Tökeli İmre

Tökeli İmre 1657'de Kesmark'da doğdu. Avusturya yönetimindeki Protestan Macarların şefiydi. Protestanlar Avusturya İmparatoru'nun Katolik mezhebine geçmeleri için yaptığı teklifi kabul etmediler ve başlarında Tökeli İmre olduğu halde İmparatora karşı ayaklandılar.

Tökeli İmre, Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa'ya başvurarak, Osmanlı himayesine girmek istediğini bildirdi. Avusturya ile barışı bozmak istemeyen Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, olumlu karşılık vermedi. Buna rağmen savaşa devam eden Tökeli İmre, yukarı Macaristan'ı ele geçirdi. Fakat taraftarlarından çoğu kendisini terk edince Fazıl Ahmed Paşa'ya yaptığı teklifi, 1681 yılında Kara Mustafa Paşa'ya tekrarladı ve ona hediyeler göndererek yakınlık kurdu. Tökeli İmre'ye Orta Macaristan kralı ünvanı verildi. Türklerden aldığı kuvvetlerle bir çok Avusturya kalesini ele geçirdi. Ancak İkinci Viyana bozgunundan sonra önceden aldığı kaleleri kaybetti.

1688 yılında teslim oldu ve Viyana'ya götürüldü. Serbest kaldıktan sonra Osmanlı ordusunda görev aldı. Türk ve Tatar kuvvetlerinin başında Transilvanya'ya girdi ve Germen Ordusu'nu yenilgiye uğrattı. Bu başarısından dolayı Tökeli İmre'ye Transilvanya prensliği verildi. Zenta yenilgisinden sonra İzmit'e çekildi. Karlofça barış görüşmelerinde Avusturyalılar, Tökeli İmre'nin kendilerine teslim edilmesini istedilerse de Osmanlı devleti bunu kabul etmedi. Tökeli İmre 1705 yılında İzmit'te öldü.

*

TÖKELİ (imre), Kâsmârk kontu, Macaristan prensi, macar savaşçı (Kâsmârk, bugün Kezmarok, 1657 - İzmit 1705). Protestan Kuruczorlar'ın (Hoşnutsuzlar) başına geçerek koyu katofik Avusturya imparatoru Leopold l'e karşı ayaklandı (1676) ve Yukarı Macaristan'ı ele geçirdi (1678); Ferenc Rakoçi’den dul kalan llona Zrirıyi ile evlendi; Avusturya Imparatorluğu'na karşı kendi gücünü yeterli görmediği için sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'ya başvurarak osmanlı korumasına girdi ve kendisine "Orta Macar kralı” unvanı verildi (1682). Türkler' den aldığı yardımcı kuvvetlerle Orta Macar krallığı'nın merkezi Kaşa’yı (Kaschau) ve birçok avusturya kalesini teslim aldı. 1683-1699 Türk-Avusturya savaşı sırasında ikinci Viyana kuşatması (1683) bozgunundan sonra önceden aldığı tüm kaleleri yitirdi; ayrıca, düşmanla işbirliği yaptığı kuşkusuna kapılan Türkler'ce de hapse atıldı (1685). Bu arada, Avusturyalılar'a karşı Macaristan'da savaşı onun yerine sürdürmeye çalışan eşi ilona, Mohaç yenilgisinden (1687) sonra Munkaçevo'da (Munkâcs) Avusturyalılar'a teslim olmak zorunda kalarak Viyana’ya götürüldü. Ote yandan, suçsuz olduğu anlaşılıp serbest bırakılan ve türk ordusunda görev alan Tököli, Tuna üzerinde bulunan Fethülislam (Gladova) ve irşeve (Orsova) kalelerini fethetti (1689); türk-tatar askerlerinden oluşan bir ordunun başında Erdel’e (Transilvanya) girerek avusturya kuvvetlerini Zernest'te (bugün Zârneşti) kesin bir yenilgiye uğrattı (1690) ve Erdel voyvodası oldu. Serdarıekrem Bozoklu Mustafa Paşa ve Kırım hanı Selim Giray'la birlikte Belgradı düşman kuşatmasından kurtardı (1693). Ancak, türk kuvvetlerini Zenta'da (Sente) ağır bir yenilgiye uğratan (1697) ve Erdel'I istila eden avusturya orduları başkomutanı Savoia-Garignano prensi Eugâne karşısında tutunamayarak ülkesinden kaçmak zorunda kaldı. Karlofça antlaşmaJ sı'ndan (1699) sonra serbest bırakılan eşi llona ile birlikte İzmit'te kendisine bağışlanan çiftliğe çekildi. Türk dostu olduğu için mührüne, osmanlıca şu beyti kazdırdığı söylenir: "Muhibbi âl Osman'ım, itaat üzreyim emre I Krali Orta Macar'ım, ki nâmım Tököli imre".