Feodalizm (Feodalite)

Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra barbar kavimler, Avrupa'nın çeşitli bölgelerinde devletler kurdular. Krallar, Roma kanunları ile kendi geleneklerini birleştirerek yeni düzenlemeler yaptılar ve ülkelerini kontluklara, onları da daha küçük idari birimlere ayırdılar. Buralara barbar şeflerini atayarak bazı ayrıcalıklar verdiler.

Sponsorlu Bağlantılar

Kavimler Göçü'yle başlayan karışıklıkların etkisiyle büyük toprak sahipleri ve çiftçiler, hayatlarını devam ettirebilmek için güçlü kişilerin koruması altına girdiler. Halkın himayesi altına girdiği kişilere süzeren, himaye edilen halka da vassal adı verildi. Senyörler, bağlılıkları karşılığında sahip oldukları toprağın işleme hakkını kira karşılığında verdiler.

Feodalitenin temel özelliği siyasi bölünmüşlük ve sosyal eşitsizliktir. Senyörler, topraklarında yaşayan insanların üzerinde mutlak haklara sahiptirler. Her senyör, ayrı bir silahlı güce sahiptir ve her senyörün bölgesinde ayrı kurallar geçerlidir.

Avrupa'da siyasal ve sosyal bölünmüşlük, bölgesel ekonomik faaliyetler, insanlar arasında dil, davranış ve dünya görüşü bakımından farklılıklar doğmasına neden olmuştur.

Feodalite, bütün Ortaçağ boyunca devam etti. 15. yüzyılda; barutun ateşli silahlarda kullanılmasıyla sona erdi. Feodalitenin yıkılması, mutlak krallıkların güçlenmesini sağladı. Yeniçağ başında Almanya dışında feodalite yıkıldı. Almanya'da ise Yakınçağ'da ortadan kalktı. Feodalite devam ettiği süre içerisinde Avrupa'da sosyal adalet kurulmamış, bu nedenle halk, çeşitli sınıflara ayrılmıştır:

Asiller

Ortaçağ Avrupası'nın en imtiyazlı sınıfı asillerdi. Bunların en üstünde senyör denilen derebeyleri bulunurdu. Senyörlerin en büyüğü kraldı. Derebeylerden sonra sırasıyla dükler, kontlar, baronlar, vikontlar ve şövalyeler yer almıştır. Asiller, her türlü hakka sahipti.

Rahipler

Asillerden sonra en imtiyazlı sınıftı. Papa'ya bağlı olarak çalışırlardı. Kilise topraklarında senyörler gibi yaşarlardı. Ortaçağ'da önemli miktarda toprak elde ederek zenginleşmişlerdi. Vergi ve askerlikten muaf tutulmuşlardı. Hem devlet hem de din işleriyle uğramışlardır.

Burjuvalar

Kasaba ve şehirlerde oturup ticaret ve sanayi ile uğraşanlara burjuva denirdi. Senyörlere belli miktarda para vererek onların himayesinde yaşarlardı. Zamanla zenginleşen burjuvalar, senyörlerden para ile bağımsızlıklarını satın alarak tam serbestlik gibi imtiyazlar elde etmişlerdir.

Köylüler

Ortaçağ Avrupası'nda en kötü şartlar altında bulunan sınıftı. Köylüler iki kısma ayrılmıştı. Serf adı verilen köylülerin hiçbir hakları yoktu. Efendileri için tarlalarda çalışırlar ve kazançlarını onlara verirlerdi. Toprakla beraber alınıp satılırlardı. Araziden ayrılma imkânları kesinlikle yoktu. Serbest Köylüler, ekip biçtikleri topraklardan kazandıklarının bir kısmını senyöre vergi olarak verirlerdi. İstedikleri zaman başka bir yere gidebilirlerdi. Malları da çocuklarına kalırdı.

FEODALİZM, kölecilik ile kapitalizm arasında yer alan bir sosyal ekonomik formasyon, derebeylik, feodalite.

