Ursa Maior (Büyük Ayı Takımyıldızı)

Dikkat çekici noktalar

Aynın arka ayakları ve kuyruğunda bulunan yedi parlak yıldız, tanınmış Büyük kepçe şeklini oluşturur. Britanya'da bu şekil saban veya pulluk (İng. plough) olarak adlandırılır. Büyük kepçe'nin Dubhe ve Alkaid hariç diğer yıldızları Yay takımyıldızı bölgesinde kalan bir noktanın çevresinde özdevim hareketi yapmaktadırlar. Bu tarz bir hareket gösteren diğer başka yıldızlar da belirlenmiştir.
Büyük kepçeye ek olarak, kökenini Arap kültüründen alan bir başka yapı daha vardır – üç grup yıldızdan oluşan "ceylanın sıçramaları":

• ν ve ξ Ursae Majoris, Alula Borealis ve Australis, ilk sıçrama;
• λ ve μ Ursae Majoris, Tania Borealis ve Australis, ikinci sıçrama;
• ι ve κ Ursae Majoris, Talitha Borealis ve Australis, üçüncü sıçrama.

Bu yıldızlar takımyıldızın güneybatı sınırında, yani ayının ayak parmaklarında bulunurlar.
W Ursae Majoris parlaklığı 7.75m ve 8.48m arasında değişen bir çift yıldızdır. Temaslı çiftler türündeki çift yıldızların prototipini oluşturur.
47 Ursae Majoris Jüpiter kütlesinin 2.54 ve 0.76 katı kütlelere sahip belirlenmiş iki gezegene sahip bir gezegen sistemine sahiptir.

Dikkat çekici derin uzay nesneleri

Büyük ayı takımyıldızı bölgesinde pek çok parlak gökada bulunmaktadır. Ayının başının üzerindeki M81 ve M82 ikilisi, η Ursae Majoris'in kuzeybatısındaki bir sarmal gökada olan M101, yine Messier kataloğunda bulunan M108 ve M109 bunlardan bazılarıdır. Takımyıldız bölgesinde amatör astronomların teleskoplarıyla gözlemleyebilecekleri, çoğu 10. kadirden daha sönük 50 kadar gökada bulunmaktadır. Parlak bir gezegenimsi bulutsu olan M97, fotoğraflardaki görüntüsünden ötürü Baykuş Bulutsusu olarak da bilinir, büyük kepçenin çanağının hemen altında bulunur. Bir yıldız çifti olan M40 da – her ne kadar derin uzay nesnesi olmasa da – Messier'in kataloğuna eklemiş olduğu bir cisim olduğu için dikkate değerdir.

Tarihi

Ursa Major Batlamyus tarafından listelenmiş 48 takımyıldızdan biridir. En çok tanınan takımyıldızlardan biridir. Homeros, Spenser, Shakespeare, Tennyson ve Bertrand Cantat gibi pek çok şairin şiirlerinde büyük ayının adı geçer.
Ursa Major takımyıldızı pek çok uygarlık tarafından bir ayı olarak tanımlanmıştır. Yanıbaşındaki Küçük ayı takımyıldızıyla birlikte Callisto efsanesinin kökenini oluşturur.

Mitoloji

Ursa Major ismi Callisto'dan gelmektedir. Arcadia[not 1] kralı Lycaon'un kızı olan Callisto avcılığa düşkündür. Av tanrıçası Artemis, Callisto'yu ilk gençlik çağlarından itibaren görevlileri arasına alır.
Artemis, Apollon'un kızkardeşidir. Çocukların doğumlarını, bebeklerin korunmasını ve beslenmesini gözeten tanrıçadır. Tanrıçalar dünyasının rahibesidir. Genç Nymph'leri yetiştirirdi. Başı örtülü, yani gelin anlamına gelen Nymph'ler, kırlarda, sularda, ormanlarda yaşayan tanrısal varlıkların dişi olanlarına verilen isimdir. Eski Yunan inanışına göre bütün dünya Nymph'lerle doludur. Nymph'ler Artemis'le birlikte avlanırlar, şarap tanrısı Dionysos'la eğlencelere katılırlar. Güneş ve güzel sanatlar tanrısı Apollon ile tanrıların habercisi Hermes'e refakat ederlerdi. Artemis yanına kabul ettiği genç kızlardan sadakat yemini yapmalarını isterdi. Bu yeminle genç kızlar, dünya nimetlerinden uzak duracaklarına söz verirlerdi. Callisto'da bu kızlardan biridir ve bir süre sonra Artemis'in en gözde görevlisi olmuştur.
Zeus bir gün Callisto'yu ormanda uyurken görür ve ona aşık olur. Zeus, Artemis'in kılığına girerek Callisto'nun yanına gider. Callisto, baş tanrıyı Artemis sandığından ondan çekinmez ve iyi karşılar. Bu birlikteliğin sonucunda Callisto hamile kalır ve Arcas adında bir oğlan çocuğu dünyaya getirir. Bunu farkeden Artemis, sözünü tutmayan Callisto'yu bir ayıya çevirir[not 2] Callisto, artık avcıların peşinden koştuğu bir avdır.
Uzun yıllar sonra Callisto, ormanda oğlu Arcas ile karşılaşır. Annesini tanımayan Arcas, bu avı kaçırmak istemez ve onu vurmaya karar verir. Tam bu sırada Zeus, araya girer ve Arcas'ı yutan, Callisto'yu ise cennete uçuran bir hortum gönderir. Callisto, gökyüzünde Büyük Ayı olarak belirir, Arcas da Küçük Ayı olarak gökyüzündeki yerini alır.
Başka bir öykü ise şöyledir : Zeus'un annesi Rhea, babası ise Kronos'tur. Bir kehanete göre Kronos'un oğullarından biri onu tahttan indirecektir. Bu durumdan hiç hoşnut olmayan Kronos, çareyi her doğan çocuğunu yok etmekte bulur. Doğar doğmaz çocuklarını yutmaktadır. Kronos, Zeus doğana kadar pek çok çocuğundan bu şekilde kurtulmuştur. Ancak Zeus, annesi sayesinde hayatta kalabilmiştir. Zeus doğduğunda annesi Rhea, onun kundak bezinin içine bir taş koyar ve Kronos da bir çocuğunu daha yok ettiğini sanarak taşı yutar. Rhea, bebeği Girit Adası'na kaçırır. Burada Dikte Mağarası'nda birer su perisi olan İda ile Adrasteia, Zeus'a bakıcılık yapar. Mağara, Giritli askerler tarafından korunur. Yıllar sonra Zeus büyüdüğünde babası Kronos'a karşı galip gelir ve ondan yuttuğu bütün çocuklarını tekrar kusmasını ister. Bu çocukların hepsi ileride genç tanrıların liderleri olup evrenin yönetimini Titanlar'ın elinden alırlar.
Mitolojide İda Küçük Ayı, Adrasteia ise Büyük Ayı olarak geçer. Ancak, bu su perilerinin nasıl ayıya dönüştükleri bilnmemektedir.