Dünya Kentleri: Belgrad

sırpça Beograd, Sırbistan Cumhuriyeti'nin ve yeni Yugoslavya’nın başkenti, Tuna ve Sava ırmaklarının kavuştuğu yerde; 1 553 854 nüf. (1991).

Kent, her iki ırmağın sağ kıyısındaki tepelerde, Kalemegdan burnundaki hisar ile limanın birleştiği yerde gelişti. Sırbistan’ın bir sınır kenti olan Belgrad’ın tarihini, kentin askeri alanda oynadığı rol belirlemiştir. 1815 te Sırbistan’ın bağımsızlığını ilan edişi sırasında küçük bir osmanlı garnizon kenti olan Belgrad’ın nüfusu 20 000'e yükseldi. 1945'ten sonra Belgrad, Novi Beograd (Yeni Belgrad) ken tinin kurulması ve bazı merkezi işlevleri üstlenmesiyle (federal hükümetin merkezi) Sava'nın düz ve alüvyonlu sol kıyısında yayıldı; böylece, 1934’ten bu yana yönetim bakımından kendisine bağlı olan eski macar kenti Zemun ile birleşti. Ama nüfusun ve etkinliklerin büyük bölümü hâlâ, iki ırmağın kavuştuğu yerin güney kesiminde toplanır ve bu kesimde yer alan aşırı kalabalık kent merkezi, Terazije alanı çevresinde karmakarışık uzanır.

Belgrad, özellikle hizmetler kesiminin ağır bastığı bir kenttir. Çevre yerleşmelerdeki (Zeleznik.Rakovica,Zemun) sanayi tesislerinde etkin nüfusun yalnızca dörtte biri çalışır. Tuna’nın sağ kıyısında aşağı kesime doğru gelişmekte olan ırmak limanı, Yugoslavya’nın başlıca limanıdır. Siyasal ve iktisadi yapıları merkezcilikten kurtulmuş bir federal devletin başkenti olan ve halkının büyük bölümü Sırbistan’ın aşırı kalabalık bölgelerinden gelen Belgrad, Balkanlar’daki öbür başkentlerin tersine, başında olduğu kentler hiyerarşisini ortadan kaldırmamaktadır. Önemli müzeler.

TARİH.
Keltler tarafından kurulan (Singidunum), sonra Roma’ya bağlı müstahkem mevki olan kentin slavca adı Belgrad(beyaz kent) IX. yy.'da ortaya çıktı Ortaçağ’da birçok ülke arasında çekişme konusu oldu. Birçok kez Macaristan yönetimine girdi. XIII. yy. sonunda Sırp kralı Dragutin’e, XV. yy. başında despot Stefan Lazareviö’e başkentlik yaptı. Murat l'in 1441’de, Mehmet H’nin 1456’daki kuşatmalarına karşı koyan kent, 1521’de Kanuni Sultan Süleyman tarafından zapt edildi. (BELGRAD SEFERİ)(Bakınız Belgrad'ın Fethi (Belgrad seferi) )Türkler tahkim ettikleri ve daha sonraki atılımları için askeri üs olarak kullandıkları kenti geliştirdiler.

1688’de Avusturyalılar’ın eline geçen Belgrad’! Köprülü Fazıl Mustafa Paşa 1690’dageri aldı. 1717’de prens Eugene’in komutasındaki Avusturya kuvvetlerince ele geçirilen kent, Pasarofça antlaşması ile (1718) Avusturya’ya verildiyse de 1737-1739 savaşları sonunda, Belgrad antlaşması ile (1739)(Bakınız Antlaşmalar - Belgrad Antlaşması ) Türkler’e bırakıldı. AvusturyalIlar 1789’da üçüncü kez zaptettikleri Belgrad’11791 ’de imzalanan Sviştov (Ziştovi) antlaşması (Bakınız Antlaşmalar - Ziştovi Antlaşması ) ile Türkler’e geri vermek zorunda kaldılar. Sırbistan’ın bağımsızlığı için ayaklanan Karacorce'nin (Karayorgi) 1806’da ele geçir diği kentte türk egemenliği yeniden kuruldu (1813). Belgrad kurulan özerk Sırp prensliğine katıldıysa da (1815) türk birlikleri kentten ancak 1868’de ayrıldı.

