Sadri Maksudi Arsal

ARSAL

(Sadrı Maksudi), Türk tarihçi, hukukçu, siyaset adamı (Taşsu, Kazan, 1882 - İstanbul 1957). İlk ve orta öğrenimini Kazan'da yaptı. 1906’da Paris Hukuk fakültesini bitirdi. Rus duması’nda iki dönem Kazan Türkleri'ni temsil etti. 1917 Rus devrimi’nden sonra İdil-Ural devletinin ilk cumhurbaşkanı oldu. 1918'de idil -Ural devleti dağıtılınca, önce Finlandiya’ya, sonra Paris'e gitti.
Sorbonne Üniversitesi Slav ülkeleri enstitüsü'nde Orta Asya Türk tarihi dersleri verdi (1923 - 1925). Ankara Hukuk mektebi nin çağrısı üzerine Türkiye'ye geldi; Türk vatandaşlığına geçti (1925). Şebinkarahisar (1931-1935), Giresun (1935-1939), DP’den Ankara (1950-1954) milletvekilliği yaptı. Ankara ve İstanbul üniversitelerinde hukuk, tarih okuttu. Başlıca yapıtları: Türk dili için (1930); Orta Asya Türk devletleri (1934); Türk tarihi ve hukuk (1947); Milliyet duygusunun sosyolojik esasları (1955).

Türk Dil Kurumu'nun kuruluşundaki rolü
Sadri Maksudi, 1928 yılında Milliyet Gazetesi'nde “Lisan Islahı Meselesi” başlığı altında yayınladığı yazılarını 1930 yılında bir kitap olarak yayınladı ve cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'e sundu. Mustafa Kemal'in önsöz yazdığı Türk Dili İçin" adlı bu eser, iki yıl sonra Türk Dil Kurumu'nun kurulması talimatının verilmesinde etkili oldu[4]. Mustafa Kemal'in bu kitabın önsözünde yer alan veciz sözleri, Türk Dil Kurumu binasının önündeki kitabeye nakşedilmiştir.

1878 yılında Kazan'da doğdu. 1895-1896 yıllarında bir yıl süreyle Kırım'da Gaspıralı İsmail'in talebesi oldu. Genç yaşta İsmail Gaspıralı'nın yanında bulunmak milli duygularının gelişmesinde önemli rol oynadı. 1901 yılında Kazan'daki Rus Öğretmen Okulu'nu bitirerek Paris'e gitti. Sorbon Üniversitesi'nde hukuk öğrenimi gördü. 1906 yılında memleketine döndü. 1907-1912 yılları arasında Rus Çarlığı parlamentosu olan Duma'da milletvekilliği yaptı. Mecliste yaptığı ateşli konuşmalarla Rusya Türklerinin ve Osmanlı Devletinin haklarını savundu.

1917 Ekim ihtilaliyle Çarlık Rusyası sona erdi, Sovyetler Birliği kuruldu. 22 Temmuz 1917 tarihinde İç Rusya ve Sibirya Millî-Medenî Türk-Tatar Muhtariyeti kuruldu. Sadri Maksudi bu özerk devletin meclis ve devlet başkanı oldu. Böylece 1552'den beri Rus tutsaklığı altında bulunan Tatar Türklerinin, kısa süreli olsa da, ilk devlet başkanlığını yaptı. Rus komünistleri, 1917-1920 arasında kurulan bütün özerk veya bağımsız Türk devletlerini yıktı.

Sadri Maksudi köylü kılığına girerek Finlandiya'ya kaçmak zorunda kaldı. Kaçışı ve ikameti, bugün de mevcut olan Finlandiya Türk Tatar Cemaati tarafından sağlandı. 1920-1925 yılları arasında Sadri Maksudi Paris Barış Konferansı'nda Türklerin haklarını savundu. Sorbon Üniversitesi'nde dersler verdi. Atatürk tarafından Türkiye'ye davet edilince ailesiyle birlikte Ankara'ya geldi. Hukuk Fakültesi'nde Türk Hukuk Tarihi Kürsüsü'nü kurdu. 1925 yılından 1950 yılına kadar Ankara ve İstanbul Hukuk Fakültelerinde hukuk tarihi, Türk Hukuk Tarihi, hukukun umumi esasları, hukuk felsefesi derslerini verdi.

1931-1939 yılları ile 1950-1954 yılları arasında üç dönem milletvekilliği yaptı. 1950-1951 yıllarında Türk Parlamento Grubu Başkanı olarak Avrupa Konseyi'nde Türkiye'yi temsil etti.
20 Şubat 1957 tarihinde vefat etti.