Dialektik Materyalizim

Dialektik Materyalizim
Doğada ve tarihte belirleyici olan süreçlerin , kendi içlerindeki karşıtlık yoluyla oluştuğunu ve bütün olayların bu maddi temelli ilişkilerle açıklanması gerektiğini savunan felsefe görüşü. Tarihsel materyalizm ile birlikte Marksist dünya ve tarih görüşünü oluşturur. Marx ve Engels’e göre materyalim, duyularla algılanabilen maddi dünyanın zihin ya da ruhtan bağımsız nesnel bir gerçeklik olarak ele alınmasına dayanır. Marx ve Engels zihinsel ya da ruhsal süreçlerin varlığını reddetmemişler, ama düşüncelerin temelde maddi koşuların ürünleri ve yansımaları olduğunu savunmuşlardır. Maddeyi zihin ya da ruha bağımlı olarak ele alan , zihin ya da ruhun maddeden bağımsız olarak var olabileceğini savunan bütün kuramları ise, maddeciliğin karşıtı olarak gördükleri idealizm altında toplamışlardır. Onlara göre, maddeci ve idealist görüşler felsefenin tarihsel gelişimi boyunca uzlaşmaz bir karşıtlık içinde olmuştur. Bu nedenle materyalizm ve idealizmi birleştirmeye ya da uzlaştırmaya yönelik bütün çabaların kaçınılmaz olarak karışıklık ve tutarsızlığa yol açacağını savunan tam bir maddeci yaklaşımı benimsemişlerdir.
Marx ve Engels kendi diyalektik anlayışlarını büyük ölçüde Hegel’in görüşlerinden yola çıkarak geliştirmişlerdir. Hegel değişme ve gelişmeyi doğada ve toplumda somutlaşan Mutlak Tin’in ya da İdea’nın bir dışavurumu olarak görürken, Marx ve Engels değişimi ve gelişimi maddi dünyanın doğasında var olan bir özellik olarak görürüler. Bu nedenle Hegel’in yaptığı gibi olayların gerçek akışının “diyalektiğin ilkeleri”nden çıkarsayamayacağını, ilkelerin olaylardan çıkarılması gerektiğini savunurlar.
Marx ve Engels’in bilgi kuramının çıkış noktası, bütün bilgilerin duyular yoluyla elde edildiği maddeci öncüldür. Ama bilgiyi yalnızca verili duyu izlenimlerine dayandıran mekanik görüşün tersine bu kuram, pratik çalışma sürecinde toplumsal olarak elde edilen insan bilgisinin diyalektik gelişimini vurgular. İnsanlar nesnelere ilişkin bilgileri yalnızca bu nesnelerle pratik etkileşim içinde ve pratiklerine denk düşen düşünceleri biçimlendirerek edinirler. Düşüncelerin gerçekliğe uygunluğunun, yani doğruluğunun sınanmasını sağlayan tek araç toplumsal pratiktir. Bu bilgi kuramı, kendinde şeylerin yaratıcılığından dolayı insanların yalnızca duyumlanabilir görüntüleri bilebileceğini öne süren öznel idealizme ve duyular üstü gerçekliğin duyulardan bağımsız saf sezgi ya da düşünce ile bilinebileceğini öne süren nesnel idealizme yanı ölçüde karşı çıkar.
Diyalektik materyalizm; doğa, toplum ve bilinç olgularını evrensel bir varlık anlayışı içinde bütünler ve bu bütünlüğün aynı çelişme yasasıyla geliştiğini meydana koyar.Diyalektik idealizm, gelişme olgusunun genel yasalarının bilimidir, öylesine ki bilimsel gelişme olgusunu bütün öğretiler içinde tek başına temsil eder. Her bilim, gerçeğin farklı alanlarındaki gelişmesini ancak o alanda geçerli yasalara bağlar, diyalektik materyalizm bizzat gelişme olgusunu genel yasalara bağlar. Bu genel yasalar, kurgusal varsayımlar değil; bizzat doğanın, toplumun ve işleyişinden çıkarılmış ve onlara uygulanarak denetlenmiş ve doğrulukları saptanmış bilimsel yasalardır. Bu yasalar, karşıtların birliği ve savaşı yasası, nicelikten niteliğe ve nitelikten niceliğe geçiş yasası, olumsuzlanmanın olumsuzlanması yasası adlarıyla anılırlar. Bu yasalar, evrende var olan her şeyin bizzat nasıl devinip geliştiğinin, süreklilikte kesintinin ve karşıtlıkların birdenbire dönüşümlerle, nasıl aşıldığının, eskinin yıkılıp yeninin nasıl oluştuğunun anahtarını verir. Diyalektik idealizm, hem bilme ve hem de yapmanın öğretisi olmakla, kuramla kılgının (teoriyle pratiğin) bağımlılığını da ortaya koymuştur. Kuramsız kılgı ve kılgısız kuram olmaz. Kılgı kuramla başarılı olabildiği gibi kuram da kılgıdan yansır.

