Theodore Roosevelt

Theodore Roosevelt

lakabı TEDDY ROOSEVELT
(d. 27 Ekim 1858, New York kenti - ö. 6 Ocak 1919, Oyster Bay, New York, ABD),
ABD’nin 26. başkanı (1901-09).

Yayılmacı bir politika izleyerek Asya ve Avrupa’daki siyasal gelişmelerde ABD’nin de söz sahibi olmasını sağlamış, Rus-Japon Savaşı’nın (1904-05) sona erdirilmesindeki çabalanndan dolayı 1906 Nobel Barış Ödülü’nü almıştır.

Hollanda kökenli varlıklı bir aileden geliyordu. Harvard College’ı bitirdikten sonra 1880’de hukuk öğrenimi görmek üzere Columbia Üniversitesi’ne girdi. Ama konu ilgisini çekmediği için bir süre sonra okulu bıraktı. Yirmi üç yaşındayken Cumhuriyetçi Parti’den New York Eyalet Meclisi’ne seçildi. Yasama döneminin sona ermesinden sonra Dakota’daki çiftliğine çekilerek iki yıl orada yaşadı. Yeniden siyasete döndükten sonra, önce ABD Kamu Hizmetleri Komisyonu üyeliğinde bulundu (1889-95), daha sonra da New York Kenti Polis Memurları Kurulu’nun başkanlığını yaptı (1895-97). Başkan William McKinley hükümetinde deniz kuvvetleri bakan yardımcısı olarak görev yaptığı dönemde bağımsızlık mücadelesi veren Küba’yı desteklemek için İspanya’ya savaş açılmasını savundu. 1898’de savaşın ilanı üzerine hükümetten istifa edip 1. Gönüllü Süvari Alayı’nı kurarak Küba’ya gitti. Orada başta Santiago Çarpışması olmak üzere çeşitli çarpışmalarda gösterdiği üstün yararlılıklar nedeniyle ulusal kahraman olarak görülmeye başladı.

Savaşın ardından New York belediye başkanı seçildi. 1900’deki seçimlere Cumhuriyetçi Parti’nin başkan yardımcısı adayı olarak katıldı. Seçimlerin sonunda William McKinley başkan, Roosevelt de başkan yardımcısı seçildi. McKinley’in 14 Eylül 1901’de öldürülmesi üzerine başkan olan Roosevelt, Cumhuriyetçi Parti’nin muhafazakâr üyelerinin muhalefetine karşın çeşitli reformları uygulamaya koymayı başardı.

1902’de eyaletlerarası ticaretle uğraşan şirketlerin defterlerini denetleyecek bir Şirketler Dairesi’nin kurulmasını öngören yasa tasarısını Kongre’den geçirmeyi başardı. Aynı yıl 18 Şubat’ta Sherman Antitröst Yasası’nı yeniden uygulamaya koyarak Northern Securities Company aleyhine bir dava açılmasını sağladı. Sonraki 7 yıl boyunca aynı işlemi öteki büyük şirketlere de uygulayarak “tröstlerin gücünü kırma” politikasını sürdürdü. Ayrıca, Pennsylvania’daki kömür madenlerinde çalışan işçilerin başlattığı grevde, hakemlik yoluyla uzlaşmayı kabul ettirmek için işçiler adına müdahalede bulundu.

1904’te yeniden başkan seçildikten sonra demiryolu şirketlerinin şikâyete konu olan taşıma ücretlerine bir çözüm bulmak için harekete geçti. Kongre’de verdiği kararlı mücadeleyle 1906’da demiryollarının Eyaletlerarası Ticaret Komisyonu’nun onayını almadan ücret artırmalarını yasaklayan Hepburn Yasası’nın kabul edilmesini sağladı. Aynı yıl tüketicileri korumak amacıyla Et Denetleme Yasası ile Saf Gıda ve İlaç Yasası’nı çıkardı. Ayrıca, ülkenin doğal kaynaklarının tüketilmesini önlemek amacıyla federal toprakların bir bölümünü ulusal orman olarak koruma altına aldı.