1878’de bağımsızlığını kazanan Sırbistan krallığı’nın başkenti oldu. 1914 yaz bunalımı döneminde barışı koruma yolundaki son girişimleri sırasında İngiltere, Avusturya-Macaristan’a, aracılığını kabul etmesi karşılığında Belgrad'ı işgal etmesini önerdi. Voyvoda Putnık'in Sırp kuvvetleri ile Potiorek komutasındaki Avusturya kuvvetleri arasındaki savaşta önce Sırplar zafer kazandılar (1914 ağustosu). Kasım ayında AvusturyalIlar üstünlük sağlayarak Belgrad’ı ele geçirdiler; bundan sonra kent birkaç kez daha el değiştirdi ve 1915-1918 arası Avusturya işgali altında kaldı. 1918'de Sırp, Hırvat ve Sloven krallığının (1929'da Yugoslavya) başkenti oldu. 1941’de alman ordusunun işgal ettiği kenti 1944’te partizanlar, Kızıl ordu’ nun yardımıyla kurtardılar, Belgrad, 1945’te kurulan Yugoslav sosyalist devletinin federal kurumlarının merkezi ve Sırbistan Cumhuriyeti'nin başkenti oldu.

Belgrad
Belgrad şehri Sırbistan'nın başkentidir. Tuna ve Sava nehirlerinin birleştiği platoda kurulmuştur. Orta ve Batı Avrupa’yı Ön Asya ülkelerine bağlayan ana yollar Belgrad'dan geçer. Bu nedenle eskiden beri önemli bir yerleşim merkezidir. Avrupa ve Ön Asya’nın endüstri ve ticaret bölgelerinin de kavşak noktası olması dolayısıyla önemlidir. Ayrıca önemli tarihsel yolların kesişme noktasıdır.

Paleolitik çağ yerleşmelerinin kalıntılarına rastlanan kent, Kalemegdan (kalemeydan) burnu üzerindeki eski kalenin çevresinde gelişti. Keltlerin İÖ 4.yy.da kurduğu ilk kale Romalılarca Sigidinum adıyla anılır. Kale kavimler göçü sırasında istilalara uğradı, 422 yılında Hunların daha sonra da Ostrogotların saldırılarıyla harab oldu. 6. yy'da I. Justinianus tarafından etrafına sur çektirilerek onarıldı. Aynı yüzyılda Avarlar ve Slavlar şehre hakim oldular, ama Bizanslılar şehri geri aldılar. 9. yy.'da şehir Belgrad adını aldı. Haçlı seferleri sırasında uğrak yer oldu ve Haçlılar tarafından tahrip edildi. Sonraki dönemlerde de Sırp, Macar ve Bulgarlar arasında el değiştirdi. Sırp kralı Stephan Duşan 1354’de şehri zaptetti.

1389 Kosova Muharebesi'nden sonra Osmanlıların nüfuz sahasına giren Sırp Devleti, başkentini Belgrad’a nakletti (1404). Ancak artan Osmanlı baskısıyla şehir Macarlara bırakıldı.

Osmanlılar Belgrad’ı ilk kez II. Murat zamanında (1441) kuşattılar. Ancak II. Murat’ın da katıldığı altı ay süren kuşatma başarılı olmadı. Belgrad ikinci kez Fatih Sultan Mehmet tarafından 1456’da kuşatıldı. Vidin'deki Osmanlı donanması Belgrad önlerine geldi. Ancak ordunun yağmaya erken başlaması ve dağınık olması yüzünden başarı sağlanamadı. Osmanlı ordusu geri çekildi ve kuşatma kaldırıldı.

2. Belgrad seferi Kanuni dönemindedir. Kanuni Sultan Süleyman, 1 Ağustos 1521'de Belgrad önlerindeki ordugâha geldi. Günlerce süren savaştan sonra 8 Ağustos'ta Belgrad alındı. Kanuni 30 Ağustos'ta Belgrad’a girdi ve şehrin en büyük kilisesini camiye çevirdi. Ayrıca Belgrad’ın imarını emretti. Osmanlı hâkimiyetindeki Belgrad, 16. ve 17. yüzyıllarda giderek gelişti, aynı zamanda önemli bir askeri üs ve ticaret merkezi oldu.
2. Viyana Kuşatması yenilgisini fırsat bilen Avusturyalılar Belgrad’a kadar ilerlediler ve Osmanlıların toparlanmasına fırsat vermeden şehri kuşattılar. Belgrad Kalesi 8 Eylül 1688’de Avusturya’nın eline geçti. Osmanlıların yoğun baskısıyla şehir geri alındıysa da tahribatın boyutları çok büyüktü. Osmanlı kısa sürede şehri imar ettiyse de 1717-1739 ve 1789-1791 yılları arasındaki Avusturya saldırıları ile yeniden tahrip edilmiştir. Belgrad dönem dönem Avusturya'ya (Pasarofça Antlaşması), dönem dönem de Osmanlı hâkimiyetine girmiştir (Ziştovi Antlaşması).

