atmosfer basıncı

BAROMETRÎK BASİNÇ olarak da bilinir, belirli bir alan üzerindeki tüm hava kütlesinin (atmosfer sütunu) birim alana uyguladığı kuvvet.

Atmosfer basıncı genellikle, ağırlığı ve taban alanı atmosfer sütununkine eşit olan bir cıva sütununun yüksekliğini gösteren cıvalı barometreyle ölçülür (barometre basıncının çoğu zaman atmosfer basıncıyla eşanlamlı olarak kullanılmasının nedeni de budur). Atmosfer basıncını ölçmekte aneroit (sıvısız) barometre de kullanılır. Bu barometrenin basınca duyarlı öğesi, havası yarı yarıya boşaltılmış bir ya da daha çok sayıda körük biçiminde metal diskten oluşur. İçine ya da dışına yerleştirilen bir yayla içeriye doğru çökmesi engellenen bu diskin, basınç değişiklikleri nedeniyle uğradığı biçim değişiklikleri bir saat mekanizmasıyla döndürülen bir silindir üzerine kalem taşıyan bir kol yardımıyla kaydedilebilir.

Atmosfer basıncının anlatımında çok çeşitli birim sistemleri kullanılır. Bu birimler, mm olarak cıva sütunu yüksekliği, inç kare başına pound (psi), cm2 başına din, milibar (mb) ve atmosferdir. Deniz düzeyindeki standart atmosfer basıncı, 760 mm’lik cıva basıncı, inç kare başına 14,7 pound, cm2 başına 1.013,25xl03 din, 1.013,25 milibar ya da 1 atmosfer olarak tanımlanır. Bu değer genellikle çok küçük sapmalar gösterir; örneğin bugüne değin kaydedilen en yüksek değer (Sibirya’nın orta kesimlerinde) 813,06 mm, en düşük değer ise (Büyük Okyanusun güneyindeki bir kasırga sırasında) 657,86 mm olmuştur. Rüzgâr ve fırtınalar, basınçtaki bu küçük değişmelerle belirlenir.

Yükseklikle azalan atmosfer basıncı, yüzeye yakın yerlerde her 30 m için 3,5 mb düşüş gösterir. Yaklaşık 270 km yükseklikteki atmosfer basına 10-6 mb’dir ve yapay olarak elde edilebilecek en ileri vakumun (havası tümüyle boşaltılmış ortamın) basmayla hemen hemen eşdeğerdedir. 1.500 m ile 3.0 m arasındaki yüksekliklerde ise bu basınç, dağ hastalığı ya da yükseklik tutması denen ciddi fizyolojik rahatsızlıklara yol açacak kadar düşüktür.

Deniz düzeyindeki barometre basıncı zamana ve yere bağlı olarak değişir. Örneğin birçok yerde, özellikle Ekvator yakınlarında, Güneş’in neden olduğu atmosfer gelgitinin etkisiyle günlük değişmelere uğrar. Bu değişme, yerel saatle 10:00’da ve 22:00’de en büyük, 4:00’te ve 16:00’da en küçük değerlerdedir. Ekvator yakınında, atmosfer basıncının en yüksek ve en düşük değerleri arasındaki fark en çok 3 mb’dir.