Akıl yürütme yolları farklı kültürlere göre değişiklik gösterir mi?

Kültürlerarası çalışmalar uluslar arası politik, ekonomik ve toplumsal ilişkileringelişmesine paralel olarak yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla artmıştır.Konu ile uğraşanların sık sık dile getirdiği gibi bütün insanlar bazı açılardanbirbirleri ile aynıdır, bazı açılardan birbirlerine benzer özellikler gösteririler, bazıaçılardan ise hiç kimse birbirine benzemez. Kültürlerarası çalışmalarla uğraşanaraştırmacıların çoğunlukla tercih ettiği yöntem grup içi ve gruplar arasıkarşılaştırmalar yapmak olmuştur. Hofstede’ye (1997) göre birinci ve üçüncükategori, yani insan türüne özgü özellikler ile bireysel düzeydeki kişilik özellikleribelli ölçülerde kalıtımsal etkilerle biçimlenirken, kültür ağırlıklı olarak öğrenmeyedayanır. Stanford Üniversitesi’nde Luca Cavalli-Sforza tarafından yapılan biraraştırmada öteki türlerle kıyaslandığında insanoğlunun çok daha fazla miktardaortak özellik sergilediği görülmüştür. Araştırmacının ölçümlerine göre kalıtımsalvaryansın % 85’i grup içi varyansla açıklanabilmektedir. Geriye kalan varyasın %6’sı tek bir kıtadaki gruplar arasındaki varyansla, % 9’u ise kıtalar arası varyanslaaçıklanmaktadır (The Economist, 2000).Kültürlerarası karşılaştırmalar konus unun en önde gelen araştırmacılarından birisiolan Hofstede, bir kültürde geçerli olan düşünme, hissetme ve davranış biçimlerini“zihnin yazılımları” olarak tanımlar. Bu anlamda kültür, bir grubu, bir kategoriyi yada bazı insanları ötekilerden ayıran bir ortak zihin yazılımıdır (Hofstede, 1997). Bukonuda yapılan çalışmalarda en sıklıkla kullanılan kategoriler, yaş, cinsiyet, eğitim,etnik köken, ırk, milliyet, diller, coğrafi bölümlenmeler ve çeşitli sosyoekonomikdeğişkenlere göre belirlenmektedir

Page 1
Kültürlerarası Düşünme ve Akıl YürütmeBiçimleri (IMTARS-E) ÖlçeğiGeçerlik ve Güvenirlik Çalışması Füsun Akarsu Özet Bireylerin düşünme ve akıl yürütme biçimlerinin içinde yaşadıkları kültürden etkilendiği kültürlerarasıkarşılaştırmaların inceleme konuları arasındadır. Bu çalışmada hipotetik bir model geliştirilmekte vebu modele dayalı olarak hazırlanan bir ölçekle ölçeğin ve dolayısıyla modelin geçerliğine ilişkinipuçları elde edilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışmada ölçeğin ilk uygulama sonuçları ve bunlara göreIMTAR modelinde yapılan değişiklikler sunulmaktadır. lntercultural Models of Thinking andReasoning Scale-English (IMTARS-E) olarak geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Formun Cronbach’s Alphagüvenirlik katsayısı 0.726 olarak bulunmuştur. Ön deneme mahiyetindeki çalışmada 57 Anglo-Saksonyetişkinden toplanan verilerin analizi sonucu ölçek iyileştirmeye tabi tutulmuş ve ölçekteki maddesayısı 87'den 73'e düşürülmüştür.Anahtar sözcükler: Düşünme biçimleri, akıl yürütme biçimleri GirişKültürlerarası çalışmalar uluslar arası politik, ekonomik ve toplumsal ilişkileringelişmesine paralel olarak yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla artmıştır.Konu ile uğraşanların sık sık dile