Macaristan
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Orta Avrupa'da devlet. Kuzeyde Slovakya, kuzeydoğuda Ukrayna, doğuda Romanya, güneyde Hırvatistan ve Slovenya ve batıda Avusturya ile sınırlanır. Yüzölçümü 93.032 km2, nüfusu 10.150.000'dir. Başkenti Budapeşte (2.076.000), en önemli kentleri, Bekescsaba, Devrecen, Eger, Györ, Kapoşvar, Kecskemet, Miskole, Nyiregyhaza, Pecs, Salgotarian, Segedin. Szelnek ve Tatabanya'dır. Orta Avrupa'da etnik yapısıyla en homojen ülke durumundadır ve nüfusun % 98'i Macar'dır. Ülkeyi batı-kuzeydoğu yönünde kesen az yüksek dağ masifleri (Kekestetö 1.015 m., ülkenin en yüksek yeri) yer almakla birlikte genel olarak Tuna ve başlıca kolu Tizsa tarafından kesilen ovalardan oluşur (Panonya ya da Orta Tuna, Macar ovaları).
Avrupa'nın orta kesiminde yer alması ve komşu ülkelerde dağlarla kuşatılmış olması nedeniyle iklim oldukça karasal bir karakter taşır. Ocak ayı ortalaması -1° ile -3° arasındadır. Doğal koşullar tarım ve hayvancılığa çok elverişlidir. Tahıl (buğday, mısır, arpa, yulaf, pirinç), patates, şekerpancarı, ayçiçeği, üzüm ve çeşitli meyveler yetiştirilir. Başta domuz olmak üzere hayvancılık yardımcı bir ekonomik koldur. Eskiden ekonomi tamamen tarıma dayanırdı.
Fakat özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra hızla gelişerek bir sanayi ülkesi olmuştur. Kömür, petrol, doğal gaz çıkarılır, elektrik, ham çelik, çimento, kimyasal maddeler, tarım makineleri, elektrik araçları, otobüs gibi çeşitli sanayi üretim kolları vardır. Bunlar, ihracatta önemli bir yer tutar. Ekonomik yapıdaki bu gelişme, kentsel nüfusun artmasına, yeni sanayi merkezlerinin doğması ve büyümesine yol açmıştır. Avusturya ile ikili bir devlet yapısı içinde yer alan Macaristan, 1918'de I. Dünya Savaşı'nda yenik çıkınca halkın hoşnutsuzluğu arttı.
1919 yılında Bela Kun önderliğindeki Bolşevik ayaklanması, kısa süreli bir iktidardan sonra, iç anlaşmazlıklar ve Romanya ordularının saldırılarıyla bastırıldı. 1920 Trianon Antlaşması ile yeniden kurulan Macaristan, arazi ve nüfus bakımından çok küçülmüştü. 1920-1945 arasında ülke, kral naipliği ile yönetildi (Amiral Horthy yönetimi). 1940 yılında Alman-İtalya-Japon bağlaşıklığına katılan Macaristan, 1941'de Almanlarla birlikte SSCB'ye karşı savaşa girdi. Ancak halkın baskıları sonunda bu bağlaşıklıktan çekilince Hitler orduları tarafından işgal edildi (1944).
Savaşın sonuna doğru Almanlara karşı bir ayaklanma başladı ve 1945'te SSCB ordularının da yardımıyla Almanlar ülkeden atıldı, Komünist Parti iktidara geldi. 1949 yılında, Macaristan Halk Cumhuriyeti ilân edildi. 10'dan fazla işçi çalıştıran tüm işletmeler millîleştirildi, kolektif çiftlikler kuruldu. Ekonomik durumun giderek kötüleşmesi ve toplumsal gerilimin artması sonucu, 1956'da parti sekreteri Matyas Rakosi görevinden alındı. Aynı yılın Ekim ayında gerçekleşen bir halk ayaklanması sonucunda İmre Nagy başbakan oldu. Ayaklanma, SSCB ordularının da müdahelesiyle bastırıldı, İmre Nagy idam edildi. Janos Kadar başkanlığında yeni bir hükümet kuruldu. Kadar hükümeti krize son vermek amacıyla etkin önlemler aldı, birçok reformu gerçekleştirdi.
1970'lere gelindiğinde, ekonomik durum düzelmiş, toplumsal çalkantılar sona ermişti. 1956'dan 1988'e kadar Komünist Parti genel sekreteri olan Kadar, Macaristan'ı Doğu Bloku'nun ekonomik bakımdan en liberal ülkesi hâline getirdi. 1988'de genel sekreterlik görevini Grosz'a devretti. Grosz 1989'un Şubat ayında Macaristan'da çok partili döneme geçildiğini ve yeni kurulacak partilerin sosyalist çizgiyi benimsemeleri gerektiğini açıkladı. Ancak aynı yılın Ekim ayında Komünist Parti'nin tüzüğü değiştirildi ve Komünist Parti kendini feshederek Sosyalist Parti adıyla yeniden kuruldu. Yeni kurulan partinin demokratik sosyalizmden yana olduğu açıklandı. Bundan sonra Macaristan tarihinde bir dönüm noktasına gelindi. 44 yıldan bu yana halk cumhuriyeti olarak yönetilen Macaristan'ın yerine çoğulcu parlamenter sistemi benimsemiş Macaristan Cumhuriyeti ilân edildi. 1990'da muhafazakar eğilimli Demokratik Forum'un lideri J. Antall bir koalisyon hükümeti kurdu.
Liberal muhalefetinlideri A. Gönczz cumhurbaşkanlığına getirildi. 1991'de Sovyet birliklerinin ülkeden çekilmesi tamamlandı. 1993'te J. Antall'ın ölümü üzerine yerini Peter Boross aldı. 1994'te Macaristan Avrupa Birliği'ne katılma başvusunda bulundu. Aynı yıl yapılan seçimle Sosyalistler (eski reformcu komünistler) kazandı; Gyula Horn başbakan oldu. Yine de Macaristan kararlı bir biçimde batıya yöneldi. Avrupa Birliği'ne aday ülkeler listesine alındı; 1998'de NATO'ya üyeliği kabul edildi.
