istenilmektedir. İhracatçı Birliğine üye olmak isteyen Esnaf ve sanatkarlardan ise, Tek Vergi Numarası mükellefliği yanında, üretim faaliyetiyle iştigal ettiklerini Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu'ndan alacakları bir belge ile tevsik etmeleri istenmektedir. Joint-venture ve konsorsiyumlar ise, Tek Vergi Numarası mükellefliği olduğunu tevsik eden belge ve durumlarını belirtir ortaklık sözleşmesini İhracatçı Birliğine tevdi (verme) ederek üye olacaklardır. İhracatçıların, yukarıdaki şartlar dışında, gerçekleştirecekleri ihracat sırasında ihtiyaç duyacakları bazı belgelerin temini için başvuracakları Ticaret ve sanayi odalarına veya esnaf ve sanatkar odalarına üye olmaları gerekmektedir.

3. İhracat Sözleşmesi
Dış ticaret işlemleri alıcı ve satıcının sözleşme yapması ile başlar. Yaygın olarak benimsenen ticaret prensiplerine göre bir tarafın ileri sürdüğü şartları karşı tarafın yazılı olarak kabul etmesi halinde geçerli bir sözleşme yapılmış olur. Sözleşmede, tarafların yükümlülükleri ve haklarının kesin bir biçimde şarta bağlanması gerekir. Malların bir yerden başka bir yere taşınmasında hangi tarafın ne yükümlülüğü olduğu, yükümlülükler yerine getirilmediği takdirde risklerin nasıl bölüşüleceği, taşıma sırasında malların kaybolması ve hasar görmesi halinde riskin hangi tarafa ait olacağı hususları sözleşmede açık olarak yer almalıdır.

Alım-satım konusu sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gerekir. Yazılı sözleşmeler, tarafları bağlamalarının yanı sıra, herhangi bir anlaşmazlık durumunda da ispat evrakı özelliği taşımaktadırlar. Sözlü anlaşmaların ise bağlayıcılığı yoktur. Uygulamada, sözleşmelerin belli şekli olmayıp, firmalar çoğunlukla kendi hazırladıkları matbu formları kullanmaktadırlar. Bunun yanında bazı firmalarda fiyat tekliflerini proforma fatura aracılığıyla sunmakta, bu proforma faturaya istinaden yapılan sipariş ile de sözleşme doğmuş olmaktadır.
Sözleşme hangi şekilde yapılırsa yapılsın, sözleşme metni, net ve detaylı olmalı ve her iki tarafça da istenen hususları kapsamalıdır. Bir ihracat sözleşmesinde aşağıdaki hususların mutlaka taraflarca karara bağlanması gerekir:

- Tarafların İsim ve Adresleri
- Malın Cinsi ve Özellikleri
- Malın Miktarı
- Gözetim
- Malın Fiyatı
- Malın Teslim Yeri ve Zamanı
- Ödeme Şekli
- Ödeme Yeri ve Zamanı
- Lisans ve İzinler
- Ürünün Garantisi
- Sigorta
- Mücbir Sebepler
- Teslimde Gecikme
- Tarafların İmzası

4. İhracat Prosedürleri
İhracat ile ilgili yapılması gereken işlemler ve düzenlenmesi gereken belgeler,

- İhracat yapılacak ülkeye,
- İhracat şekline,
- İhraç edilecek ürüne göre değişmektedir.

4.1. İhracat Yapılacak Ülkeye Göre İşlemler

- Avrupa Birliği’ne (AB) üye ülkelere yapılacak ihracatta,
- EFTA ülkelerine (İsviçre, Norveç, İzlanda, Lihtenştayn ) ve Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) kapsamında yapılacak ihracatta,
- Genel Preferanslar Sistemi (GSP) kapsamında Türkiye’ye tavizli gümrük oranları uygulayan ülkelere yapılacak ihracatta,
- BM (Birleşmiş Milletler) kararlarına göre ambargo uygulanan ülkelere ihracatta,
- Tek Taraflı olarak ambargo uygulanan ülkelere (Ermenistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) yapılacak ihracatta,
- Türk ihraç ürünlerine kota uygulayan ülkelere yapılacak ihracatta,
- Ülkemizde kredi karşılığı kurulan tesislerin bedelinin malla geri ödenmesine ilişkin aramızda “özel hesap” bulunan ülkelere yapılacak ihracatta,
- İki ve çok taraflı kredi anlaşmalarımızın bulunduğu ülkelere bu kapsamda yapılacak ihracatta,
- Sınır ticaret merkezleri kapsamında yapılacak ihracatta düzenlenmesi gereken belgeler, müracaat edilecek kurum ve kuruluşlar ile işlemlerde izlenmesi gereken prosedürler değişmektedir.

