Gümüş

(atom numarası 47; atom ağırlığı 107,88; simgesi Ag) beyazımsı gri renkli bir metaldir.

Bu özelliği ve parlaklığı nedeniyle, gümüşe, latince beyaz ve parlak anlamına gelen «argentum Yükseltgenmediği için gümüş, bir bileşik olarak değil, doğal haliyle, yani metal biçiminde bulunabilir. Bu yüzden, insanoğlunun bulduğu ve kullandığı ilk metallerden biridir. İ.Ö. 4000 yıllarından kalma mezarlarda, gümüş eşyalar bulunmuştur.

Filiz ve ayrıştırma:

Günümüzde doğada serbest halde bulunan gümüş, ticari bakımdan yeterli sayılacak miktarda değildir. Arjantit mineralini (gümüş sülfür, Ag2S) içeren filizlerin hâlâ işletilmesine karşılık, gümüşün büyük bir bölümü BAKIR, NİKEL ve KURŞUN'un elde edilmesi ve arıtılması sırasında, bir yan ürün olarak elde edilir.

Gümüşü filizlerinden elde etme yöntemlerinde ilk önemli adım, XVI. yüzyılın başlarında, İspanyollar tarafından Meksika gümüş madenlerinin açılmasından hemen sonra atıldı. Amalgamlama yöntemi (bazen «avlu yöntemi Gümüşü ayırmada Von Patera işleminin yerini alan siyanürleme yöntemiyse, ALTIN için kullanılan yönteme benzer. Gümüş filizi, sodyum siyanürün derişik bir çözeltisiyle hava ortamında çözülür. Çözelti süzülür ve metal, çinko tozu katılarak yeniden çö-keltilir:

Ag2S +4NaCN + 202--------> 2NaAg(ÇN)t + Na,S04
arjantit--sodyum siyanür--oksijen (havadan) --sodyum gümüş siyanür--sodyum sülfat

2NaAg(CN)2 +,Zn-------***8212;> Na2Zn(CN)4 + 2Ag

sodyum gümüş siyanür--çinko tozu--sodyum çinko siyanür--gümüş

Elektroliz yöntemleriyle arıtılan (Bk. ELEKTROLİZ) bakır ve nikel gibi baz metallerin çoğu, bir miktar gümüş de içerir. Gümüş genellikle elektrolitte çözünmez; altın, platin ve öteki değerli metallerle birlikte, anot çamurunun bileşenleri arasında yer alır. Çamur toplanır ve baz metallerin (artıklar) elden geldiğince büyük bir bölümünün ortadan kaldırılması için, kavurma, ıslatma ve eritme süreçlerin den geçirilir. Bu karışım daha sonra anot biçiminde dökülür ve elektroliz yoluyla gümüşün, karbondan ya da arı gümüşten yapılan katotlarda birikmesi sağlanır. Elde edilen gümüş, 999 ayardan daha arıdır (% 99,9 arılıkta). Öteki değerli metaller, anot çamuru olarak toplanır.

Kurşun filizi, bir başka önemli gümüş kaynağıdır.

Gümüş Nerelerden Çıkarılır?

Gümüş madeni bakımından oldukça zengin bir değere sahip olan ülkemizin birçok noktasında çıkarılmaktadır. Bunlar arasında; Amasya, Balıkesir, Antalya, Bursa ve Giresun yer almaktadır. Ülkemizde çıkarılan önemli madenler arasında sayılan gümüş, aynı zamanda Niğde, İzmir ve Elazığ illerinde de bulunmaktadır. Bu doğrultuda Türkiye’nin sadece bir bölgesine ait olmayan ve Türkiye geneline yayılmış olarak bulunabilen bir element olduğunu söylemek mümkündür.

Gümüşün Özellikleri Nelerdir?