getirdiği gibi bütün insanlar bazı açılardanbirbirleri ile aynıdır, bazı açılardan birbirlerine benzer özellikler gösteririler, bazıaçılardan ise hiç kimse birbirine benzemez. Kültürlerarası çalışmalarla uğraşanaraştırmacıların çoğunlukla tercih ettiği yöntem grup içi ve gruplar arasıkarşılaştırmalar yapmak olmuştur. Hofstede’ye (1997) göre birinci ve üçüncükategori, yani insan türüne özgü özellikler ile bireysel düzeydeki kişilik özellikleribelli ölçülerde kalıtımsal etkilerle biçimlenirken, kültür ağırlıklı olarak öğrenmeyedayanır. Stanford Üniversitesi’nde Luca Cavalli-Sforza tarafından yapılan biraraştırmada öteki türlerle kıyaslandığında insanoğlunun çok daha fazla miktardaortak özellik sergilediği görülmüştür. Araştırmacının ölçümlerine göre kalıtımsalvaryansın % 85’i grup içi varyansla açıklanabilmektedir. Geriye kalan varyasın %6’sı tek bir kıtadaki gruplar arasındaki varyansla, % 9’u ise kıtalar arası varyanslaaçıklanmaktadır (The Economist, 2000).Kültürlerarası karşılaştırmalar konus unun en önde gelen araştırmacılarından birisiolan Hofstede, bir kültürde geçerli olan düşünme, hissetme ve davranış biçimlerini“zihnin yazılımları” olarak tanımlar. Bu anlamda kültür, bir grubu, bir kategoriyi yada bazı insanları ötekilerden ayıran bir ortak zihin yazılımıdır (Hofstede, 1997). Bukonuda yapılan çalışmalarda en sıklıkla kullanılan kategoriler, yaş, cinsiyet, eğitim,etnik köken, ırk, milliyet, diller, coğrafi bölümlenmeler ve çeşitli sosyoekonomikdeğişkenlere göre belirlenmektedir. Füsun Akarsu Prof. Dr.Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi OFMAE Bölümü, 34342, BebekSTANBUL,
Page 2
2 Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi Cilt. 24 (2) Kültürlerarası incelemeler arasında konusunu Amerikan ve Japon kültürlerinden alançok sayıda çalışmaya rastlamak mümkündür. Örneğin, Kitao (1982) doğa ortamınınkültürü ve konuşulan dili nasıl etkilediğini araştırmıştır. Ona göre Amerikalılar veJaponlar mantık ve düşünme sistemleri, tavırları ve kendilerini ifade biçimleriaçısından kendi kültürlerini yansıtacak biçimde farklılaşmaktadır. Japonlarkendilerini doğanın bir parçası olarak görürken, Amerikalılar kendilerini doğanınmerkezine yerleştirirler. Japonlar Amerikalılardan daha çok oranda edilgen cümlelerkurarak konuşur. Yazara göre Japon dilinin somut ve betimsel olmasına karşılıkngilizce’nin analitik ve soyut olmasının açıklayan faktörlerden birisi arka plandakidoğal çevredir. Kültürel farkları iş ilişkileri bağlamında inceleyen Tarro (1991) Amerikalıları veFransızları karşılaştırmaktadır. Yazarın gözlemlerine göre Fransız düşünmebiçiminin geleneğinde kesin fikirlere ve entelektüel bir dünya görüşüne sahip olmakvardır. Fransız toplumunun kendisinde olduğu gibi düşünme biçiminde de birhiyerarşi söz konusudur. Gelişimi sağlamak için ödülden ziyade eleştiri kullanılır.Eğitim ve aile içi kültürleme süreci hem otoriter hem de bireysellik özelliği gösterenbireyler yetiştirir. Hiyerarşide bir yer edinecek biçimde düşünmek ve bunu eldeetmek başarı sayılır. Fransız iş adamları çok