4.1.1. Avrupa Birliği’ne (AB) Üye Ülkelere Yapılacak İhracat ve Gümrük Birliği
Gümrük Birliği, en genel ifadeyle Türkiye ile AB arasındaki ticarette mevcut gümrük vergileri, eş etkili vergiler ve miktar kısıtlamalarıyla, her türlü eş etkili tedbirin kaldırıldığı; Ayrıca, birlik dışında kalan üçüncü ülkelere yönelik ortak gümrük tarifesinin uygulandığı bir ekonomik entegrasyon çeşidi olarak tanımlanmaktadır. Gümrük Birliği ile;

- Sanayi ürünlerinin taraflar arasında (Türkiye ile AB üyesi ülkeler arasında) serbest dolaşımı öngörülmektedir.
- AB kaynaklı sanayi ürünlerinin ithalatında uygulanan Gümrük Vergileri, eş etkili vergiler ve Toplu Konut Fonu kaldırılmıştır.
- Üçüncü ülkelerden sanayi ürünleri ithalatında topluluk tarafından Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulanmaktadır.
- İşlenmiş tarım ürünleri de Gümrük Birliği kapsamında yer almaktadır. Söz konusu ürünlerin ithalatında, topluluk sistemi ile uyumlu olarak oluşturulan yeni mevzuat çerçevesinde, gümrük vergisi ve toplu konut fonu (tarım payı) bütün ülkeler kaynaklı ürünler için uygulanırken, gümrük vergisi oranı (sanayi payı) sadece üçüncü ülkeler menşeli ürünlerde uygulanmaktadır.
- Tarım ürünlerinin serbest dolaşımının sağlanması, Türkiye’nin, topluluğun ortak tarım politikasına uyumu ertesinde mümkün olabilecektir. Avrupa Birliği’ne yönelik tarım ürünleri ihracatında EUR.1 belgesi düzenlenmektedir.

4.1.2. Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) Kapsamında Yapılacak İhracat
Serbest ticaret anlaşmaları, karşılıklı ticaretin gelişmesi ve buna bağlı olarak taraflar arasında adil bir rekabet şartlarının meydana getirilmesi, ikili ilişkilerin daha iyi düzeylere çıkarılması, karşılıklı ekonomik çıkarların kollanması ve yerel ya da küresel anlamda ekonomik faaliyetlerin sistematik olarak düzenlenmesini sağlamak amacıyla yapılır. Serbest Ticaret Anlaşmalarının amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

- AB’nin ortak ticaret politikasına uyum,
- İhracatın ülke ve madde bazında çeşitlendirilmesi,
- Anlaşma imzalanan ülke pazarında diğer tercihli ülkeler ile eşit koşullara sahip olunması,
- Girdi maliyetlerinin düşmesinin ortaya çıkaracağı rekabet avantajı,
- Avrupa menşe kümülasyonuna dahil olmak ve bu kapsamda ortaya çıkacak yeni ticaret imkanlarından yararlanmak.

