OHAL (Olağanüstü Hâl)

OHAL (Olağanüstü Hâl)

Devletin ve hükümetin normal idârî yetkileri, hukûkî tedbirleri kullanarak alt edemediği büyük güçlüklerin ortaya çıkması durumunda başvurulan olağanüstü idâre şeklinden biri.

Sponsorlu Bağlantılar

Tabiî âfet, tehlikeli salgın hastalık, ağır ekonomik bunalım, kamu düzenini ciddî biçimde bozan yaygın şiddet olayları gibi durumlarda olağanüstü hal uygulamasına gidilir.

Olağanüstü hâl rejimi yönetim makamlarının yetkisinin genişlemesi sonucunu yaratır. Belirli yaş aralıklarındaki vatandaşlar için çalışma yükümlülüğü, gerektiğinde para ve mal yükümlülüğü konulabilir. Olağanüstü hâl önlemlerinin ortak ve en tartışmalı yönleri ise yaygınlaştırılması ve genellikle bunlara karşı yargı yolunun kapalı olmasıdır.

Olağanüstü hâl, 27 Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe giren 2935 sayılı Olağanüstü Hâl Kanunu kapsamında tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar, ağır ekonomik bunalım ve "anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması" olarak nitelendirilen durumlardır.

Bu hâllerin bir veya birden fazlasının görülmesi durumunda cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulu'nun görüşünü de aldıktan sonra, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hâl ilan edebilir.

Olağanüstü hal durumunda kânun kurumları arasındaki koordinasyon başbakanlıkça veya başbakanın vazifelendireceği bakanlıkça sağlanır. Bu maksatla Olağanüstü hal îlânına yol açan konuyla ilgili bakanlıkların temsilcilerinden teşekkül eden bir Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu meydana getirilir. Olağanüstü hal uygulamalarında görev ve yetki bölge veya il vâlilerine âittir. Bir bölge vâlisine bağlı birden çok ilde olağanüstü hal îlân edilmişse bölge vâlisi yetkili ve sorumludur. 10 Temmuz 1987 târihli Olağanüstü Hal Bölge Vâliliği Hakkında Kânun Hükmünde Kararnâme ile Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van illerini sorumluluk alanına alan ve İçişleri Bakanına bağlı olarak vazife yapan bir Olağanüstü Hal Bölge Vâliliği kuruldu. Bu illerde olağanüstü hâl uygulaması hâlen devam etmektedir (Şubat-1994). Bölge vâlisinin veya il vâlilerinin Olağanüstü Hal Kânunu'nun kendilerine tanıdığı yetkilere dayanarak yapacakları idârî işlere karşı açılacak dâvâlarda yürütmenin durdurulması kararı verilemez.

⇒ Olağanüstü hal; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulununun tabiî afet ve ağır ekonomik bunalım ile şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması sebepleriyle yurdun bir bölümü veya tamamında 6 ayı geçmemek şartıyla kamu düzenini yeniden tesis etmek için ilan edilen olağanüstü yönetim usulllerinden biridir.

Olağanüstü Hal İlan Edilmesinin anayasal dayanağı nedir?

⇒ Olağanüstü Hal Anayasanın 119, 120 ve 121. maddelerinde düzenlenmiştir. İlgili maddeler şu şekildedir:

Tabiî afet ve ağır ekonomik bunalım sebebiyle olağanüstü hal ilânı

MADDE 119. – Tabiî afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilân edebilir.

Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü hal ilânı

MADDE 120. – Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddî belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilân edebilir.

20 Temmuz 2016 tarihinde ilan edilen OHAL anayasanın 120. maddesine dayanılarak yani şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması sebebiyle ilan edilmiştir.

Olağanüstü Hal nasıl yürürlüğe girer?

⇒ Anayasanın 121. maddesine göre; “Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hal ilânına karar verilmesi durumunda, bu karar Resmî Gazetede yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağırılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir”.

Olağanüstü Hal (OHAL) ilanına karşı yargı yoluna gidilebilir mi?

⇒ Olağanüstü hal ilan kararı idari bir işlem olduğu için yargısal denetime tabidir. Ancak OHAL kararı yürürlüğe girdikten sonra aynı gün TBMM onayına sunulur. TBMM’nin söz konusu kararı onaylaması veya reddetmesi parlamento kararı şeklinde olacağından ve parlamento kararlarının kural olarak denetimi mümkün olmadığından OHAL kararının denetimi de mümkün olmayacaktır.

OHAL kararıyla temel hak ve hürriyetler nasıl etkilenir?

⇒ OHAL kararı ile temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir. Anayasanın 15. maddesi uyarınca temel hak ve hürriyetler, olağanüstü hallerde milletlerarası yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde kısmen veya tamamen durdurulabilir. Ancak çekirdek alana yani kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi bütünlüğüne dokunulamaz, kimse din vicdan düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz, suç ve cezalar geçmişe yürütülemez, suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. Bu ölçüler dâhilinde temel hak ve hürriyetler kanuna gerek kalmadan sınırlanabilir.

Olağanüstü Hal Nasıl Uygulanır?

⇒ 20 Temmuz 2016 tarihinde ilan edilen OHAL kararı tüm yurtta ilan edilmiştir. 2935 sayılı OHAL kanunun 14. maddesi gereği OHALin uygulanması koordine ve işbirliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valilerine ait olacaktır. Olağanüstü hal makamlarının bütün eylem ve işlemlerine karşı iptal davası açılabilir ve yürütmeyi durdurma istenebilir.

OHAL Kanun Hükmünde Kararnamesi nedir?

⇒ Bakanlar Kurulu tarafından olağanüstü hal kanun hükmünde kararnamesi çıkarılabilir. Olağanüstü hal KHK lerinde konu sınırlaması yoktur. Diğer bir ifadeyle OHAL KHK’sı ile herhangi bir temel hak ve hürriyet sınırlanabilir. Ancak anayasada bunun sınırları vardır. Buna göre KHK olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkarılmalıdır ve yukarıda bahsedilen çekirdek alana dokunulmamalıdır. Olağanüstü hal KHK lere karşı herhangi bir yargısal denetime gidilemez. Ancak TBMM’nin onayı sonrasında denetime gidilebilir. Eğer TBMM onaylarsa kanuna dönüşen KHK anayasa mahkemesi tarafından denetlenebilir. Belirtmek gerekir ki ismi olağanüstü hal KHK olsa bile anayasa mahkemesi gerçekten olağanüstü hal KHK incelemesi yapmakta ve eğer ortada bir olağanüstü hal KHK düzenlenmesini gerektirecek sebeplerin olmadığına kanaat getirirse dönüştürme kuramı gereği bunları olağan dönem KHK olarak kabul edip denetleyebilmektedir.