Avrupa' da X. yüzyılda ortaya çıkan ve XIII. yüzyıla kadar süren feodalizmin iki temel özelliği vardır: Kamu yönetiminin parçalanmışlığı; vasallık bağının genişlemesi. Gerçekten, X. yüzyıldan başlayarak kamu yönetimi yerel prenslere geçti; ama genel kural olarak yerel prensler kamu yönetimini elde tutmayı başaramadılar ve kralın haklarının çoğunluğu, kalelerin muhafızlığını üstlenmiş kişilerin, hatta sıradan toprak sahiplerinin eline geçerek, senyörlüğün doğmasına yol açtı. Senyörler, eskiden kralda olan yetkileri çok farklı büyüklükteki topraklarda kendi adlarına ve denetimsiz olarak uygulamaya başladı; çok geçmeden de soylu veya din adamları sınıfından olmayanların tümü senyörlere bağımlı oldu. Buna paralel olarak daha Ortaçağ' ın başlangıcında ortaya vasallık bağı genelleşmeye başladı.Her senyör, çevresinde korumave çıkar karşılığında kendisine bağlılık andı içen daha az güçlü savaşçıları içeren bir topluluk oluşturuyordu; ayrıca bir senyör bir başka senyörün vasalı olabileceği gibi, bu vasallara bağlı başka vasallar da olabiliyordu. Böylece tepede kralın bulunduğu piramit biçiminde bir fiefler hiyerarşisi oluştu. Kral büyük fieflerin senyörleri üstündeki dolaysız yetkisini yitirmiş olmakla birlikte, bir üstünlük hakkından yararlanıyordu. Başlangıçta krallarda, vasallarını yükümlülüklerini yerine getirmeye zorlama araçları bulunmaması nedeniyle pek gerçek olmayan bir üstünlük, doğrudan krala bağlı toprakların artması sonucunda güç dengesini kral yararına dönmsiyle bir yetki kaynağına dönüştü (XIII. yüzyıl başı) ve çok geçmeden feodalizm - vasallık kurumları, varlıklarını sürdürmekle birlikte (yetkilerini kuramsal biçimde de olsa Fransız Devrimi' ne kadar sürdürdü), krallığın siyasal sistemine egemen olmadılar ve monarşi kurumlarının gelişmesiyle yetkilerin piramidin tepesinde (kralda) yoğunlaşması sonucunda, feodalizm kurumu XIII. yüzyıl sonunda fiilen ortadan kalktı.

Feodalite, Ortaçağ Avrupası'nda temelleri eşitsizlik üzerine kurulmuş siyasi bir rejimdir. Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra yerine kurulan krallıklar arasındaki anlaşmazlıklar, Avrupa'da feodalite rejiminin doğmasına sebep olmuştur.

Avrupa'da Kavimler göçünün karışıklıkları devam ederken halk ve büyük toprak sahipleri, kendilerini emniyette görmediklerinden hayatlarını devam ettirebilmek için güçlü kişilerin koruması altına girme ihtiyacı hissettiler.
Halkın himayesine girdiği kişilere Süzeren, himaye edilenlere de Vassal denirdi. Böylece IX. yüzyılda senyörler ve vassalları arasında bir hiyerarşi gelişti. Senyörler, bağlılığı sebebiyle vassala kira karşılığı bir toprağın işleme hakkını vermeye başladılar. Böylece feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
Feodal düzenin önemli özelliklerinden biri de senyörün içinde yaşadığı şato veya kalelerdi. Bu şato veya kaleler askeri birlik tarafından korunuyordu.

Avrupa'da ve Asya'nın bazı yörelerinde kapitalizm öncesinde soylu toprak sahiplerinin egemenliği­ne dayanan bir toplum düzeniydi. Feodalizm Avrupa'da Roma İmparatorluğu'nun yaklaşık 1.500 yıl önce yıkılmasından sonra ortaya çıktı ve yaklaşık 1.000 yıl sürdü. Bu dönem ortaçağ olarak adlandırılır.

