İç Anadolu Bölgesi,

Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biri. Ülkenin yaklaşık yüzde 19’unu kaplayan 151.000 km2’lik yüz ölçümüyle Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra Türkiye’nin ikinci büyük bölgesidir.
Doğu-batı doğrultusunda İmranlı’nın doğusundan İnönü’nün batısına kadar yaklaşık 750 km uzunluğunda, kuzey-güney doğrultusunda Çankırı’nın kuzeyinden Karaman’ m güneyine kadar 430 km genişliğindedir. Güneydoğu Anadolu dışında öteki beş bölgeyle komşudur. Akdeniz Bölgesi’yle olan sınırı, bir yay çizerek uzanan Toroslar’ın kuzeye bakan iç kenarından geçer. Bu sınır, kuzeybatıda Sultan Dağlarının kuzeydoğuya bakan eteğinden, doğuda Tahtalı Dağlarının batı yamacına kadar kesintisiz bir yay oluşturarak kıvrım dağları alanını Akdeniz Bölgesi’nde, havza yapılı bir alanı ise İç Anadolu Bölgesi’nde bırakır. Bu sınır aynı zamanda kısmen ormanlık bir alan ile otsu bitkilerin egemen olduğu step görünüşlü alanları da birbirinden ayırır.
Doğuda Yukarı Kızılırmak Vadisi ekseni çevresinde kuzeydoğuya doğru uzanan bölge, Uzunyayla kesiminde Doğu Anadolu’nun Yukarı Fırat Bölümü’ne komşu olur. Yüzey şekilleri bu sınırın Doğu Anadolu tarafında oldukça engebeli, İç Anadolu tarafındaki Uzunyayla yöresinde ise oldukça düzdür. Bölgeyi kuzeyde Karadeniz Bölgesi’nden ayıran sınır çizgisi, Kuzey Anadolu Dağlarının en içte bulunan sıralarının güneye bakan kenarını izler. Ama bu sınır, güneyde bölgeyi Akdeniz Bölgesi’nden ayıran sınır çizgisi gibi düzgün bir yay görünümünde değildir. Orta Karadeniz Bölümü’nün Tokat ve Çorum yörelerinde İç Anadolu Bölgesi içine derin bir biçimde sokulması sınırın düzgünlüğünü bozar. Sınır daha batıda İskilip ve Çankırı yöresini İç Anadolu’da bırakacak biçimde kuzeye doğru ilerledikten sonra, kuzeybatıdaki Sündiken Dağlarını Karadeniz Bölgesi’nde bırakacak biçimde güney yönünde geriler. Bu sınırın Karadeniz Bölgesi tarafında kalan dağlar, tahribe uğramış ama önemli orman kalıntılarıyla İç, Anadolu’nun step görünümünden ayrılır. Kuzeybatıdaki İnönü yakınlarında çok kısa bir sınır çizgisiyle Marmara Bölgesi’ne komşu olan İç Anadolu’yu Ege Bölgesi’nden ayıran sınır ise, İçbatı Anadolu Eşiği üstünde yükselen Türkmen ve Emir dağlarının doğuya bakan eteklerinden geçer. Önemli orman kalıntılarıyla kaplı bu dağlar, İç Anadolu’ya özgü çıplak görünümden uzaktır.