Yalnızca güçlü uluslann varlıklarını sürdürebilme şansı olduğuna inanan Roosevelt, bu görüşü doğrultusunda bir dış politika izledi. Kongre’nin deniz kuvvetleri için daha çok ödenek ayırmasını sağlayarak, ABD Deniz Kuvvetleri’ne büyük güç kazandırdı. ABD’nin gelecekteki en büyük düşmanının Almanya olacağına inandığından Almanya’nın Antiller ve Venezuela’da güç kazanmasını engellemek amacıyla Monroe Doktrini’ne (1823) dayanarak Antiller’e silahlı müdahalede bulundu. Panama’nın Kolombiya Cumhuriyeti’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesine yardımcı oldu ve sonraki yıllarda Panama Kanalının yapım çalışmalarını başlattı.

Roosevelt’in başkanlığı sırasında Batılı ülkeler, kendilerine olan borçlarını ödemedikleri gerekçesiyle Venezuela ve Dominik Cumhuriyeti’ne müdahalede bulunmuşlardı. Roosevelt, bu tür girişimleri önlemek amacıyla Monroe Doktrini’nin kapsamını genişleterek ABD’nin, Latin Amerika’ya Avrupa ülkelerinden gelebilecek müdahaleye karşı çıkmakla kalmayıp, aynı zamanda bölgede jandarmalık görevini üstlenmesini öngören yeni bir politika geliştirdi. 1905’te bu politika uyarınca borçlarını ödeyemez duruma düşen Dominik Cumhuriyeti’ne bir mali danışman gönderdi ve bu yolla ülkenin mâliyesini kısa sürede ABD’nin denetimi altına soktu.

Öte yandan Japonya’nın Büyük Okyanustaki gitgide artan gücü karşısında, bu ülkeyle barışçıl ilişkiler kurma yoluna gitti. 1904-05 Rus-Japon Savaşı’nı sona erdirmek için arabuluculuk görevini üstlenerek iki ülkenin Portsmouth Barış Konferansında bir araya gelmelerini sağladı ve çabalarından dolayı 1906’da Nobel Barış Odülü’nü aldı. 1907’de Centilmenlik Anlaşması adıyla bilinen ye ABD’ye Japon göçünü sınırlayan bir anlaşma yaparak California’da Japonlara karşı duyulan düşmanlığı yatıştırmayı başardı. Japonlarla yaptığı bir başka anlaşmayla ABD’nin Japonya’nın Kore’yi ilhakını tanıması karşılığında Japonya’nın Filipinler’deki ABD varlığını kabulünü sağladı. 1906’da I. Fas Bunalımı’m (1905-06) sona erdirmek için toplanan Algericas Konferansında bir yandan ABD’nin tarafsızlığını korumak için çaba gösterirken, öte yandan da ABD’nin çıkarlarına hizmet ettiğini düşündüğü FransızTngiliz ittifakını tehlikeye düşürecek herhangi bir girişimde bulunmaktan kaçındı.

Mart 1909’da başkanlıktan ayrıldıktan sonra 10 ay süren bir Afrika gezisine çıktı. Ardından da çeşitli Avrupa ülkelerini dolaştı. Ülkesine döndükten sonra, partinin ilerici kanadının öteki üyeleriyle birlikte, kendisinden sonra başkan seçilmiş olan Howard Taft’ı destekleme kararı aldı. Ama, çok geçmeden Taft ile partinin ilerici kanadı arasında anlaşmazlıklar baş gösterdi ve parti içindeki bölünme daha da derinleşti. Cumhuriyetçi Parti’den ayrılarak La Folette ile birlikte İlerici Parti’yi kuran Roosevelt, 1912 başkanlık seçimlerine bu partinin adayı olarak katılarak Taft’a rakip oldu. Ama, Cumhuriyetçi Parti’nin bölünmesi nedeniyle seçimleri Demokrat Parti’nin adayı Woodrow Wilson kazandı.

ROOSEVELT (Theodore)

ameıikalı devlet adamı
(New York 1858 Oyster Bay, New York eyaleti, 1919).