Gümüş doğada serbest ve tek başına bulunabildiği gibi birçok bileşen ile birlikte de bulunabilmektedir. Erime noktası 961,9 °C, kaynama noktası 1950 °C’dir. En bilinen gümüş bileşenlerinden biri olan gümüş oksit, aşırı ısıya maruz bırakıldığında tamamen gümüşe dönüşebilen bir bileşendir. Gümüş sülfür ise kararlı bir gümüş bileşenidir ve hidrojen sülfürü gümüş tuzu içerisinde geçirme yöntemi ile elde edilmektedir. (Bakınız: Sülfür Nedir?) Gümüş nitrat ise, gümüş tuzları arsında en önemli bileşenlerden biridir. Gümüş nitrat bileşiminin önemli olmasındaki en önemli nedenlerden biri, tıp alanında kullanılıyor olmasından kaynaklanmaktadır. Deri üzerine uygulandığında deri yüzeyinin rengini koyulaştırma özelliğinden dolayı cehennem taşı olarak da nitelendirilmektedir. Siğil tedavisinde siğillerin kalıcı olarak yok edilmesi için gümüş nitrat bileşeninden faydalanılmaktadır.

Gümüş madenini bulunduğu yerden çıkarmak ve kullanım alanına uygun teknik ile elde etmek için bazı özel yöntemler uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden biri olan çinkolama yöntemi, erimiş durumda olan kurşun ve gümüş karışımı içine karıştırılan çinko ile gümüş madeni damıtılıp elde edilmektedir. Pattinson yönteminde ise, kurşun içeriğinde yer alan gümüşün elde edilmesine yönelik bir yöntemdir. Bu yöntem sayesinde belirli bir sıcaklıkta tutulan erimiş haldeki kurşunlu gümüş içerisinden kurşun taneleri alındığında gümüş elementi elde edilmiş olmaktadır.

Gümüşün Kullanım Alanları

60 gram saf gümüş elde etmek için, 1200 metre toprak altında 1 ton gümüş cevheri kazıp çıkarmak gerekmektedir. Buna rağmen bütün bu yapılan iş sonunda çekilen emeğe değer. Zira gümüş bizim için zorunludur. Güneş ışığını, elektrik akımına dönüştürürken, göğüs kanserini saptarken, jet motorları çalışırken, bilgisayarlar hesap yaparken, otomobil motorları işletilirken hep ona ihtiyacımız vardır. Onun sayesinde kafatasındaki ponksiyon deliklerini kapatırız.

Gümüş elementi; sanattan bilime, bilimden endüstriye kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Gümüşün kullanım alanları üç ana kategoriye ayrılmıştır; sanayii, yatırım, süs-mücevherat. Bu üç önemli sektör, gümüş taleplerinin %95'ini oluşturmaktadır. 2010 yılında sanayi uygulamalarında 13.817 ton, kuyumculuk sektöründe 4734 tondan fazla, metal paralar ve madalyalarda ise 2871 ton miktarında kullanılmıştır.

Mücevheratta Gümüş Kullanımı
Saf gümüş kararmaya karşı çok dirençlidir, fakat kuyumculukta kullanmak için çok da yumuşaktır. Bundan dolayı gümüş işleyicileri sertleştirici olarak bakır gibi metallerle alaşım haline getirirler. Örneğin; som gümüş %92,5 gümüş ve %7,5 bakırdan meydana gelir. Bu popüler alaşım, küpeler, bilezikler, yüzük ve kolyeler için idealdir. Geçmişten bugüne kadar gelen, kuyumculukta kullanılan çeşitli teknikler vardır. Bunların en önemlileri; Trabzon hasır örme, telkâri ve Osmanlılarda gözde işlemecilik olan kazazlık sanatı vb.

Ev Dekorasyonu
Gümüş sofra takımları, Gümüş çay kahve takımları, gümüş tepsiler, ev eşyaları, ev dekorasyonu ve gümüş işleme gibi alanlarda yerini almıştır. Gümüş sofra takımlarında som gümüş (925 ayar) 14. yüz yıldan beri standart olarak kullanılmaktadır.