Türkiye’nin öteki coğrafi bölgelerinde olduğu gibi, İç Anadolu Bölgesi’nin sınırları da her yerde il sınırlarıyla çakışmaz. Aksaray, Kırıkkale, Nevşehir ve Kırşehir illeri bütünüyle bölge içinde kalır. Büyük bölümleriyle İç Anadolu’da yer alan iller ise şunlardır: Yahyalı ve Develi ilçelerinin küçük bazı kesimleri Akdeniz Bölgesi’nde,Sarız ilçesinin bazı kesimleri Akdeniz, batı kesimleri Doğu Anadolu bölgelerinde kalan Kayseri; Gürün, Kangal, Divriği, İmranlı ilçelerinin bazı kesimleri Doğu Anadolu, Gölova, Akıncılar, Suşehri, Koyulhisar, Doğanşar, Zara, Hafik ilçelerinin bazı kesimleri de Karadeniz bölgelerinde kalan Sivas; Aydıncık ve Çekerek ilçelerinin bir bölümü Karadeniz Bölgesi’nde kalan Yozgat; Kızılcahamam, Çamlıdere, Beypazarı ilçelerinin bazı kesimleriyle Nallıhan ilçesinin tümü Karadeniz Bölgesi’nde kalan Ankara; Sarıcakaya ve Mihalgazi ilçelerinin tümüyle Mihalıççık, Alpu ilçeleri ve Merkez ilçesinin bazı kesimleri Karadeniz, Seyitgazi ve Han ilçelerinin bazı kesimleri Ege bölgelerinde kalan Eskişehir; Hüyük, Beyşehir, Meram, Akören, Güneysınır ve Halkapınar ilçelerinin bazı kesimleri, Derebucak, Seydişehir, Yalıhüyük, Ahırlı, Bozkır, Hadım ve Taşkent ilçelerinin tümü Akdeniz Bölgesi’nde kalan Konya; Ulukışla ve Çamardı ilçelerinin bazı kesimleri Akdeniz Bölgesi’nde kalan Niğde. Çorum ve Karaman illerinin yaklaşık yarısıyla Çankırı ilinin güneydoğu kesimi İç Anadolu Bölgesi’nde kalır. Bunların dışında büyük kesimleri komşu bölgelerde olmakla birlikte bazı küçük bölümleri İç Anadolu Bölgesi’ne taşan iller de vardır. Afyonkarahisar ilinin Bolvadin ve Emirdağ ilçelerinin bazı kesimleriyle Sultandağı ilçesi, Tokat ilinin Artova, Yeşilyurt ve Sulusaray ilçeleriyle Merkez ilçenin güney kesimi İç Anadolu Bölgesi sınırları içindedir.

1941’de Ankara’da toplanan ve Türkiye’ nin coğrafi bölge sınırları üzerinde çalışmalar yapan I. Türk Coğrafya Kongresi, İç Anadolu Bölgesi’ni Yukarı Kızılırmak, Orta Kızılırmak, Yukarı Sakarya ve Konya bölümlerine ayırmıştır.

Yüzey şekilleri.