Feodalizm'de toplum bir piramit gibi örgüt­lenmişti. Piramidin en tepesinde yörenin en büyük soylu toprak sahibi ya da kralı vardı. Kral topraklarının bir bölümünü askeri hiz­met ve belli vergileri ödeme gibi koşullarla soy­lulara verirdi. Soylular da bu topraklan daha küçük unvanlı soylulara benzer koşullarla dev­rederlerdi. (Toprağı veren soylulara "senyör", alanlara "vasal" denir.) Bunlar da piramidin en altında yer alan serflere ya da toprak köleleri denen üreticilere geçimlerine yetecek kadar toprağın kullanım hakkını, gene belli koşullar karşılığında verirlerdi.
Sertler topraklarını ve beylerini terk ede­mezlerdi. Haftanın belirli günlerinde beylerin malikâne topraklannda ücretsiz çalışmak zo­rundaydılar (angarya). Ayrıca ürünlerinin bir bölümünü beylere toprak kirası olarak verir­lerdi. Her türlü özel ilişkilerinde beylerden izin almak zorundaydılar. Ayrıca beylerin onları yargılama hakkı da vardı. Buna karşılık beyler de onları öteki soyluların saldırıların­dan korurlardı. Ortaçağ Avrupa'sında kilise de büyük bir feodal bey konumundaydı.

Köle ile serfin farkı ise kölenin yalnızca görevlerinin olmasına karşılık, serfin görevle­rinin ve belli haklarının bulunmasıydı. Ayrıca serfler görevlerini yerine getirdikleri sürece topraklarından koparılıp satılamazlardı. Ortaçağ boyunca güçlü merkezi krallıkların kurulamaması ve sürekli savaşlar, güçsüzlerin daha güçlülerin koruması altına girmesinde bir etken olmuştur.
16. yüzyıldan başlayarak ticaretin gelişmesi ve güçlü ulusal merkezi devletlerin kurulma­sıyla birlikte feodal toplum düzeni giderek zayıfladı ve yerini kapitalizme bıraktı. Feoda­lizm dünyada ilk sanayileşen ülke olan İngil­tere'de 14. yüzyılda; Rusya'da ise 19. yüzyılın sonunda çözüldü.