saygı duydukları güçlü gördükleridevleti taklit eder. Başarma isteği ile bireysellik tercihi genellikle hem otoritersistemde yer almak hem de onun etrafından dolanmak isteyen bireyleryetiştirmektedir. Tarro’ya göre Fransız iş adamları ile iyi iş ilişkileri geliştirmek içinbu tür bilgiler son derece önemlidir.Robinson (1992) yabancı öğrencilerde uyum sorunları yaratan Amerikaneğitimindeki değer ve uygulamaları dört gruba ayırmaktadır: Bireysellik ve yarışma,eşitlik ve enformasyon, pragmatizm ve akıl yürütme biçimi, son olarak alıntıyapmadan aktarma (plagiarism) ve bilginin mülkiyeti/sahipliği. Üçüncü grupta yeralan pratiklik ve dolaysız konuşma/davranma Amerikalı öğrencileri “olma” yadayalı süreç yönelimli olmaktan ziyade “yapma”ya dayalı zaman yönelimli olmayasevk etmektedir. Bu özellikler Amerikalılar için öğrenmenin öğrenci veöğretmenlerin birlikte katıldıkları ve kritik düşünme becerisine yüksek bir değerinatfedildiği ve sonu olmayan bir çaba biçiminde anlaşılmasını açıklayabilir. Oysayabancı ülkelerden ABD’ye gelen ve çoğu güçlü bir sözel gelenekle yetişmişdolayısıyla öğrenmeyi bilgilerin bellekte tutulması olarak gören öğrenciler için ciddibir zorluk kaynağı olabilmektedir.Smith ve Lischin (1987) liderlik özelliğinin farklı boyutlarını farklı kültürlerbağlamında irdeleyen bir çalışma yapmıştır. Bu anlamda küresel boyutlarda sorunlaroluşturan kavramlar incelenmiş ve yazarları bir “kültürel zihin” geliştirilmesiningerekliliğini önermeye yöneltmiştir. Böyle bir ortak kültür bağlamında liderinözellikleri arasında kendini tanıma, öteki kültürlere dair bilgi, sinerji ve değişmeninoynadığı role inanma, perspektif/vizyon sahibi olma, iletişim-empati, teknik-profesyonel beceriler, süreç becerileri ve liderlik yeteneği sıralanmaktadır.Kültür ve liderlik konusunda bir başka önemli çalışma Kabasakal ve Bodur(1998) tarafından gerçekleştirilmiştir. Genel olarak toplumun yönelimleri ileorganizasyonlarınki karşılaştırıldığında toplumun yönelimleri daha kolektivist,kendini ortaya koyan (assertive) ve güç odağına karşı mesafeli olarak bulunmaktadır. Organizasyonlar ise toplumun geneline göre daha eşitlikçi ve daha üst düzey gelecekoryantasyonuna sahip görünmektedir. Liderlik biçimleri tercih sırasına dizildiğindegünümüzde Türk toplumunda geçerli olan özelliklerin otokritik, pederşahi vedanışmacı üsluplar olduğunu ortaya koymaktadır. Yazarlar, batılı iş adamlarına Türkiş adamları ile ilişkilerini geliştirmede grup uyumuna önem verme, sosyal
katmanlaşma konusunda duyarlı olma, insanlarla pederşahi ve bütüne yönelik birbiçimde ilgilenme, sosyal ve resmi törenlere katılmak suretiyle kolektifliğin parçasıolma noktalarında önerilerde bulunmaktadır.Trompenaars ve Turner (1998) kişilerin birbirleriyle ilişki kurmabiçimlerini açıklayan beş ana boyuttan söz etmektedir: 1. evrensellik-özelcilik,(kurallar-ilişkiler), 2. komüncülük-bireycilik (grup-birey), 3. nötr-duygusal,4.yaygın-belirgin, ve nihayet 5. erişi-atanma. Yaklaşık 100 ülkeden topladıkları50.000 birim ham verinin analizleri sonucunda yazarlar ülkelerin kendi