İzolasyon ve Enerji Tasarrufu
Gümüş, ısı ve elektrik yalıtımında kullanılan iki büyük değişken olan kimyasal bileşiklerin üretilmesinde anahtar role sahiptir. Plastik sanayii için temel maddelerden olan etilen oksit ve formaldehit bileşiklerini üretmek için, 1 yılda 700 tondan fazla gümüş kullanılıyor. Etilen oksit; bilgisayar düğmelerinde, fırın ve sobalardaki elektrik kontrol düğmelerinde, ev eşyalarındaki diğer yerlerdeki izolasyonu için gerekli olan maddenin üretilmesinde temel olan bir bileşiktir. Bu kimyasal madde, aynı zamanda bütün kıyafetlerde ve kumaşlarda kullanılan polyester gibi esnek plastik malzemelerin üretiminde de kullanılmaktadır. Etilen oksit üretiminin yaklaşık %25'i, otomobil ve diğer taşıtlarda soğutucu antifriz olarak değerlendirilmektedir. Etanolden üretilen formaldehit ise, plywood ve laminat parkelerin montajında kullanılan yapıştırıcılar gibi katı plastikten malzemelerde kullanılmaktadır. Formaldehit aynı zamanda kağıt üretiminde, elektronik malzemelerde son kaplama olarak, tekstilde, otomotiv endüstrisinde, elektrik izolasyon malzemelerinde, oyuncaklar gibi birçok alanda kullanılmaktadır.

Fotoğrafçılık
Gümüş, fotoğrafçılıkta önemli bir yere sahiptir. Yaklaşık 5000 renkli fotoğrafta 1 ons gümüş kullanılmaktadır. Fotoğraf film ve camlarının üzeri AgNO3'den elde edilen AgBr'ün sıcak jelatinli emülsiyonu ince homojen bir tabaka hâlinde kaplanır. Soğuduğunda gümüş bromür – jelatin çözeltisi donar, böylece fotoğraf filmi hazırlanmış olur.

Madeni Para Basımı
19. yüzyıl sonlarına kadar, birçok ulusun para birimi gümüş standardındaydı. Günümüzde sadece Meksika, az miktarda da olsa kurlarında gümüş kullanan tek ülkedir. Ama birçok ülke de gümüşü özel üretimler için kullanmaktadır. Gümüş madalyon ve kupalar gibi. Kanada Kraliyet Darphanesi, 5 dolar değerinde 9999 saflıkta gümüş madalyonu, yine Avustralya ise 999 saflıkta 5 dolar değerinde Kookaburra adında gümüş madalyon üretmektedir. İlave olarak Birleşik Devletler de, Morgan gümüş doları adında 1878-1921 yılları arasında piyasaya sürülen koleksiyonluk gümüş para üretilmiştir.

TEKNOLOJİDE GÜMÜŞ

Güneş Enerjisi
Fosil yakıtlara karşın uygulanabilir bir alternatif olarak Güneş enerjisi gün geçtikçe daha fazla kullanılmaya başlanıyor. Çok bilinmemesine rağmen gümüş, Güneş ışınlarını yakalayıp, enerjiye çeviren fotovoltaik hücrelerde kullanılan temel bir maddedir. Fotovoltaik hücrelerdeki kristalize silikonların %90'ında gümüşten elde edilen macun kullanır. 2015 yılı itibariyle 100 milyon onstan fazla gümüşün bu sektörde kullanılacağı tahmin ediliyor. Ayrıca jeneratörleri çalıştırmak için kullanılan güneş enerjisini depolayan, "tuz içerikli kolektörlerin" üzerinde de kullanılmaktadır.

Su Arıtımı
Gümüşün temel kullanım alanlarından biri de su arıtma sistemleridir. Gümüş kullanılan filtrelerde, bakteri ve alglerin üremesi önlenir. İçme suyunda zararlı mikroorganizmalar, klor, thm, kurşun, partiküller ve koku problemleri ortadan kaldırılmış olur. Yapılan araştırmalara göre, gümüşün katalizör etkisi ile birlikte oksijen, güçlü bir dezenfektan oluşturur. Zararlı yan etkileri olan klorun kullanılmasına gerek kalmaz. Gümüş iyonları, hastanelerde su arıtma sistemlerine, şebeke suyu sistemlerine ve havuzlara ilave edilmeye başlanıyor. Filtre işlemi için en çok tercih edilen madde olan klorun artık yavaş yavaş yerini almaya başlamıştır. Gümüş aynı zamanda, boru ve bağlantıların, su haznelerinin içerisinde meydana gelen Lejyoner hastalığını tamamen ortadan kaldırır.