Diyalektik Maddecilik

Evreni, diyalektik süreçler boyunca gelişmekte olan devingen maddenin oluşturduğu bir bütün olarak gören ve bu bütünün sürekli yükselen bir evrim içinde niceliksel süreçler sonunda niteliksel süreçleri yarattığını savunan öğreti.

Diyalektik maddecilik, Marksist felsefenin bilgi kuramında temel görüşü oluşturur. Bununla ilgili ilk açıklama Marx ile Engels'in 1848de yayımladığı "Komünist Parti Manifestosu"nda yer almıştır. Bildirinin çıkış noktasını şu görüş oluşturur: "Günümüze kadar tüm toplum tarihi, sınıf savaşımı tarihinden başka bir şey değildir". Eskiçağ'da kölelerin efendiler, Orta Çağ'da serflerin senyörler ile, çağımızda proletaryanın burjuva sınıfı ile mücadelesi bu anlamda değerlendirilmelidir. Bu savaşımlarla gelişen insan yaşamı, hem bireysel açıdan hem toplumsal açıdan tümüyle maddî ya da ekonomik koşullara bağlıdır. Zaten Marksist bakış açısına göre madde tek gerçekliktir, bu tek gerçekliğin gelişimi, insanlık tarihinin gelişimine temel olmakla bu gelişimi açıklayacak tek kaynaktır.

Tarihin incelenmesi bu açıdan Marx felsefesi için ayrı bir önem taşır. Marksist bakış açısına göre üretim ilişkileri tüm insan yaşamının değişik süreçlerini açıklamakla temel belirleyici veriyi oluşturur. Toplumsal yaşam da, siyaset ve kültür yaşamı da üretim ilişkileriyle koşullanmıştır. Bu yönde insan düşüncesiyle onun tek kaynağı olan maddî yaşam koşulları arasında sürekli bir etkileşim söz konusudur. Üstyapı alanı olarak belirlenen düşünsel alan, altyapı alanı diye belirlenen iktisadî yaşam koşullarının belirleyici etkisi altındadır, buna karşılık onun dünyayı dönüştürmek adına iktisadî yaşam koşulları üzerinde etkili olması da olağandır. Böylece somutun alanından kaynaklanan düşünce, gene somutun alanını dönüştürmekte bir araç özelliği gösterir.

Maddî yaşam ya da iktisadî yaşam Hegel'de olduğu gibi üç evreli diyalektik süreçler boyunca dönüşümlere uğrar. Burada klasik anlamda bir doğa belirlenimciliğinin söz konusu olmadığı kesindir. Böyle bir şey söz konusu olsaydı, insanın doğada tam anlamında edilgin bir durumda olması gerekirdi. Oysa Marksist anlayışa göre, insan dünyayı değiştirmekle yükümlüdür. Bu insan, tarihin yarattığı ya da tarihle yaratılan insan olduğu kadar, tarihi de yaratan insandır. Sav, karşısav ve bileşim evrelerinden oluşan diyalektik gelişme Marksist felsefede zorunlu yaratıcı maddesel etkinliğin özünü oluşturur.

Marksist maddecilik anlayışının tarihsel yönüyle diyalektik yönü kesinlikle bir etkinliğin iki ayrı açıklanışıdır, yoksa elbette birbirinden ayrı şeyler değildir ya da bir bütünün iki ayrı parçası değildir. Diyalektik süreçler boyunca ortaya çıkan gelişim, niceliksel değişimlerin niteliksel değişimlere dönüşmesiyle somutlaşır.