Iç Anadolu Bölgesi yüzey şekilleri açısından, kendisini kuşatan bölgelere göre silik olmasıyla dikkati çeker. Kıvrımlı dağ sıraları kuzey ve güney kenarına itilmiş olmakla birlikte, bölgenin tabanının yüksekliği genellikle 1.000 m’yi, hatta doğuda 1.400 m’yi geçer. Tektonik kökenli ova tabanları 1.000 m’nin altındadır. Bölgenin en alçak kesimlerinin yüksekliği Kızılırmak ve Sakarya vadilerinin tabanı boyunda 700 m’nin altına düşer. Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki dağların batı uzantıları yelpaze gibi açılarak bölgenin doğusunda sıralar oluşturur. Orta Kızılırmak Bölümü’nde, Kızılırmak yayının içinde kalan engebeli arazi daha silik, dağ kütleleri daha dağınıktır. Buna karşılık Orta Kızılırmak Bölümü’nün güneyinde ise eski yanardağların püskürttüğü lav ve tüllerin yığılmasıyla oluşmuş platolar ile Erciyes Dağı (3.917 m) ve Haşan Dağı (3.268 m) gibi yüksek eski yanardağ konileri yer alır. Bu dağlar, İç Anadolu’nun en yüksek noktalarıdır. Bölgenin güneyindeki Konya Bölümü, yüzey şekilleri en silik olan kesimidir. Bu bölüm, basık iki eşikle üç ayrı havzaya ayrılır: Güneyde Konya Ovası, kuzeyde Tuz Gölü Havzası, kuzeybatıda Sakarya’ya su gönderen havzalar. Konya Bölümü’nün düzlükleri üstünde de bazı eski yanardağ konileri yükselir. Bunlardan en önemlileri Karaman’ın kuzeyindeki Karadağ ile Ereğli-Karapınar karayolunun kuzeyindeki Karacadağ’dır. Bölgenin kuzeybatısında yer alan Yukarı Sakarya Bölümü’ndeki Kızılırmak ve Sakarya ırmakları arasında İdris Dağı ve Elma Dağı gibi kuzey- doğu-güneybatı doğrultulu dağ sıraları yer alır. Sakarya Irmağı yayının iç kesimini ise Sündiken ve Sivrihisar dağları engebelendirir. Bölgede geniş yer tutan Bozok, Obruk, Haymana ve Cihanbeyli platoları gibi yüksek düzlüklerin alçak kesimlerinde ovalar yer alır.
İç Anadolu Bölgesi’nin güney kesimi, sularını denize göndermeyen kapalı bir havzadır. Bu kapalı alan bütün bölgenin ancak beşte ikisini kaplar. Bunun dışında bölgenin bazı kesimlerinde Seyfe Gölü ve Sultansazlığı gibi çok daha küçük yerel kapalı havzalar vardır. Bölgenin büyük kesimi sularını Sakarya, Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın Çekerek koluyla Karadeniz’e gönderir. Bölgenin güneydoğusundaki küçük bir kesimin suları ise Seyhan Irmağının Zamantı koluyla Akdeniz’e gider. Doğu kesimindeki çok dar bir alanın suları da, Çaltı ve Tohma sularının katıldığı Fırat aracılığıyla Basra Körfezine ulaşır.
Türkiye’nin ikinci büyük gölü olan Tuz Gölü, İç Anadolu Bölgesindedir. Öteki önemli göller Akşehir, Eber, Tuzla, Seyfe ve Çavuşçu (Ilgın) gölleridir. Büyük göller tektonik kökenli olan çukurlaşmış ve kırılmış alanlara yerleşmiştir. Bölgenin çeşitli yörelerine serpilmiş küçük göller de vardır. Acıgöl, Meke Tuzlası Gölü gibileri volkanik, Konya çevresindeki obruk gölleri karstik, Emir Gölü ve Mogan Gölü gibileri de doğal set gölüdür.

İklim ve bitki örtüsü

, İç Anadolu düzlükleri kuzey ve güneyde kenar dağları, batıda ise İçbatı Anadolu Eşiği üstündeki dizilerle denizlerden ayrılmış olduğundan, iklim karasal ve az yağışlıdır. Bölgede kışlar uzun, sert ve karlı geçer. İç Anadolu Bölgesi’nde sıcaklık doğuya gidildikçe azalır. Yıllık ortalama sıcaklık Konya’da 11,5°C, Ankara’da 11,7°C, Kırşehirde 11,3°C, Kayseri’de 10,4°C, Gemerek’te 9,4°C, Sivas’ta 8,6°C’dir.
Yıllık ortalama sıcaklıkta olduğu gibi en soğuk ay ortalamaları (Ankara’da —0,1°C, Konya’da — 0,2°C, Kayseri’de — 2,1°C, Sivas’ta —3,9°C) ve en sıcak ay ortalamaları da (Ankara’da 23,1°C, Konya’da 23,2°C, Kırşehir’de 22,8°C, Kayseri’de 22,4°C, Sivas’ta 19,6°C) batıdan doğuya doğru azalır. Ölçülen en düşük sıcaklıklar ise Eskişehir’ de —26,3°C, Ankara’da —24,9°C, Konya’ da -28,2°C, Kayseri’de -32,5°C’dir. Bölgedeki en düşük hava sıcaklığı 20 Ocak 1972’de -34,6°C olarak Sivas’ta ölçülmüştür. En yüksek sıcaklıklar ise 40°C dolayındadır (Yozgat’ta 37,1°C, Sivas’ta 38,3°C, Kırşehir’de 39,4°C, Ankara’da 40°C, Kayseri’de 40,7°C). Bölgedeki en yüksek hava sıcaklığı 1 Ağustos 1954’te Çankırı’da 41,8°C olarak saptanmıştır.
Yağışı az bir bölge olan İç Anadolu’da yıllık ortalama yağış miktarı genellikle 300- 500 mm arasındadır (Konya’da 326 mm, Karaman’da 343 mm, PolatlI’da 347 mm, Kayseri’de 375 mm, Ankara’da 378 mm, Çankırı’da 385 mm, Nevşehir’de 389 mm, Esenboğa’da 413 mm, Sivas’ta 417 mm). Ama bu yağış tutarı bazı çukur yerlerde 300 mm’nin altına düşer (Cihanbeyli’de 293 mm, Karapınar’da 278 mm, Ereğli’de 299 mm). Buna karşılık, bölgenin kenar kesimlerinin bazı yörelerinde ise 500 mm’yi aşar (Yozgat’ta 516 mm, Akşehir’de 680 mm). Yağışlar mevsimlere düzenli olarak bölünmez; genellikle yazlar kurak, sonbahar az yağışlı, kış ve ilkbahar ise oldukça yağışlıdır. En yağışlı mevsim bölgenin batı ve güneybatı kesimlerinde kış, doğu kesiminde ise ilkbahardır. İç Anadolu Bölgesi’nde kar yağışlı günlerin sayısı genellikle 10 günden çok (Konya’da 11 gün, Ankara’da 14 gün), bölgenin doğu kesiminde ise 20 gün ve daha çoktur (Kayseri’de 20 gün, Sivas’ta 31 gün). Yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı ise, kışın şiddetine bağlı olarak doğuya gidildikçe artar (Konya’da 22 gün, Kayseri’ de 41 gün, Sivas’ta 62 gün).

