Emmy Noether

Emmy Noether kimdir?
MsXLabs.org

23.03.1882'de doğumlu Emmy soyut cebir ve kuramsal fiziğe olan çığır açıcı destekleriyle bilinen bir Alman uyruklu matematikçidir. Pavel Alexandrov, Albert Einstein, Jean Dieudonné, Hermann Weyl, Norbert Wiener gibi birçok kişi tarafından halka, alan, ve cebir teorilerinde devrim oluşturan, tarihin en önemli kadın matematikçisi olarak kendisinden söz edilmiştir. Noether teoremi simetri ile korunum yasaları arasındaki temel bağı açıklar.


Emmy Noether Bavyera'nın Erlangen kasabasında Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Babası da kendisi gibi bir matematikçi olan Max Noether'dir. Gerekli sınavları geçtikten sonra Fransızca ve İngilizce öğretmeyi planlamış ancak sonunda babasının ders öğrettiği Erlangen Üniversitesi'nde matematik bölümünde okumuştur. 1907'de Paul Gordan'ın danışmanlığında tezini tamamladıktan sonra Erlangen Matematik Enstitüsünde ücret almadan yedi yıl görev yapmıştır. O zamanlar kadınlar akademik pozisyonlardan dışlanmışlardı). 1915 yılında David Hilbert ve Felix Klein tarafından Göttingen Üniversitesinin dünyaca çok ünlü matematik araştırma merkezi olan, matematik bölümüne katılması için göreve çağrılmıştır. Fakat üniversite yönetimi tarafından reddedilmiş ve dört yıl daha Hilbert adına ders öğretmeye devam etmiştir. Ders öğretme hakkı 1919'da verilmiş, bu sayede Privatdozent (Germenik üniversitelerde, sahibinin, profesörlük makamına yükselmeksizin bağımsız olarak ders verebileceği anlamını taşıyan unvan) unvanını alabilmiştir.


Emmy Noether, 1933 yılına kadar Göttingen matematik bölümünün ileri gelen üyeleri arasında yer almış; öğrencilerine zaman zaman "Noether çocukları" denirmiş. 1924 yılında Hollandalı ünlü matematikçi B. L. Van der Waerden kendisinin öğrencisi oldu ve kısa zaman içerisinde Emmy Noether'in çalışmalarını yorumladı; Noether'in çalışmaları öğrencisinin yazdığı 1931 tarihli ders kitabı, Modern Cebir'in'in ikinci cildinin temelini oluştuyordu. 1932 Zürih Uluslararası Matematik Konferansı'na katılımına kadar, cebirsel yetenekleri tüm dünyada tanınmıştı. Ertesi yıl Alman Nazi hükümeti Yahudileri üniversite müfredatından çıkarttı ve Noether, Pensilvanya'daki Bryn Mawr Üniversitesinde bir pozisyona geçmek üzere Amerika Birleşik Devletlerine göç etti. 1935 yılında yumurtalıklarında bulunan kist sebebiyle ameliyata girdi, iyileşme belirtilerine rağmen dört gün sonra Emmy Noether 53 yaşında öldü.


Emmy Noether'in hazırladığı matematik çalışmaları üç "dönem"e ayrılmıştır. İlkinde (1908-19), cebirsel değişmezler ve sayı alanları üzerine etkin faydalar sağlamıştır. Varyasyonlar hesabındaki diferansiyel sabitler üzerine yaptığı çalışmaları, Noether teoremi, "modern fiziğin gelişmesine katkı sunup yol gösteren şimdiye kadar kanıtlanmış en önemli matematik teorilerisi" sayılır. İkinci dönemde (1920–26), "soyut cebri değiştiren" çalışması için kolları sıvadı. Emmy Noether, Idealtheorie in Ringbereichen (Theory of Ideals in Ring Domains, 1921) isimli kaleme aldığı makalesinde değişmeli halkalarda idealler teorisini geniş kullanıma sahip kuvvetli bir araç haline getirmiştir. Artan zincir koşulunu zarifçe kullanmıştır ve bu sebeple bu koşulu sağlayan nesnelere Noetherian denir. Üçüncü döneminde (1927-1935), değişmez cebirler ve hiperkompleks sayılar hakkında başlıca işler yayınlamıştır ve grupların representation teorisi ve modüller ve idealler teorilerini birleştirmiştir. Kendi yayınlarının yanı sıra Noether fikirleri konusunda da oldukça cömertti ve başka matematikçiler tarafından yayınlanan işlerde, bu işlerin alanlarının uzaklağına rağmen defalarca referans olarak verildi.