NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü)

Kuzey Atlantik İttifakı Örgütü'nün kısa adı (North Atlantic Treaty Organization).

İttifak 4 Nisan 1949'da 12 ülkenin temsilcilerinin Washington'da imzaladıkları antlaşmayla kuruldu. Kurucu ülkeler Belçika, Kanada, Danimarka, İtalya, Lüksemburg, Fransa, İzlanda, Hollanda, Norveç, Portekiz, İngiltere ve ABD idi. NATO ittifakına 1951'de Türkiye ve Yunanistan, 1954'te Federal Almanya, 1982'de İspanya katıldılar. Antlaşma 14 maddeden oluşur. Bunların en önemlileri, ittifakın kapsadığı bölgeleri belirleyen 6. madde ve bir Sovyet saldırısı hâlinde üye devletlerin yükümlülüklerini belirten 5. maddedir. 6. maddede ittifakın kapsadığı alan Avrupa ve Kuzey Amerika'da üye ülkelerin toprakları, Türkiye, Fransa'nın Cezayir'deki toprakları olarak belirlenir (Fransa'nın Cezayir'deki varlığı 1962'de sona erdi).

Örgütün genel politikalarını, üye ülkelerin temsilcilerinden oluşan Kuzey Atlantik Konseyi saptar. Konseyin çalışmasında çok önemli bir organ genel sekreterliktir. Ayrıca konseye bağlı birkaç sivil komite vardır. Bunların ikisi askerî altyapı yatırımlarıyla ilgilenen komite ve üye ülke hükümetlerinin askerî programlarını, ittifaka yapmayı taahhüt ettikleri katkılar açısından denetleyen komitedir. Konseye bağlı olarak faaliyet gösteren komutanlıkların en önemlileri SACEUR ("Supreme Allied Commander in Europe"-Avrupa Yüksek Müttefik Komutanlığı) ve SACLANT'tır ("Supreme Allied Commander Atlantic"-Atlantik Yüksek Müttefik Komutanlığı). Avrupa'nın savunmasını üstlenen SACEUR, Güney Avrupa ve Akdeniz'e yönelik iki alt komutanlığa sahiptir. Kurulduktan sonra NATO'nun önemli sorunları, üye ülkelerin sahip olacakları silâhlı kuvvetlerin nitelikleri ve nicelikleri, Almanya'nın ittifaka yapacağı toplam katkının miktarı, Birleşik Devletler'in ittifaka ayıracağı asker ve silâh miktarı oldu.

1966'da Fransa'nın, ABD'nin NATO'daki egemen konumunu eleştirerek NATO'nın askerî kanadından çekilmesi üzerine genel karargâh Paris'ten Brüksel'e taşındı (1967). Yunanistan, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahalesinedeniyle 1974'te NATO'nun askerî kanadından çekildi (1980'de geri döndü). ABD de aynı nedenle Türkiye'ye silâh ambargosu uyguladı. Türkiye'nin NATO'yla ilişkileri 1980'den sonra düzelmeye başladı. Daha sonra ABD ile SSCB arasında imzalanan orta menzilli nükleer füzeler antlaşması (Aralık 1987), NATO tarafından desteklendi. Bu füzelerin kaldırılmasıyla doğacak boşluğun başka savunma sistemleriyle giderilmesi ve konvansiyonel silâhlarda modernleştirilmeye gidilmesi önerildi. Pershing ve Cruise füzelerinin sökülmesine başlandı. 1996 Martında Fransa, birlikten ayrılmamakla birlikte askerî güçlerini NATO'dan çekti; Aralık 1995'ten yeniden askerî komiteye katıldı. Mayıs 1997'de NATO, Rusya ile Varşova Paktı üyelerini ittifaka girmelerini sağlayan bir anlaşma imzaladı. Buna bağlı olarak aynı yıl Macaristan, Polonya Çek Cumhuriyeti, Mart 1999'da ittifaka katıldı.