Pencere ve Camlar
Gümüşün şeffaf olarak pencerelere kaplanması, Güneş ışınlarının dışarıda tutulup, içerideki ısının korunmasını sağlamaktadır. Birleşik Devletler'de her yıl evlerde 250 milyon ft2(23.225.760 m2) gümüş kaplı cam kullanılmaktadır. Popüler olan bir çeşidi, Güneş ışınlarının %95'ini yansıtır ve enerji kullanımı, soğutma masrafları büyük ölçüde azalmış olur. Pencereleri güçlendirmek için kullanılan gümüş kaplı polyester levhalar, ısı alışverişini azaltan bilinen diğer bir uygulamadır.

TIPTA GÜMÜŞ KULLANIMI

Anti Bakteriyel Olarak Gümüş
Basit bir şekilde; gümüş elementi bakterinin, yaşayabilmesi için kimyasal bağlar oluşturan hücresel aktivitelerini engellemektedir. Bu bağlar, hücrenin fiziksel yapısındadır. Bundan dolayı bakteri, gümüş ile karşılaştığında kelimenin tam anlamıyla parçalanıyor. Gümüş içerikli yara bantları özellikle ilgi görüyor. Gümüş içeren yara bantları, bakteri çoğalmasını önler, iyileşme süresini azaltır. Bundan dolayı yanık ve yaralanma vakalarında bilhassa tercih edilmektedir.

Gümüşün, yeni hücrelerin çoğalmasını desteklediği ve böylece yaraların iyileşmesini hızlandırdığı aslında kanıtlanmış durumdadır. Antimikrobiyal özellik gösteren diğer metallere karşın gümüş, insanlar üzerinde zararlı bir etkiye sahip değildir. Gümüşün bir diğer önemli kullanım alanı; hastaneler ve sağlık kurumlarında zararlı mikroorganizmaları öldürücü ilaçlardır. "Süperböcek" denilen MRSA bakterisi, neredeyse bütün kimyasal antibiyotiklere karşı (gümüş hariç) dirençlidir. Bundan dolayı birçok hastane gümüş içeren malzemeler kullanmaktadırlar.

Saf gümüş metalinin antibakteriyel etkisi vardır, fakat elektrik akımı ile kombine edildiği zaman bu etki yaklaşık yüz defa artar. Doku uyumluluğu ve düşük toksisitesi gösterilmiş olan gümüş anot, antimikrobik olarak ortopedistler tarafından derin kemik lezyonlarında kullanılmış ve başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Bir doktora çalışmasında; bu literatür çalışmaları baz alınarak dişlerin enfekte kök kanallarını gümüş anot ile dezenfekte etmek ve bu sırada enfekte kök kanalları içerisinden elde edilen mikroorganizmaların antibiyotik duyarlılıklarını değerlendirerek, akut diş apselerinde ilk tercih edilebilecek antibiyotikleri tespit etmek işi başarılmıştır. Gümüş anot deyimi, bir elektrik kaynağının pozitif kutupuna bağlanmış saf bir gümüş metalini (elektrotu) ifade eder. Uygulandığı dokuda antibakteriyel, antiviral, antifungal etki gösterdiği bilinmektedir. Antimikrobik etkinin kaynağı metalin yüzeyinden ortama difüzyon yolu ile yayılan gümüş iyonlarıdır.

Gümüş anot ile elde edilen antimikrobik etkinin en şaşırtıcı özelliklerinden bir tanesi, elektrik akımı kesilse bile uygulandığı ortamdaki antimikrobik etkinin devam etmesidir. Böyle bir özellik başka bir metalde tespit edilememiştir.

