XIII. Louis (Fransa Kralı)

Fransa kralı IV. Henri ile Marie de Médicis'nin en büyük oğluydu. Babasının Mayıs 1610'da bir fanatik tarafından bıçaklanarak öldürülmesi üzerine henüz 9 yaşında tahta çıktı.

1614'te reşit ilan edilmesine değin naiplik görevini yürüten annesi Marie de Médicis, bu tarihten sonra üç yıl daha ülkeyi yönetti. Fransa'yla İspanya arasında ittifak kurmaya çalışan Marie de Médicis, bu politikası çerçevesinde Louis'yi Kasım 1615'te İspanya kralı III. Felipe'nin kızı Anne d'Autriche'le evlendirdi. Yönetim işleri dışında tutulduğu için büyük hoşnutsuzluk duyan Louis'nin 1617'den sonraki sağ kolu Charles d'Albert de Luynes, çok geçmeden yönetimdeki en güçlü kişi durumuna geldi.

Louis'nin Blois'ya sürgüne yolladığı Marie de Médicis, 1619-20 yıllarında iki başarısız ayaklanma girişiminde bulundu. Louis, prenslere ve annesine bağlı orduları Ponts-de-Cé'de dağıttı (7 Ağustos 1920). Médicis'nin başdanışmanı olan ve henüz kardinal unvanı taşımayan Richelieu Ağustos 1620'de kralla annesi arasında uzlaşma sağladıysa da ana oğul arasındaki gizli düşmanlık bu tarihten sonra da azalmadan sürdü.

Louis XIII'in portesi, Justus van Egmont'un çalışması 1670'ler.

Luynes öldüğünde (Aralık 1621) Fransa'nın güneyinde bir Huguenot (Fransız Protestanları) ayaklanmasıyla karşı karşıya olan Louis, 1622 ilkbaharında çıktığı sefer sonucunda Huguenot'ların birçok direniş noktasını ele geçirmeyi başardı ve ekimde ayaklanmacılarla Montpellier barışı adlı ateşkesi imzaladı (18 Ekim 1622). Bu sırada Richelieu kardinal olmuştu (Eylül 1622). Louis eskiden annesinin başdanışmanı olan Richelieu'ye başlangıçta kuşkuyla yaklaştıysa da, zamanla kardinalin siyasal kavrayışına güvenmeye başladı ve Luynes'den boşalan başnazırlık makamına 1624'te Richelieu'nu getirdi. Richelieu 1642'deki ölümüne kadar bu görevde kaldı. Böylece Ancien Régime Fransası'nda yeni bir yönetim biçimi, kralla nazırı arasında yekın bir ortaklık ve işbirliğiyle karşılıklı güvene dayanan bir sistem (ministériat) yerleşti.

Ruhsal dengesi bozuk olan Louis'nin devlet işleriyle gereğince yoğun biçimde ilgilenememesi Richelieu'yü çok geçmeden yönetimin en etkili kişisi durumuna getirdi.

1624 yılında krallık anarşi tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. La Rochelle (1628) ve Languedoc'ta (1629) yenilen ayaklanmacı protestanlar Alés fermanı (28 Haziran 1629) ile siyasal ve askeri ayrıcalıklarından yoksun kaldılar. Ama, Nantes fermanı'nın dinsel hükümlerini koruyan bu ferman yine de hoşgörü düşmanı sofuları kızdırmaya yetti.

Marie de Médicis önderliğindeki İspanya yanlısı bağnaz Katolikler çok geçmeden Louis'den Richelieu'nün Protestanları destekleme politikasına son vermesini istemeye başladılar. Marie de Médicis Aldatılmışlar Günü (10-12 Kasım 1630) olarak bilinen olaylar sırasında Louis'den Richelieu'yü görevden almasını istedi. Bir süre kararsız kaldıktan sonra Richelieu'yü desteklemeye karar veren Louis, annesini ve kardeşi Orléans dükü Gaston'u sürgüne yolladı. Louis, 10 Kasım 1630'da sofulara karşı cephe alarak Richelieu'nün önerdiği savaş ve yayılma siyasetini seçti. Kardinalin muhalif soylulara karşı kullandığı acımasız yöntemleri olduğu gibi benimsedi.

İçte krallık otoritesini güçlendirmeyi, dışta ise Avusturya ve İspanyol Habsburglarının hegemonyasını kırmayı amaçlayan Richelieu, Louis'yi İtalya'ya bir sefer düzenlemeye ikna etti (1629). Bu sefer Otuz Yıl Savaşları (1618-48) nedeniyle Protestanlarla savaş halinde olan Habsburglarla Fransa arasındaki gerginliği artırdı. Fransızlar Mart 1629'da İtalya'daki Susa Boğazı'nı zorladı, sonra Pinerolo'yu (1930) ele geçirerek İspanya'nın İtalya'daki varlığına bir darbe indirdi. Fransa 1634'te Lorraine'i işgal ederek sınırlarını doğuya doğru genişletti.

Louis gizli savaş uygulayarak (1630-1635) Kutsal Roma İmparatoru II. Ferdinand'ın rakipleriyle (protestan Alman prensleri, Gustaf II Adolf, Bavyeralı Maximilian) İspanya kralı IV. Felipe'nin rakiplerini (Birleşik Eyaletler) destekledi.

Fransa Mayıs 1635'te İspanya ile bir anlaşmazlık çıkararak savaş ilan etti, böylece Fransa Otuz Yıl Savaşları'na girdi. Ağustos 1636'da İspanyol kuvvetlerinin Paris'e yaklaşmaları üzerine Kardinal Richelieu kentin boşaltılmasını istedi. Ama Louis şaşırtıcı bir cesaret örneği vererek Richelieu'nün kararına karşı çıktı ve ordusunun başına geçerek istilacıları geri püskürttü.

Birkaç başarısızlıktan sonra (Corbie'nin kaybı, 1636; Fontarabie yenilgisi, 1638) Fransa ve müttefikleri birçok başarı kazandılar. Brisach'ın işgali (1638) Almanya'nın kapılarını açtı; Arras'ın alınışı (1640) Fransa'nın kuzey sınırını güvence altına aldı; 1642'de Roussillon fethedildi (Perpignan'ın teslim olması, 9 Eylül 1642).

1638 sonlarında Protestanlarla ittifak kurmakla yanlış yaptığını düşünerek ciddi bir vicdan bunalımına girdiyse de, Richelieu kuşkularının üstesinden gelmeyi başardı. Bu arada karısı Anne'dan Louis (sonradan Fransa kralı XIV. Louis) adlı bir erkek çocuğu oldu (Eylül 1638). Louis'nin yakın çevresine giren Cinq-Mars markisi 1642'de Richelieu'nün devrilmesi konusunda İspanya sarayıyla anlaşarak, XIII. Louis döneminin son büyük komplosuna ön ayak oldu.

Cinq-Mars'ın ihanetinin ortaya çıkarılması, Louis'nin Kardinal Richelieu'ye bağımlılığının daha da artmasına yol açtı. Aralık 1642'de Richelieu öldüğünde, İspanyollarla yapılan savaşta önemli zaferler kazanılmış ve Louis Avrupa'daki en güçlü hükümdarlardan biri olarak saygın bir konum edinmişti

Louis'yi Kardinal Richelieu ile birlikte La Rochelle'de kazandıkları zaferi gösteren resim