içlerindekietnik farkların uluslararası farklar kadar büyük olduğu sonucuna ulaşmıştır. Yazarlarulusal örneklem grupları içinde cinsiyet, hiyerarşide bulunulan pozisyon veformasyonlarla ilgili değişkenleri de analiz etmiş olmakla birlikte bu farkların değil,değer yönelimlerindeki ulusal değer farklılıklarının kültürel çeşitliliğin asıl kaynağıolduğu sonucuna varmışlardır. Kültürlerarası çalışmalara damgasını vuran Hofstede (1984 ve 1997) temelolarak insan etkileşimlerini açıklayan beş boyuttan söz etmektedir: güç odağınauzaklık, bireycilik-kolektiflik, erkek özelliklilik-kadın özelliklilik, belirginsizliktenkaçınma ile kısa vade-uzun vade yönelimi.Hall ve Hall da alanın önde gelen isimleri arasında yer alırlar. Edward T.Hall (1973) ilk kitabı daha çok kültür kavramını irdeler. Daha sonraki kitaplarında(Hall ve Hall, 1987) yazarlar Japon kültürünü, iletişim, hızlı ve yavaş mesajlar,yüksek ve düşük bağlamlar, mekan, zaman, enformasyon akışı, eylem zincirleri vegeçişler (interfacing) boyutlarında incelemişlerdir. Araştırmacılar zaman içindeçalışma kapsamlarına Almanya, Fransa ve Amerika Birleşik Devletlerini de katarakçalışmalarını sürdürmüştür (Hall ve Hall, 1990). Bu son eserde daha önce seçilenboyutlara ek olarak doğru tepkileri verme isimli yeni bir değişken eklenmiştir.Amerikan kültürünü tarif eden kavramlar şöyle sıralanmaktadır: işleri teker tekeryapmak, mesafeli olmak, çalışma ahlakı, iletişim üslubu, eğitime verilen önem vehareketliliğe (moving) verilen değer. Yazarlar Amerikan iş dünyasına ait kavramlararasında planlama, zaman/iş takvimi yapma (scheduling) ve toplantı gündeminikullanabilme değişkenlerini tartışmaktadır.Yukarıda sözü edilen mahiyette bir çalışmanın Türk ve Batı kültürleribağlamında yapıldığına rastlanamamıştır. Bununla birlikte Amerikalı iş adamlarınaTürk kültürünü tanıtmaya yönelik bazı kaynaklar mevcuttur. Bunlardan birisi dahaçok coğrafi, tarihi ve politik anlamda tanıtım kitabı özelliğini taşımaktadır.(Bayraktaroğlu, 1997). kincisi ise Türk ve Amerikan kültürlerinin karşılaştırmalıbir incelemesini içermektedir (Dindi, Gazur, Gazur ve Dindi, 1989). Yazarlarıngözlemlerinden yola çıkarak toparladıkları bilgiler okuyucuya belli boyutlar altındasunulmaktadır. Bunlar, zaman/eylem-etkileşim, bireycilik-gruba ait olma, amacayöneliklik-olmaya yöneliklik, doğrudan/açık-dolaylı/dikkatli, açıklık-onur kurtarma,informal-formal, yarışma-dayanışma ve iyimserlik-kadercilik karşıtlıklarındaincelenen boyutlardır.Eldeki çalışma ülkemiz ile diğer kültürleri karşılamalı olarak incelemekonusundaki eksikliği gidermeye yönelik bir çabadır. Uzun vadede küreselleşendünyada Türk iş adamlarına uluslararası ilişkilerinde yol gösterebilecek, hem kendikültürel düşünme özelliklerinin farkına varmalarına, hem de başka kültürlere aitfarklı düşünme ve akıl yürütme biçimlerini anlamalarına katkıda bulunmak amacıylabaşlatılan kapsamlı bir çalışmanın ilk taslağı aşağıda özetlenmektedir. Bu çalışmanıniş dünyasında aktif olarak yer alan bireylerin yaşam boyu eğitimine içe vuruk birboyut ekleyeceği umulmaktadır