New York Eyaleti Temsilciler meclisi’ne Cumhuriyetçi parti'den milletvekili seçildi (1882-1884), daha sonra Dakota'da bir ranch’a yerleşti ve tarih kitapları yazdı. Federal kamu hizmet komiserliğinde (1889-1895), ardından New York polis müdürlüğünde (1895 1899) çalıştı, McKinley Başkanlığa seçı ünce Bahriye bakanı yardımcılığına geti rildi (1897). Bu koyu emperyalizm yanda şı uzlaşmaz milliyetçi ispanya yla savaşın başında görevindeni istifa ederek ilk gö nüllü süvari alayını (Rough Rıders) kurdu ve bu alayla San Juan savaşı’nda ün ka zandı (1898). Bu savaş Küba’nın bağımsızlığına (1898), Porto Riko’nun, Guam'ın ve özellikle Roosevelt tarafından istenen Filipinler'in, ardından da Havvaii adaları nın ABD’ye bağlanmasına yol açtı New York valiliğine (1898), ardından istemeye istemeye ABD Başkan yardımcılığına (1900) seçilen Roosevelt, McKiııley’in tra jik ölümü üzerine Cumhurbaşkanı oldu (eylül 1901).

iktidar yetkilerini sonuna kadar kullan makta kararlı olan ve 1904'te büyük bir zaferle yeniden seçilen yem Baştan, öncekinden çok farklı bir siyaset izledi Deniz kuvvetlerini güçlendirmenin savaşı önleyeceğini düşündüğünden, ABD dış siya setini bu amaca göre yönlendirdi. Filipinler'in gelecekteki statüsüyle ilgili hukuk sorununu çözdü (1902) ve Amerikalılar'ın, gelecekteki kanal üzerinde denetim kurmalarını sağlayan yeni Panama devletinin kurulmasını destekledi (1903). Kongre'ye gönderdiği başkanlık mesajın da (1904), Monroe doktrinine yeni bıı "gerekçe" ekledi. Burıa göıe ABD, Batı yarıküresinde düzeni korumak hakkını kendi eline alıyordu ("büyük sopa" siyaseti). Alman donanmasını Venezuela’dan uzaklaştırdı (1902), Kanada ve Alaska arasındaki sınırı ABD yararına kesinleştirdi (1903), mâliyeyi denetlemek amacıyla Dominik Cumhuriyeti’ne (1905), ardından Küba'ya müdahale etti. Bir yenilik daha yaparak Eski Dünya’nın sorunlarıyla da ilgilenmeye başladı (Rusya ve Japonya arasında arabuluculuk [1905], el-Cezire konferansfna [1906] ve Lahey barış konferansı’na [1907] katılma; Büyük Okyanusta olası bir japon saldırısını önlemek ama cıyla amerikan savaş donanmasının dünya turu yapması [1907-08]).

iç siyasette güçlü bir yürütme gücünden yana olan Roosevelt, özel çıkarlara karşı ulusal çıkarı savunmaya çalıştı. Doğal kaynakları koruma savaşımına öncülük etti, yiyecek maddeleri üretiminin daha sıkı bir biçimde denetlenmesini sağladı, eyaletlerarası Ticaret komisyonu’nun yetkilerini genişletti ve tekellerini kötüye kullanan bazı tröstlerle savaşıma girişti.

Başkanlığa Taft’ın seçilmesini (tasım 1908) sağladıktan sonra, Afrika ve Avrupa’da bir yıl süren bir geziye çıktı (1909 10). ABD’ye dönünce, ardılının tutuculuğunu e.eştirdı, federal yetkinin artırılmasını önerdi Gerçekte senatör La Follette tarafından kurulan (ocak 1911) ve halk için yasa önerme yetkisi, referandum ve Yüksek mahkeme kararlarını değiştirme hakkı isteyen ilerici grubun başına geçerek, Cumhuriyetçi parti'de bir bölünmeye yol açtı, ilerici başkanlık adayı olarak (tasım 1912) Taft’ı (cumhuriyetçi) geride bıraktıysa da Wilson'a (demokrat) yenildi. Bu kesin yenilgiyi içine sindirmedi. Brezilya'da bir taşıt gezisine çıktı (1913-14), ardından Birinci Dünya savaşı’nın başında Almanya'ya karşı kampanya açtı; ancak ABD'nin sa vaşa girişi sırasında (1917) gönüllü bir tü men toplama önerisinin Baştan VVilson tarafından kabul edilmemesi üzerine siyasetten çekildi. (1906 Nobel barış ödülü.)