Vikipedi, özgür ansiklopedi
Graubünden Kantonu (Almanca: Graubünden, Fransızca: Grisons, İtalyanca: Grigioni, Romanşça: Grischun), İsviçre'nin en büyük ve en doğudaki kantonu. Graubünden ismi, Orta Çağ’da, yörede hakimiyet kuran “Grililer Birliği”den (Grauerbund) gelir.
Coğrafya
7.106 km²'lik yüzölçümünün üçte ikisi verimli, beşte biri de ormanlarla kaplıdır. Orta Alpler'deki Tödi (3.614 m), Bernina (4.049 m), Adula, Albula, Silvretta ve Rhätikon sıradağlarının doruk ve buzulları baştan başa dağlık olan kantonun sınırları içindedir. Bu dağlar arasına sokulan vadilerden iç kesimlerde yer alanlar Orta Avrupa'nın en yüksek vadileridir. Güneybatıdan kuzeydoğuya uzanan başlıca vadiler Yukarı Ren Bölgesi'nde bulunanlardır.
Ren ile Tuna (İnn) ve Po'nun (Adda) kollarının su ayrımı çizgisini içeren Alp kütlesinin bu bölümü, düz dipli vadilerden oluşur; son zamanlarda toprak aşındırması olayından etkilenmeyen bu vadiler, Engadin'de bazen 2.000 metre yükseltiye ulaşır. Birçok yüksek boğazla (Albula, Bernina, Flüela, Julier, Maloja, Ofen, San Bernardino, Splügen) kesilen bu yüksek kütle söz konusu vadileri birbirinden ayırır.
Engadin Vadisi
Tarih
Vadilere ilk yerleşenlerin Kelt kökenli Raeti (Rhaeti) halkı olduğu sanılır. Bugünkü kanton, Romalıların İ.Ö. 15'te kurduğu Raetia Eyaletinin güneyinde yer alır. 806 dolaylarında İmparator Charlemagne tarafından kontluk yapıldı. Yönetim açısından Chur (Coire) piskoposluk bölegsine bağlıydı. Chur piskoposu 1170'te Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu'nun bir prensi oldu.
Piskoposun gitgide artan gücünü kısıtlamak amacıyla 1367'de Gotteshausbund (Tanrı'nın Evi Birliği) kuruldu. Bunu 1395'te Yukarı Ren Vadisi'nde kurulan Oberbund ya da Grauerbund (Grililer Birliği) izledi. Birliğin adındaki gri anlamına gelen Almanca grau (Fransızca gris, Rumanş dilinde grisch) sözcüğü, erkeklerin giydiği ev dokuması giysilerin renginden kaynaklanmış ve Grisons ya da Graubünden biçimini alarak kantonun adı haline gelmiştir. Önceleri bir kontluk olan ve artık hanedanı sona ermiş bulunan Toggenburg'daki 10 yönetim bölgesinde yaşayanlar tarafından 1436'da Zehngerichtenbund (Yönetim Bölgesi Birliği) adında üçüncü bir Raetia Birliği kuruldu. Zehngerichtenbund, 1450'de Gotteshausbund'la, 1471'de de Oberbund'la ittifak oluşturdu.
Toggenburg'un 1496'da Habsburglara geçişi üzerine Oberbund ve Gotteshausbund, İsviçre Konfederasyonu'yla ittifak kurdular. Bunu izleyen savaşlarda İsviçre'nin kazandığı Calven Boğazı ve Dornach Zaferleri'nin üzerine Habsburglar, İsviçre'yle müttefiklerinin bağımsızlığını tanımak zorunda kaldılar. 1526'da Chur piskoposlarının siyasal kalıntıları da ortadan kaldırıldı. Kısa bir süre Helvetia Cumhuriyeti içinde yer alan Graubünden, 1803'te İsviçre Konfederasyonu'na katıldı. Kanton anayasası 1892'de yürürlüğe girdi.
Ekonomi
Çok yüksek ve geniş dağ kütlesi nedeniyle Graubünden, sanayileşme olayının dışında kaldı ve bölgede çok ürünlü tarım ve hayvancılık bugün bile egemendir. Ormanlar ve dağlardaki otlaklar başlıca ekonomik kaynaklardır. Otlaklarda özellikle koyun ve keçi otlatılır. Kanton merkezi Chur'da şarap üretilir. Mesolcina ve Poschiavo vadilerinde mısır ve kestane yetiştirilir. Özellikle Arosa, Davos, Pontresina ve Sankt Moritz'deki vadilerde, kaplıcalarda ve dinlence yerlerinde turizm önemlidir.
Chur yakınlarında hafif sanayi kuruluşları vardır. Bu çok yüksek ve büyük ölçüde buzlu yörede enerji bakımından Zürich ve Milano sanayi bölgelerini beslemek için büyük hidroelektrik tesisleri kurulmuştur.
Nüfus
Kantonun nüfusu 192.621'dir (31 Aralık 2010). 2007 yılı itibariyle Graubünden'de yaşayanların yaklaşık yüzde 15'i yabancıdır. Yüksek boğazlar vadileri birbirinden ayırdığından her vadi dilini (Ladin ve Engadin lehçesi) ve dînini korumuştur. Çoğunluğu Chur yakınlarında yaşayan nüfusun yarısı Almanca, güneydeki vadilerde yaşayan altıda biri İtalyanca, Bündner Oberland ve Voderrhein ve Engadin vadilerinde yaşayan üçte biri eski Roman dillerinden kalma Rumanş ve Ladin dillerini konuşur. İsviçre’de Romanş dilinin resmî dil olduğu tek kantondur. Protestan ve Katoliklerin oranları neredeyse eşittir.
Dünya Kentleri: Graubünden (Churwalden)