Gümüş katot ise gümüş anodun tersine osteojeniktir(kemik oluşturan). Bu özelliği gösterildikten sonra ortopedistler kronik osteomyelit vakalarında gümüş anot dışında gümüş katot da kullanmışlardır. Gümüşün elektrot potansiyeli diğer metallere göre daha düşüktür. Bakır, çinko, titanyum ve çelik elektrotlar 1,4 Volttan sonra polarlanırken, gümüş elektrotlar 0,2 V ile polarlanabilmektedir. Bu özelliği sebebiyle gümüş elektrotlar daha az riskli olarak biyolojik uygulama alanı bulmaktadır. Üstelik Ag-AgCl elektrotlar fevkalade stabildir ve "referans elektrot" olarak kabul gören 3 elektrot sisteminden birisini oluştururlar. Gümüş anodun antibakteriyal etkisi geniş spektrumludur. Gümüş ayrıca (metalik gümüş, gümüş nitrat veya gümüş oksit şekillerinde) polimerlere, filtrelere, tekstil ve diğer yüzeylere uygulanarak, yavaş şekilde gümüşün serbestleşmesiyle, uzun süreli antimikrobik etkinlik sağlanabilmektedir. Bu şekilde Gümüş emdirilmiş pansuman malzemeleri, cerrahi örtüler, damar içi alet ve kataterler bakteriyelkolonizasyon ve enfeksiyonların önlenmesinde kullanılmaktadır.

Gümüş ve X-Ray Cihazları
Dijital teknoloji gelişmeden evvel, gümüş ile bileşik yapan halojen içeren X ışınları standart olarak kullanılmaktaydı. Bugünlerde iki teknolojinin de kullanılmalarına rağmen, gümüş halâ ileri derecedeki doğruluk oranı ve maliyet düşüklüğü nedeniyle popüler bir seçim olmaktadır. Çektirdiğimiz röntgen filmlerin gümüşle kaplı olduğunu biliyor muydunuz?

NANOTEKNOLOJİDE GÜMÜŞ

Nano boyuttaki gümüş parçacıkları pigmentlerde, fotoğrafçılıkta, yara tedavisinde, iletken, iletken olmayan bileşimler, katalizörler ve biyosit alanlarında kullanılmaktadır. Çamaşır makinaları, buzdolapları, klimalar, hava arındırıcıları ve elektrik süpürgelerinde yaklaşık 650 tür bakteriye karşı sterilizasyon sağlamak için gümüş nano-parçacıklar kullanılmaktadır. Nanoteknolojide gümüşün kullanımı büyüyen bir ilgi alanı haline geliyor. Fikir basittir: Gümüş, kumaşlara, beyaz eşyaya, halı ve hava temizleyicilerine eklendiğinde, bir sterilizatör gibi davranır.

UZAY VE HAVACILIK

NASA'nın Magellan uzay gemisinde Güneş'ten gelen radyasyonlardan korumak için, gümüş kaplı seramik levhalar kullanılmıştır. Hava kuvvetleri nakliye uçaklarında ve Apaçi helikopterlerinde, temel madde olarak gümüş alüminyum alaşımından elde edilen dünyanın en güçlü alaşımı kullanılmaktadır.

SANAYİDE GÜMÜŞ KULLANIMI

Pillerde Gümüş Kullanımı
Son yıllarda gümüş oksit piller, lityum pillerin yerini almaya başladı. Pahalı olmalarına rağmen, gümüş pillerinin güç/ağırlık oranı yüksek olduğundan, rakiplerine karşı üstünlük sağlamaktadır. Bundan dolayı, piyasadaki şarj edilebilir ve normal pillerin uçları gümüş alaşımdan üretilmektedir. Gümüş oksit pilin en yaygın olarak düğme şeklinde kameralarda, oyuncaklarda, işitme cihazlarında, saat ve hesap makinalarında kullanılmaktadır. Gümüş, pilde ağırlıkça %35 oranındadır. Bir başka yeni popüler olan ise, gümüş-çinko pildir. Bunlarda öne çıkan özellik; su bazlı olmaları ve lityum veya yanıcı sıvı içermemeleridir.