18. yy'da şehir bir sınır kalesi olduktan sonra, yamak denilen yeniçeriler Belgrad’a muhafız olarak konulmuştu. Bunların Müslüman ve Hristiyan halka karşı kötü davranmaları Sırp ayaklanmasının sebeplerindendi. Sırplar Kara Yorgi önderliğinde tarihe Sırp İsyanı diye geçen isyanı başlattılar. Rusya'nın desteklediği Kara Yorgi 13 Aralık 1806’da Belgrad’a girdi. 1812’de Osmanlılar Sırbistan’ı tanıdıysa da 1813 de Rusya’nın Napolyon'la savaşmasından yararlanarak Belgrad’ı yeniden aldı.
1521’de Kanuni döneminde Osmanlı topraklarına katılan Belgrad 1878, Belgrad antlaşmasına kadar Osmanlı’da kaldı. Bu tarihten sonra Sırbistan istiklalini kazandı ve Belgrad başkent oldu. Bugün hâlâ Belgrad’da Türk tarihinin ve kültürünün izlerini görmek mümkündür. Osmanlılardan kalma Bayraklı Camii bugün hala Belgard'daki müslümanlara hizmet vermektedir.
Belgrad, 1. Dünya Savaşı'nda Avusturya’nın işgaline uğradıysa da Sırpların mücadelesiyle Sırbistan’a başkentlik yapmayı sürdürdü. 2. Dünya Savaşı'nda üç gün devam eden ve 20.000 sivilin ölümüne neden olan Almanya'nın hava bombardımanı şehri harap etti. 1944’de Yugoslav partizanların yardımıyla Talbuhin’in Sovyet birlikleri tarafından kurtarıldı.

2. Dünya Savaşı'ndan sonra sanayileşme nedeniyle kırsal kesimden aldığı göçle nüfusu hızla arttı. Günümüzde kentte oturanların çoğu Sırptır, en büyük azınlıklar Hırvatlar ve Karadağlılardır.

Belgrad günümüzde bir sanayi merkezidir. Makine aletleri, motorlu araçlar, elektrik donanımı, dokuma ve yapı malzemeleri üretilir. Yugoslavya’nın en büyük ticaret merkezi olarak dış ticaretin yarıdan fazlasını elinde tutar.

Belgrad ya da Belgrat ormanı

istanbul yakınında koru ormanı.

Adını bu ormanın içinde bulunan ve bu yüzyılın başlarında ortadan kalkan Belgrad ya da Belgradcık köyünden alır. Söylentiye göre bu köyün adı da Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad seferiyle ilgilidir. Kimine göre padişah sefer dönüşünde orduyla birlikte getirdiği tutsakları (Sırp ya da Hırvat), kimine göre seferde orduya yardım etmiş olan Bulgarlar’ı bu ormana yerleştirmiştir. Tarihçi Reşat Ekrem Koçu, bu söylentilere işaret etmekle birlikte Belgrad köyünün XVII. yy.’dan beri bir rum köyü olduğunu tarihi belgelere dayanarak yazar Belgrad köyünün İstanbul’a su getiren bentlerden Büyük bent’in sularını kirlettiği için 1898’de padişah emriyle kaldırıldığını yazanlar varsa da gene R.E. Koçu’nun belirttiğine göre 1922 tarihli Mecelleı umurı belediye" adlı eserde köyün"kâmilen Rumlarile meskûn "olduğu kayıtlıdır ve buradaki Rumlar Lozan antlaşması’nın imzasından sonra köyü terk ederek Yunanistan'a göç etmişler, köy de ondan sonra harabe haline gelmiştir.

Belgrad ormanı, İstanbul’un 25 km kuzeyinde yer alır; Boğaz ve Karadeniz kıyılarına 3-5 km uzaklıktadır. Bugünkü genişliği 5 442 ha'dır; içinde ayrıca 474 ha genişlikte açıklık vardır. Ormanın yüzölçümü XVIII. yy. başlarında 17 000 ha iken, 1820’lerde 13 000, 1840’larda 12 000, 1870 'te de 7 500 ha’a düşmüş, Birinci Dünya savaşı'ndan sonra işgal kuvvetlerinin ormanda büyük kesim yapmalarıyla daha da daralarak bugünkü durumuna gelmiştir. Büsbütün tükenip ortadan kalkmamışsa, bunu içinde yer alan yedi bende borçludur; bentler de bu orman sayesinde 400 yıldan beri lığla dolmadan kente su akıtmaktadır.