4.1.3. Genel Preferanslar Sistemi (GSP) Kapsamında Türkiye’ye Taviz Tanıyan Ülkelere İhracat
Genişletilmiş Preferanslar Sistemi; gelişmekte olan ülkelerin bazı ihraç mallarına gelişmiş ülkeler tarafından karşılıksız ve ayırım gözetmeksizin imtiyaz (ayrıcalık) tanınmasına olanak sağlayan bir düzenlemedir. Tavizlerden yararlanılması için ihracatın ilgili ülkelerden birine yapılması ve ürünün o ülkenin taviz tanıdığı GSP listesinde yer alması gerekmektedir. Genel Preferanslar Sisteminin sağladığı tavizli gümrük oranlarından yararlanılması için preferans tanıyan ülkelere yapılacak ihracatta, FORM A adı altında Özel Menşe Şahadetnamesi düzenlenir. Bu belge; Rusya, Japonya, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Ukrayna, Kazakistan, Gürcistan, Özbekistan ve A. B. D. gibi ülkeler için düzenlenmektedir. Belgenin tanımında aranacak en önemli konu menşe kriteridir. Dört nüsha olarak eksiksiz ve usulüne uygun olarak doldurulan özel menşe şahadetnameleri odalarca beyan tasdiki işlemine tabi olmaktadır. Odalarca düzenlenmesinden sonra bir yazı ekinde Dış Ticaret Müsteşarlığı’na ve Bölge Müdürlüğüne gönderilmektedir. Buralardan da alınan onaydan sonra iki örneği ihracatçıya geri verilmektedir.

4.2. İhracat Şekline Göre İşlemler
Türkiye'nin İhracat Rejimi Kararı ve buna bağlı diğer mevzuatlarda ihracat üç grup altında ele alınır:

- Kayda bağlı ihracat
- Özelliği olan ihracat
- Özelliği olmayan ihracat

İhracat ya da ihracat için üretim yapan firmalar yapacakları ihracatın bu gruplardan hangisinde yer aldığını bilmeleri gerekir. Yapılacak bir ihracatın bu gruplardan hangisinde yer alacağı ise aşağıdaki hususlardan biri ya da birkaçı tarafından belirlenir:

- İhraç edilecek malın cinsi,
- İhracatın yapılacağı ülke,
- Kararlaştırılan ödeme şekli,
- Kararlaştırılan ticaret şekli.

4.2.1. Kayda Bağlı İhracat
Bazı malların ihracatındaki gelişmelerin hükümet makamları (Dış Ticaret Müsteşarlığı) tarafından yakından takip edilmesi gerekir. Bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

- Takip konusu malların ticaret politikaları açısından taşıdığı stratejik önem,
- Uluslararası anlaşmalar dolayısıyla Türkiye'nin yükümlülüklerini ne ölçüde yerine getirdiğini takip etmek,
- Türk firmalarının ticari menfaatlerini daha etkin koruyabilmek.

Kayda Bağlı İhracat Listesi kapsamında yer alan malların ihracatında ihracatçılar, gümrük beyannamesi ile birlikte kayıt için ilgili ihracatçı birliklerine müracaat etmektedir. Birlikler onayladıkları gümrük beyannamelerine kayıt meşruhatı düşerek, gümrük idarelerine tevdi edilmek üzere ihracatçıya vermektedir. İhracatçılar, birliklerce kayıt meşruhatı düşülerek onaylanmış gümrük beyannamesi ile birlikte 90 gün içinde ihracatın yapılacağı gümrük idaresine müracaat etmelidirler. Ancak, ülkemiz ihraç ürünlerine miktar kısıtlaması uygulayan ülkelere yapılan, kısıtlama kapsamındaki maddelerin ihracına ait kayıtların süresi Müsteşarlık (DTM) tarafından belirlenmektedir.

4.2.2. Özelliği Olan İhracat
Bazı ihracat işlemleri, ihracat bedeli dövizlerin yurda getirilmesi ve ticari operasyonların yapılışı açısından önem taşır.

4.2.3. Özelliği Olmayan İhracat
Kayda bağlı olmayan ve özelliği olan ihracat dışında kalan işlemler özelliği olmayan ihracat sayılmaktadır. Herhangi bir Türk firması herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan bir ürünü, kısıtlamaya tabi olmayan bir ülkeye, Merkez Bankasınca konvertibl (ulusal para cinsine kolayca çevrilebilen) addedilen bir para ile peşin döviz, mal mukabili, vesaik mukabili veya akreditifli ödeme şekillerinden biri ile yurt dışına gönderdiği zaman özelliği olmayan bir ihracat yapmış olur. Özelliği olmayan ihracat, bu kapsamda yapılan ihracatın önemsiz olduğu anlamına gelmemeli. Aksine özelliği olmayan ihracat toplam ihracatın çok büyük bir oranını oluşturur. ‘Özelliği olmayan’ ifadesinin seçilmesi, ihracat formaliteleri açısından yeknesak (tek düze) kuralların dışında başka bir formalite gerektirmeyen ihracat işlemlerini ifade etmek için kullanılıyor.