Elektronikte Gümüş
Sadece hafif bir dokunuş gerektiren ve televizyonlar, telefonlar, mikrodalga fırınlar, oyuncaklar, bilgisayar klavyelerinde tuş olarak kullanılan gümüş membranlı anahtarlar bulunmaktadır. Bu anahtarlar birçok kez açma/kapama durumuna karşı dayanıklıdır. Gümüş aynı zamanda klasik elektrik anahtarlarında da kullanılmaktadır. Cep telefonlarından, bilgisayarlara kadar birçok üründe bulunan baskılı devre kartlarında elektrik yolları oluşturmak için gümüş bazlı mürekkep ve filmler kullanılmaktadır. RFID etiketleri ve antenlerinde de gümüş kullanılmaktadır. CD, DVD ve plazma görüntü panelleri de gümüş kullanılarak üretilmektedir.

Gümüş Katalizörler
Bir kimyasal reaksiyonu hızlandıran ve reaksiyona dahil olmadan çıkan maddeye katalizör adı verilir. Her yıl 150 milyon onstan fazla gümüş, etilen oksit ve formaldehit üretmek için kullanılmaktadır. Katalizör olarak kullanılan gümüşün yaklaşık olarak %90'ı etilen oksit ve formaldehit üretimi esnasında kullanılmaktadır.

Lehim ve Kaynakta Gümüş Kullanımı
Kaynaklama işlemi, sıcaklık 600 derecenin üzerine çıktığı zaman, maddelerin birbirine kaynaşmasıyla meydana gelir. Lehim işleminde ise sıcaklık 600 derecenin altındadır. Lehimleme ve kaynak işlemi esnasında gümüş kullanmak pürüzsüz, sızdırmaz ve korozyona dayanıklı birleşim noktaları oluşturmaya imkan verir. Gümüş lehim ve kaynaklar, yüksek çekme kuvveti, şekil verilebilme ve ısı iletkenliğini bir araya getirir. Gümüş-kalay lehimleri evlerde bakır boruları tutturmak ve anti bakteriyel olması için kullanılır. Büyük musluk üreticileri de bu avantajlarından ötürü gümüş bazlı malzemeler kullanmaktadırlar.

Otomotiv Endüstrisi
Yıllık olarak otomobillerde 36 milyon ons gümüş kullanılmaktadır. Günümüzdeki arabalarda her bir elektriksel olay gümüş kaplı bağlantılar tarafından gerçekleştiriliyor. Motoru başlatmak, pencereleri açma gibi basit fonksiyonlar gümüş anahtar vasıtasıyla aktive ediliyor. Otomobillerin arka camındaki ısıtıcı şeritlerde iletken olarak gümüş-seramik teller kullanılmaktadır. Bu sayede oluşturulan ısı, cama bu teller vasıtasıyla iletilerek don ve buzun temizlenmesi sağlanıyor. Araçtaki antifrizde de gümüş aracılığı ile elde edilmiş bir bileşik olan etilen oksit kullanılmaktadır.

Gümüş ve Ayna Yapımı
Gümüş aynaların yapımında cam üzerinde ince bir gümüş tabakası oluşturulur. Amonyaklı gümüş nitrat çözeltisi çok kuvvetli olmayan bir indirgenle (glikoz veya formaldehit) ısıtılırsa metalik gümüşe indirgenir. Amonyaklı gümüş nitrat ve indirgenden oluşan karışım cam üzerine dökülüp ısıtılırsa metalik gümüş ayrılıp cam üzerinde ince bir tabaka oluşturur. Daha sonra yıkanan cam kurutulursa ayna meydana gelir.

Gümüş Zehirlenmesi (Arjirizm)
Zehirlenme ağız ya da cilt yoluyla olabilir. Hastalığın oluşması için, içinde gümüş bileşiği olan maddelerle uzun süre ilişki gereklidir. Bunun sonucu mukoza zarları, iç organlarda ve ciltte renk değişmesi oluşur. En çok fotoğrafçılıkla uğraşanlarda, kuyumcularda ve gümüş bileşikli ilaçlar kullananlarda görülür.