Feodal toplumda üretim ilişkilerinin temelini; senyörün (derebeyin) toprak üzerindeki mülkiyet hakkı ile, serf (toprak işçisi) üzerindeki sınırlı mülkiyet hakkı oluşturuyordu. Tüm üretimin nesnel amacı ise senyörlere rant ödenmesiydi. Bu rant senyörün, ailesinin ve hizmetçilerinin kişisel gereksinmelerini karşılıyordu. Köylülerin (ve zanaatçıların) gereksinmelerinin karşılanması, senyör açısından üretimi sürdürmek ve feodal işletmeyi yaşatabilmek için gerekliydi. Tamamen köylü emeğinin sonucu olan ürün üç kısma ayrılıyordu: 1. Senyörün kendine mal edindiği kısım 2. Köylü ve ailesinin geçimi için gerekli olan kısım 3. Emek üretkenliğinin yükselmesi ile beslenmek için gerekli asgari miktardan fazla olarak köylünün elde edebildiği ortak ürünün bir kısmı Son iki kısım gerekli ürünü, birinci kısım ise artı ürünü oluşturuyordu. FEODALİZMİN OLUŞUMU Yaklaşık olarak 5. yy ile 11. yy arası feodalitenin başlangıçtaki biçimlenme (Yukarı Ortaçağ) dönemidir. 5. ve 6. yy’larda büyük toprak sahipleri topraklarının bir kısmını küçük tarlalar halinde yoksul köylülere veriyorlardı, karşılığında köylü ürünün bir kısmını veriyor ve onun hesabına belirli bir iş yapıyordu. Tarla ilk zamanlar belirli bir süre için, zaman içinde yaşam süresince verilmeye başlandı. Bazen de tasarruf hakkı babadan oğula geçebiliyordu. Bu ‘PRECES’ sistemi idi. Feodal sistemin ilerlemesiyle toprak ilişkilerinde de bir alt üst oluş yaşandı. Bu dönemde toprak artık özel mülk olarak verilmiyordu. Egemen sınıfın temsilcileri ancak kendi topraklarında silah altına alınan birliklerin başında kralın ordusuna hizmet etmek koşuluyla malikane veya yurtluk denilen topraklara sahip olabiliyorlardı. Mülkiyetin bu koşullu biçimine ‘GEDİK’ deniliyordu. Gedikler miras konusu olamıyor ancak yaşam boyunca veriliyordu. Askeri görevler yerine getirilmez ise bu topraklar geri alınıyordu. Bu sistem de 9. ve 10. yy’lar boyunca değişikliğe uğradı ve askeri gedik kalıtsal nitelik kazanarak, ‘FRANC-ALLEU’ denilen biçime dönüştü. Artık bütün toprak sahipleri daha güçlü bir senyör (Metbu) karşısında bağımlılığı kabul etmek ve kendisini onun vasalı ilan etmek zorundaydı. Vasal senyöründen bir yurtluk alıyor ve silahlarını onun hizmetine veriyordu. En yukarıda ise kraldan başka metbu tanımayan feodaller bulunuyordu. Zamanla demir işletmelerinin yetkinleşmesiyle ağır ve hafif sabanlar ve tarım aletleri yaygınlaştı. Bu durum üretkenliğin artmasına yardım etti. Üç yıl süreli almaşık ekim giderek yaygınlaşıyordu. Bağlar genişliyor ve buna bağlı olarak üzüm sıkmacı yetkinleşiyordu. Bu dönemde başka yeni tesisler, özellikle yel değirmenleri ortaya çıktı. Yine bu dönemde zanaat mallarına olan gereksinmeler ise yerel üretimle karşılanıyor ve istisnalar dışında kendi yöresinde tüketiliyordu. Köylü emeğinin üretkenliği arttıkça ve tarım tekniğinin düzeyi yükseldikçe senyörler de üretimin ağırlık merkezini köylü işletmelerine kaydırmayı daha karlı bulmaya başladılar. Böylece feodal rantın ikinci biçimi olan ayni rant ortaya çıktı. Fakat Yukarı Ortaçağ’da angarya, yükümlülük ödemenin en yaygın biçimiydi, ayni rant ise bir istisna oluşturuyordu. Kentlerin gelişmesi sonucu rantın para olarak ödenmesi birinci derecede önem kazandı. Artık senyör kendi yurtluğunda üretilmeyen nesnelerle ilgileniyor ve onları satın almak için serflerden para sağlaması gerekiyordu. Feodal üretim tarzı, her ne kadar çalışan çoğunluğun egemen azınlık tarafından sömürülmesine dayanıyorsa da, serfin küçük bir ekonomisinin olması ve bu yüzden emeğinin sonucuna ilgi duyması feodal toplumun üretici güçlerinin gelişmesini sağlıyordu. FEODALİZMİN GELİŞME ÇAĞI Kesin olarak kurulmuş feodalitenin (yaklaşık olarak 11. ve 16. yy’lar arası) niteleyici yönü kentlerin zanaat ve ticaret yığınakları, ticari üretim merkezleri olarak hızla ilerleyişidir. Bu dönem tarımla zanaatın birbirinden ayrılmaya başladığı bir dönemdir. Birçok köylü senyöre ayni rantı yalnız tarım ürünü olarak değil zanaat eşyası olarak da ödüyorlardı.

kaynak

Derebeylik

Orta Çağ'da, toprak mülkiyetine sahip olan ve himayesindeki toprağa bağlı köylülerin üretiminden büyük payı alan toprak sahiplerinin egemenliğine dayanan toplumsal düzen.

Batı toplumlarındaki feodalizm ya da feodalite karşılığı kullanılan bu sözcük, aralarında farklar olmasına karşın, aynı zamanda doğu toplumlarında toprağın mülkiyetini ya da kullanım haklarını ellerinde tutan sipahi, toprak ağası vb. yöneticilerin durumunu açıklamak için de kullanılmaktadır.

