Türkiye, demokratikleşmenin önemli bir göstergesi olan
sivil toplum örgütlenmesi alanında çok hızlı gelişmelere sahne olmaya başlamıştır. Toplumsal sorumlulukları gönüllü olarak üstlenmeyi hedefleyen vakıf, dernek ve vatandaş girişimleri gibi sivil toplum kuruluşlarının sayıları her geçen gün artmaktadır. Ayrıca bu kuruluşların önemli bir çoğunluğu uluslararası veya merkezi yurtdışında bulunan benzerleri ile ilişki içindedir.
Vakıflar. Türk tarihinde vakıflar Selçuklu döneminde (1071-1293) gelişmiş, Osmanlı döneminde (1299-1920) kurumsallaşarak en görkemli dönemini yaşamıştır. Kayıtlara göre, Anadolu'da kurulan ilk vakıf 1048 tarihlidir. Osmanlı döneminde sayıları yüz binlere yaklaşan Türk-İslam vakıfları
sanat yönüyle de zirveye ulaşmış, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel hayatına geniş ölçüde katkıda bulunmuştur.
Cumhuriyet döneminde her türlü vakıf işleri Başbakanlığa bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne devredilmiş ve 1935 yılında yürürlüğe giren Vakıflar Kanunu, 1956’da kabul edilen Vakıflar Genel Müdürlüğü Teşkilat Kanunu ve 1984’te kabul edilen 227 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile vakıflar idaresinde köklü değişiklikler yapılmıştır. Anadolu'daki tescilli 15.910 adet abidevi eski vakıf eseri ile 57.219 vakıf emlakı bugün Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün kontrolü altındadır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne bağlı Osmanlı döneminden kalan ve kendi yöneticileri tarafından idare edilen 307 mülhak vakıf, Genel Müdürlük tarafından idare edilen 31.000 civarında mazbut vakıf, Rum, Ermeni, Musevi gibi gayrimüslim vatandaşlar tarafından kurulmuş 162 cemaat ve esnafa mahsus vakıf, ayrıca Cumhuriyet döneminde kurulup faaliyette olan 4.568 adet yeni vakıf mevcuttur.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında vakıf sayısı oldukça azdır. Devletin teşvik politikası ve yapılan yasal düzenlemeler sayesinde sonraki yıllarda kurulan vakıf sayısında önemli bir artış gözlenmiştir. Özellikle 1967 yılında Bakanlar Kurulu'na vakıflara vergi bağışıklığı tanıma yetkisinin verilmesi ve çeşitli vergi yasalarındaki düzenlemelerle vakıflara yapılan bağışların özendirilmesi bu kurumları ilgi odağı haline getirmiştir. Kuruluş amaçlarına bakıldığında ülkede hemen hemen her konuda vakıf bulunmaktadır.
Bunların önemli bir kısmını eğitim,
kültür, sanat, spor, sağlık, sosyal yardım,
bilim, teknoloji, araştırma ve çevre konularına yönelik faaliyet gösteren vakıflar oluşturur. Ülkede etkin faaliyetlerde bulunan yeni vakıflardan bazıları şunlardır: Çağdaş Eğitim Vakfı, Türk Demokrasi Vakfı,
Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA), Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı (TESEV), Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı, Mehmetçik Vakfı, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı, İktisadi Kalkınma Vakfı, Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı, Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı, Sevda Cenap And Müzik Vakfı, Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV), Milli Eğitim Vakfı, Aydın Doğan Vakfı, Türk Eğitim Vakfı, Hacı Ömer Sabancı Vakfı, Türkiye Güçsüzler ve Kimsesizlere Yardım Vakfı, Kartal Vakfı.
Dernekler.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre her Türk vatandaşı önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Toplumun sosyo-ekonomik gelişmesinin ürünü olarak kabul edilen dernekler, Cumhuriyet’in ilk yıllarında özellikle devletin özendirmesi ve önderliği altında kurulmuştur. Daha sonraları ekonomik alanda hareketliliğin artması, toplumsal ve kültürel alanda görülen gelişmeler sayesinde kişilerin gönüllü girişimleriyle kurulan dernekler ve üye sayılarında da önemli artışlar meydana gelmiştir. Türkiye’de şimdiye kadar kurulan dernek sayısı 163.875’dir. Ülkede bugün spor, kültür, sağlık, sosyal yardım, kadın ve esnaf dernekleri gibi daha pek çok alanda faaliyet gösteren sosyal amaçlı 32.352, kültürel amaçlı 21.140, hayri amaçlı 16.378 ve sportif amaçlı 9.882 olmak üzere toplam 79.752 dernek mevcuttur.