İç Anadolu, orman örtüsü bakımından Türkiye’nin en yoksul bölgelerindendir. Ormanla kaplı alanlar tüm bölge yüzeyinin onda birinden azdır. Bölgenin büyük kesimlerini oluşturan plato ve ova düzlüklerinin doğal bitki örtüsü step görünümündedir. İç Anadolu Bölgesi’ndeki stepler, insanların ormanı tahrip etmesi sonucunda oluşmuştur. Step alanlarındaki tepelerde yer yer tüylü meşe, mazı meşesi ve bunlarla karışmış olarak ardıçlara ve pek az olarak da çamlara rastlanır. Step görünüşündeki alanların tabanlarındaki vadi boylarında meşelikler, yabanıl meyve ağaççıkları görülür. Akarsu kıyılarında ise söğüt dizilerine rastlanır.

Nüfus.

Fiziki coğrafya koşullarının bir sonucu olarak nüfus ve yerleşim bölgenin kenar kesimlerinde yoğunlaşır. Genellikle toplu köy niteliğindeki kırsal yerleşmeler gibi kent ve kasabalar da dağların eteğinde ya da yakınında dizilir. Çünkü bu kesimler orta kesimlere oranla daha çok yağış alır ve su kaynakları daha boldur. Ovaların orta kesimlerine az yağış düşmesi ve buralarda yer yer tuzlu bataklıkların bulunması yerleşimi zorlaştırır. Bu nedenle ova tabanlarındaki nüfus yoğunluğu, kenardaki yerleşme alanlarına, hatta bu ovaları birbirinden ayıran plato eşiklerine oranla daha azdır. Son nüfus sayımı (1990) sonuçlarına göre, İç Anadolu Bölgesi’nin sınırları çinde yaklaşık 9.203.000 kişi yaşamaktadır. Bu, Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 16,3’üdür. Türkiye’de km2’ye 73 kişi düşerken, İç Anadolu’ da yaklaşık 61 kişi düşer. Bölge nüfusunun yüzde 33’ü bucak merkezi ve köylerde, yüzde 67’si ise il ve ilçe merkezlerinde yaşar. Bölgedeki kentlerden Ankara’nın nüfusu 2,5 milyonu, Konya’nınki ise 500 bini aşar. Kayseri, Eskişehir, Sivas ve Kırıkkale’nin nüfusu ise 100-500 bin arasındadır.

Ekonomi.