4.3. İhraç Edilecek Ürüne Göre İşlemler
İhraç edilecek ürüne göre alınması gereken izinler ve düzenlenecek belgeler değişiklik göstermektedir. Modülümüzün bu bölümünde ihracatı ön izne bağlı ve ihracatı yasak olan malları verdikten sonra dış ticarette hangi izin ve belgelerin hangi kurum ve kuruluştan alınacağı tablo halinde verilecektir.

4.3.1. İhracatı Ön İzne Bağlı Ürünler
Bazı malların ihracı, uluslararası anlaşmalar veya madde politikaları açısından bu mallarla ilgili kurumların ön iznine tabidir. Söz konusu malları ihraç etmeyi düşünen kuruluşların, ihracattan önce gerekli ön izni almaları gerekiyor. Bu malların kayda bağlı, özelliği olan veya olmayan ihracat kapsamında ihraç ediliyor olması ihracatla ilgili ön izin gereksinimini ortadan kaldırmaz. İhracı ön izne bağlı olan mallar ve ön izini vermekle yetkili olan kuruluşlar ise şunlardır:

- Harp, silah ve mühimmatı (Spor ve av tüfekleri hariç): Milli Savunma Bakanlığı
- Afyon ve haşhaş kellesi: Sağlık Bakanlığı
- Uyuşturucu maddeler: Sağlık Bakanlığı
- Tehlikeli atıklar: Çevre Bakanlığı
- Yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, sansar, porsuk ile yılanlar, kaplumbağa ve kertenkelelerin canlı ve cansız halde ve bunların tanınabilir parçaları ile bunlardan mamul konfeksiyon: Orman Bakanlığı
- Gübreler (Kimyevi gübreler hariç): Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Tohumlar (Orman ağacı tohumları hariç): Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Su ürünlerinden su ürünleri avcılığını düzenleyen esaslar çerçevesinde avlanması yasak olan cins ve nitelikteki su ürünleri (sülükler dâhil): Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Yem Kanunu kapsamına giren yemler: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Zirai mücadele ilaç ve aletleri: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Veteriner ilaçları: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- İhracat amacıyla doğadan elde edilmesi kontenjanla veya başka herhangi bir kayıtla sınırlandırılan doğal çiçek soğanları: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Damızlık büyük ve küçükbaş hayvan: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
- Şeker: Türkiye Şeker Fabrikası Genel Müdürlüğü

4.3.2. İhracatı Yasak Olan Mallar
Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ve madde politikalarının bir gereği olarak, bazı malların ihracı yasaktır. Bu maddelere zaman zaman yenisi eklenebileceği gibi, bazı kalemlerin de zaman içerisinde buradan çıkartılması söz konusudur:

- Kültür ve tabiat varlıkları,
- Hint keneviri,
- Tütün tohumu ve fidesi,
- Tiftik keçisi,
- İhracı izne bağlı mallar listesinde yer alan türler hariç bütün av ve yaban hayvanları (canlı ve cansız olarak ve tanınabilir en küçük parçaları ile bunlardan mamul konfeksiyon),
- Ceviz, dut, kiraz, armut, erik, porsuk, dışbudak, karaağaç ve ıhlamur adlı ağaç türlerinin kütük, tomruk, kereste, kalas ve taslak olarak ihracı,
- Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi ile bu sözleşmeye ait protokoller ve değişiklikler kapsamındaki ihracat,
- İhracatı yasak olan doğal çiçek soğanları,
- Odun ve odun kömürü,
- Sığla (Bir ağaç türü),
- Yalankoz (Bir tür ağaç),
- Datça hurması (Phoenix the ophrasti crenter),
- Zeytin, incir, fındık, Antep fıstığı, asma (sultani çekirdeksiz) fidanları.

Kaynak

MsXLabs Üye Girişi