KÖLE

1. Kökeni itibariyle, özgür olmayan bir toplum sınıfından gelen, satılıp alınabilen, iktisadi bir araç olarak görülen ve bir efendiye bağımlı olan kişi. (Bk. ansikl. böl. Ikonogr.)
2. Keyfi, totaliter, müstebit bir güce boyun eğen kişi: Siyasal rakiplerine köle muamelesi yapmak.
3. Birinin keyfi isteklerine gözü kapalı boyun eğen kişi; kul: Birinin kölesi ya da kulu olmayı reddetmek.
4. Duyduğu aşk yüzünden, kendini bütünüyle sevdiği kişinin iradesine bırakan; oyuncak: Bir kadının kölesi olmak.
5. Aşırı önem verdiği bir şeyin peşini bırakamayan, o şey söz konusu olduğunda özgürce davranamayan, kendini tutamayan kişi; esir: Paraya, uyuşturucuya köle olanlar.

—isi. huk. Özgürlüğünü yitirmiş, alım satıma ve mirasa konu olabilecek bir mal durumuna gelmiş kişi.

♦ sıf.
1. Köleliği kabul etmiş bir topluluğa denir: Köle bir halk.
2. Bütünüyle bir şeyin egemenliği altında olan kişiye denir: önyargılarının kölesi olmak. Ev işlerinin kölesi olmak.

—ANSİKL. ikonogr. Antik heykel sanatında, köle durumuna düşen akıncı kavim görüntüleri oldukça çoktur: Chalonsur -Saöne’da etyopyalı köle (Bibliothöque nationale Paris), akıncı tutsaklar (Louvre), Traianus’un yaptırdığı yapılardan Vatikan'a getirilen köle başları ya da büstleri.

Julius ll’nin mezannı süsleyen ünlü mermer Köleler" yapıtının heykelcisi olan Michelangelo'dan sonra gelen modern sanatçılar anmaya yönelik büyük heykel gruplarında sık sık kölelere de yer verdiler. Ortak konuları silah trophaeumları ve savaşları gösteren alçakkabartmalardı; dört köleligı Tıplar şu anıtları süslüyordu ya da bazıları bugün de süslemektedir: Pont-Neuf'te, Francheville’in yaptığı Henri IV anıtı (bugün Louvre’da), Victoires alanında, Desjardins'in yaptığı Louis XIV anıtı (bugün invalides'de), Palermo’da Philippe V anıtı. Versailles'ın Savaş salonu'nda ve korudaki heykeller arasında Coyzevox'un köleleri konu alan yapıtları vardır. XVI. ve XVII. yy.'larda süsleme resminde resimli madalyonları kornişlerden ayıran ignudi'de kölelere sıkça rastlanır (Sistina, Farnese galerisi).

—isi. Cahiliye" devrinde, Batı Arabistan'da kölelerin çoğu, kara derili Habeşler'di. Beyaz köleler ise, arap ticaret kervanları tarafından sağlanıyordu. Arap olmayan bu kölelerin yanı sıra arap kabilelerinden alınmış köleler de vardı. Kölelerin bir ev eşyası gibi alınıp satılmaları, türlü hakaret ve işkencelere uğramaları uzun yıllar sürdü. Tek tanrılı dinlerin doğuşuyla kölelerin sayısı önemli ölçüde azaldıysa da kölelik büsbütün ortadan kalkmadı. Yahudilik ve hıristiyanlıkta olduğu gibi müslümanlıkta da kölelik kurumu korunmakla birlikte kölelere birtakım haklar tanındı; bunların tam özgür olmalarını sağlayacak yollar bulundu. Müslümanlıkta köleye özgürlüğünü kazandırmanın, ona iyi davranmanın sevap olduğu gerek Kuran’da (II, 177) gerekse hadislerde belirtilir.