İç Anadolu’da geçim kaynakları arasında tarım ve hayvancılık başta gelir. Türkiye tahıl üretiminin yaklaşık üçte biri bu bölgeye aittir. Tahıl türleri arasında başta gelen buğday, ötekileri çok geride bırakır. İç Anadolu’da buğday üretimi bakımından Konya ili daima en önde yer almıştır. İkinciliği ise hep Ankara elinde tutar. Iç Anadolu’da genellikle makarna, bulgur, irmik yapımına elverişli sert buğday yetiştirilir. Arpa ekimi, tüm Türkiye’de olduğu gibi, İç Anadolu’da da kapladığı alan bakımından buğdaydan sonra gelir ve en çok Konya ve Ankara’da yetiştirilir. Baklagillerden en çok fasulye, nohut ve mercimek ile hayvan yemi olarak fiğ ve burçak ekilir. Türkiye patates üretiminin yarısına yakını bölgede yetiştirilir. Sanayi bitkilerinden en çok şeker pancarı ekilir. Önce Eskişehir ili ile Konya ilinin batı kesiminde başlayan şeker pancarı tarımı 1950’lerde yeni şeker fabrikalarının açılmaya başlamasıyla tüm bölgede yaygınlaştı. Bağcılık ve meyvecilik bakımından Konya, Ankara, Niğde, Nevşehir ve Kayseri illeri önem taşır.

Hayvan varlığı bakımından küçükbaş hayvanlar başta gelir. Türkiye’deki küçükbaş hayvanların başta koyun olmak üzere yaklaşık üçte biri bölgede yaşar. Tiftiğiyle ünlü Ankara keçisi en çok Ankara ve Konya illerinde yetiştirilir.

İç Anadolu’da bulunmuş çeşitli maden yatakları eskiden beri işletilir. İşletilen en önemli yeraltı kaynakları bor ve lületaşı (Eskişehir), cıva (Konya), demir (Kayseri) ve bölgenin çeşitli yerlerindeki linyit yataklarıdır. Tuz Gölü başta olmak üzere çeşitli yerlerde tuz üretilir.
İç Anadolu’da orta ve büyük sanayi tesislerinin kuruluşu Cumhuriyet dönemine rastlar. Halıcılık önceleri yalnızca Kayseri, Sivas ve Konya yörelerinde yaygındı. Günümüzde bölgenin başlıca sanayi kuruluşları Eskişehir, Kayseri, Sivas, Konya, Kırıkkale, Ereğli ve Ankara gibi merkezlerde toplanmıştır. Son yıllarda Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Kayseri, Çankırı ve Elmadağ yörelerinde savunma sanayisi tesisleri kurulmuştur.

İç Anadolu Bölgesi’nin yüzey şekilleri, ulaşıma elverişlidir. Ankara-İstanbul, Ankara-İzmir, Ankara-Samsun, Ankara-Adana, Ankara-Yozgat-Sivas, Ankara-Kırşehir- Kayseri ve Ankara-Konya karayolları bölgenin canlı ulaşım eksenleridir. Demiryolu ulaşımı İç Anadolu’ya 19. yüzyıl sonunda girmiş, asıl gelişmesi Cumhuriyet döneminde olmuştur. Bu dönemde İç Anadolu bir demiryolu halkasıyla kuşatılmış, ama 1950’lerden sonra karayollarının olağanüstü önem kazanması sonucunda demiryolu ulaşımı gerilemiştir. İç Anadolu’nun Ankara, Sivas ve Kayseri kentleri hava ulaşımından da yararlanır. Ulaşımın gelişmesi bölgenin turizm potansiyelinin değerlendirilmesini sağlamıştır. Ürgüp, Göreme ve Ihlara vadileri, Konya yöresi ve Erciyes Dağı zengin doğal, tarihsel ve arkeolojik değerlere sahiptir.

İç Anadolu Bölgesi’ndeki yükseköğretim kurumları Ankara’daki Ankara, Orta Doğu Teknik, Hacettepe, Gazi ve Bilkent, Konya’daki Selçuk, Eskişehir’deki Anadolu, Sivas’taki Cumhuriyet ve Kayseri’deki Erciyes üniversiteleridir.