Derebeylik, 9. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar, üretimin temel olarak tarım üzerine kurulduğu toplumlarda yaşandı. Derebeyi, bir üst beyine askerî ya da benzer başka bir hizmetle yükümlüydü. Derebeylikte savaşçı sınıf toplumda ağır basar; devlete bağımlılık yerine insana bağımlılık vardır. 12. yüzyıldan başlayarak zayıflayan derebeylik, İngiltere'de yerini monarşiye bırakırken, Fransa'da 1789 Devrimi'yle ortadan kalktı.

Feodalizm

Orta Çağ'da özellikle Batı Avrupa'da egemen olan toplum düzeni.

Bu düzenin en önemli özelliği, devlet iktidarının parçalanmış olması ve halkın devlete değil, toprakların sahibi olan senyörlere bağımlı olmasıydı. Feodalizmin ortaya çıkışını sağlayan başlıca iç etken, var olan köleci üretim tarzının gelişen üretim tekniğine ayak uyduramaması oldu. Bunun sonucunda üreticiler, üretim araçlarına sahip olanlar karşısında kölelik düzenine oranla daha bağımsız duruma geldiler.

Yaygın bir görüşe göre, Barbar istilâları Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılışına yol açtı ve merkezî bir otoritenin kalmaması, irili ufaklı beyliklerin türemesine neden oldu. Diğer bir görüşe göre, Akdeniz kıyılarının İslâm egemenliğine girmesi sonucunda, Akdeniz Yolu'nun bazı Avrupa ülkelerine kapanması nedeniyle bu ülkelerin dünya ticaretinin dışına atılması, feodal sistemin kurulmasında önemli bir rol oynadı. Böylece içine kapanıp yeniden örgütlenmek ve toparlanmak zorunda kalan Avrupa'da, malikâneler sistemi genişledi ve para ekonomisi, yerini doğal ve aynî olarak adlandırılabilecek bir ekonomiye bıraktı.

Feodal üretim tarzı angarya, aynî rant ve nakdî rantla belirlendi. Toprakların büyük kısmında "fief sözleşmesi" denen iki taraflı anlaşmalarla hiyerarşik bir düzen kuruldu. Taraflardan biri senyördü. Senyör, vassal olarak adlandırılan bir ikinci kişi lehine, belirli bir toprak parçası üzerinde adalet dağıtma işlevini sürekli bir hak olarak verirdi. Bunun karşılığında vassal da senyörün kendisinden beklediği görevleri yerine getirmek zorundaydı. Bu arada vassal, senyörden aldığı toprağın bir kısmını başkasına vererek kendisi de senyör olabilirdi. Fakat bu hiyerarşi içinde sonuncu vassalın ilk senyörle hiçbir ilişkisi yoktu.

Feodal düzende kilisenin de çok önemli bir yeri vardı. Kilise ve manastırlara ait malikâneler ve topraklar pek çoktu. Krala karşı vassal durumunda olan senyörlerin çeşitli yükümlülükleri vardı. Bu yükümlülükler yardım (auxilium) ve danışma (concilium) biçimindeydi. Yardım ilkesi, daha çok askerî alandaki yardımı kapsıyordu. Danışma ilkesine göreyse vassal senyöre danışmanlık yapmakla yükümlüydü. Feodal düzeni oluşturan sosyal sınıflar soylular, rahipler, serfler ve özgür köylülerdi. Bu sosyal sınıflar farklı hukukî statülere bağlıydılar. Birbirinden kesin çizgilerle ayrılan bu sınıflar arasında geçişim, belli bir merasimi ve birtakım hukukî işlemleri gerektiriyordu. Böylece toprağa sahip olan soylular ve rahipler, hukukî bakımdan da ayrıcalıklı sınıfları oluşturuyorlardı. Bütün değerleri yaratan serfler ve köylüler ise üretim araçlarına sahip olmadıkları gibi, hukukî açıdan da aşağı konumdaydılar.

Feodalizm terimi, aralarında önemli farklar olmasına karşın, Doğu toplumlarındaki toprak sahipleri ya da toprağın kullanım hakkını elinde tutan sipahi vb. gibi yöneticilir ile köylüler arasındaki bağımlılık ilişkileri ve buna dayanan ekonomik düzenler için de derebeylik terimiyle eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.