Belgrad ormanı, Bulgaristan sınırından başlayarak Yıldız dağlan boyunca uzanıp gelen yapraklı orman kuşağının doğu ucunda yer alır. Ormanı oluşturan ağaç türlerinin başında meşe ve kayın gelir; bunlara kestane, gürgen, ıhlamur, kızılağaç, bazı ağaççık ve çalı türleri de katılır.

Belgrad ormanı, çok yönlü yararlanma ilkelerine göre amenajmanplanlarına kavuşturulmuştur. Bu yararlanma ilkelerine göre Belgrad ormanının başlıca nitelikleri şunlardır;

1. bentlerin su sağlaması için koruma ormanı;
2. dinlenme ve eğlenme için piknik ormanı;
3. ağaç üretimi için işletilme;
4. İ.Ü. Orman fakültesi için bilimsel araştırma ve eğitim ormanı;
5. av hayvanlan üretim merkezi;
6. orman ve süs fidanları üretim merkezi;
7. Atatürk arboretumu ile uluslararası bir araştırma merkezi;
8. İstanbul’un yanı başında, büyük bir yeşil alan olması. (Belgrad ormanında piknik yapanların sayısı, yılda ortalama 200 000-250 000 arasındadır.)

Belgrad Ormanı

İstanbul’un kuzeyinde, Sarıyer’e 6 km uzaklıkta orman.

Adını, 19. yüzyıl sonlarında ya da 20. yüzyıl başlarında ortadan kalktığı sanılan Belgrad ya da Belgradcık köyünden aldığı sanılmaktadır.

Önceleri Karadeniz kıyısına kadar uzanırken, zamanla daralarak kıyıdan 3-4 km kadar içeride kalmıştır. 18. yüzyıl başlarımda 17 bin hektarı kapladığı, 19. yüzyıl sonlarında 7.500 hektara düştüğü, I. Dünya Savaşı’nda ise işgal kuvvetlerinin yaptığı kesimler ve başka tahripler sonucunda daralarak bugünkü durumuna geldiği sanılmaktadır. Fatih Orman Başmüdürlüğü tarafından yapılan ölçümlere göre bugünkü genişliği 5.440 hektardır. Ormanın içinde bazı tahripler ya da orman açmaları sonucu oluşmuş toplam 475 hektar kadar açıklık alan vardır. Bu açıklıklarda bazı yerleşmelerle piknik alanları yer alır.

Belgrad Ormanı, Istranca Dağlarından (Yıldız Dağları) doğuya doğru uzanan ve genişyapraklı ağaçlardan oluşan orman kuşağının doğusundadır. Nemi seven ağaçlardan kayın, gürgen, kestane, ıhlamur ve kızılağaç ile kuraklığa daha dayanıklı meşelerden oluşur. Ormanaltı bitki örtüsü oldukça zengindir. En yaygın türler orman- gülleri (Rhododendron) ve eğreltilerdir.

Belgrad Ormanı, Fatih Orman Başmüdürlüğü’nün denetimindedir. Koru ve baltalık olarak yararlanılan orman, kentin su ve dinlence gereksinimlerine de cevap vermektedir. İçinde, bir dönem İstanbul’un bütün su gereksinimini karşılayan yedi tane bent vardır. Kent suyunun bir bölümü bugün de bu bentlerden karşılanır. Piknik alanı ola rak günlük kullanım kapasitesi 25 bin kişidir. Bahar ve yaz aylarında, özellikle hafta sonlarında yoğun bir ziyaretçi akınma sahne olmaktadır.

Belgrad Ormanı aynı zamanda araştırma ve inceleme ormanı işlevi de görmektedir. Ormanın içinde kurulu olan İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi birimlerinde bilimsel ve teknik araştırmalar yapılmaktadır. Belgrad Ormanı ayrıca orman ve süs fidanları üretim merkezi ve yabanıl yaşamın korunmasını sağlayan bir yer olarak da önemlidir. Burada soyu tükenmekte olan bazı hayvan türlerinin üremesi için doğal bir yaşama ortamı oluşturulmuştur.