Toplumsal değişme nedir? Toplumsal değişme,sosyolojinin temel konusu değil midir?
Toplumu kısaca,yaşanan ilişkiler bütünü olarak da tanımlayabiliriz. Çünkü,yapılan, düşünülen her şey,zaman hareketi içindedir. Ama,bu zaman hareketini hızlandıran da geciktirende insandır. Yaşanan bu ilişkileri,süreleri içinde,gerek nicelikleri,gerek nitelikleri, gerek yeğinlikleri bakımından açıklayabilmek için madde-düşünce ilişkilerine indirgeyebiliriz ki doğa,özelliklerini bunların birincisinden ,insanda ikincisinden almışlardır. Doğa,hareket halinde maddeden oluşmuş bir bütündür ve maddenin hareket yasalarıyla açıklanır. Toplumlardaki hareket ya da toplumsal değişmeyse toplumların özel tarihsel süreçleriyle açıklanacaktır.
Sosyoloji,toplumun tümünü inceler ve her şeyi toplumun tümü içinde,toplumun tümüyle ilişkileri içinde inceler. Bir yaşanan ilişkiler bütünü olan toplumlarda her zaman ilerleme olmamıştır ama,her zaman hareket ve değişiklik olmuştur. Sosyolojinin şimdiye kadar yapılan pek çok tanımını,ayrıntılarından kurtararak şu temel tanıma indirgeyebiliriz: “Sosyoloji,toplumu ve yapısını,toplumsal süreçleri,toplumsal evrim yasalarını ve güçlerini,fikir ve dünya görüşlerinin çatışmasını,toplumda insan iradesini vb. inceleyen bir bilimdir.” Görülüyor ki,toplumsal yapının durgun olmaması,toplumun oluş nedeni olarak değişmeyi göstermektedir ve toplumu inceleyen sosyoloji için toplumun oluş nedeni olan değişme,temel konu olmaktadır. Toplumda gözlenen değişmeler ya da toplumsal değişmeler,ilişkilerin değişmesidir,yani dengesi eğreti olan,sürekliliği göreli olan ilişkilerin değişmesi,toplumsal yapının değişmesidir. Toplumsal değişmeler,bireyler arası,gruplar arası,sınıflar arası,toplumlararası dengenin değişirliklerini yansıtırlar.
Biraz önce,yapılan ve düşünülen her şeyin,zaman hareketi içinde gerçekleşebileceğini söylemiştik. Zaman, özellikle toplumsal değişme kavramının toplumsal evrim kavramının ayırt edilebilmesinde en belirleyici öğe olarak öne çıkmaktadır. Genel olarak toplumsal evrim şöyle tanımlanmaktadır: “ Toplumsal evrim,uzun bir dönem boyunca bir toplumun tanıdığı dönüşümlerin bütünüdür;yani bir kuşağın,hatta bir çok kuşağın ömrünü aşan bir dönem boyunca gerçekleşen dönüşümlerin bütünüdür.” Demek ki toplumsal evrim,yüzlerce yıllık yönsemelerde kendini göstermektedir ve kısa ya da indirgenmiş “bir ölçüde-bir kesitte”gözlenemez;ancak “uzun bir vadede” gerçekleştiği ortaya çıkar. Toplumsal evrimde küçük değişmeler görülmezler,çözümlenemezler;fakat toplumsal evrim, “çok sayıdaki değişmelerin toplamı “ olarak kalır. Kısacası ,toplumsal evrim,ancak büyük bir irtifadan gözlenebilir.
Oysa toplumsal değişme,daha kısa dönemler üzerinde gözlenebilen dönüşümlerden ibarettir. Ve toplumsal değişme,coğrafya ve sosyoloji bakımından yeri daha fazla belirtilmiş bir olgudur. Onu,belirli bir yerde,belirli bir toplumsal çerçeve içinde,evrime göre çok daha sınırlandırılmış bir biçimde gözleme olanağı vardır. Kısacası,toplumsal değişme,belirli bir toplumsal yapıya indirgendiğinde süresi ve alanı zaten belirlenmiş olur. Bu bakımdan onu tanımlamak da kolaylaşmış olur: Toplumsal değişme,bir toplumsal yapıdan başka bir toplumsal yapıya,bir yapılar sisteminden başka bir yapılar sistemine geçmektedir. Demek ki ,aynı toplumsal yapıda kaldıkça toplumsal değişme söz konusu olamaz;o, bir yapıdan başka bir yapıya geçiş olarak tanımlanmalıdır.
Toplumsal değişme araştırmaları yapmak için her tarihsel gerçeği,özgül bir gerçeğin sentezi ya da sonucu olarak ele almak gerekir;yani “somut tarih içinde ,somut toplumların somut diyalektiği” ele alınmalıdır;yoksa,toplumsal değişmeyi,bütün insanlık için üstün ve geçerli olarak düşünülen-tasarlanan bir ekonomik ve toplumsal modelle,gözlenebilir çeşitli kültürel gecikmeler arasındaki mesafede aramak, soyutlukta çeşitlemeler yapmak demektir; bir gerçekle olmayacak bir şeyi karşılaştırmak demektir.
kaynak: 100 soruda sosyoloji