Kansu (Kan-Çou) Uygur Devleti

Kansu (Kan-Çou) Uygur Devleti

Bir kısım soydaşlarının aşağı yukarı 150 yıldan beri sakin bulunduğu Kan-su bölgesine gelerek, buranın merkezi Kan-çou'da yerleşen Uygurlar,
Ötüken, Kansu ve Doğu Türkistan’da bir hâkanlık iki devlet kurmuş olan Türk boyu. Uygurların anayurtları Baykal Gölünün güneyindeki Orhun, Selenga ve Tala nehirlerinin bulunduğu bölgedir. Bilinen târihleri Büyük Hun İmparatorluğu ile başlar. Tabgaçlar (386-534) devrinden sonra beşinci yüzyılın ikinci yarısında beylik kurdular. Göktürklerin ilk zamanlarında Selenga Nehri etrâfında oturuyorlardı. Yedinci yüzyılın ilk çeyreğinde Sir-Tarduşların altı kabileden meydana gelen birliğine katıldılar.

Çin ile daha ziyade ticari faaliyetler üzerine kurulu iyi münasebetlerini, imparatorların kızları ile Uygur prenslerinin evlendirilmeleri gibi akrabalık bağları ile de sağlamlaştırmışlardır. Ancak T'ang sülalesine karşı isyanların arttığı 10. asır başlarında Kan-su Uygurları, bağlı oldukları ve merkezi Tun-Huang (ünlü Bin-Buda mağaralarının bulunduğu yer) olan Çin askerî bölgesi ile ilgilerini kestiler. Burada 905 yılında, muhtar bir devlet kuran bir asi general, Batı Hanları'nın
</B>Çin Halk Cumhuriyeti</B>, yüzölçümü itibariyle dünyanın üçüncü, nüfus itibariyle en büyük ülke. Güney Doğu Asya'da yer alır. Yüzölçüm 'dir. Başkenti Pekin olan ülkenin resmi dili Çince, para birimi Yuan'dır. Doğusunda Güney Kore, kuzeydoğusunda ve kuzeybatısında Rusya, kuzeyde Moğolistan, güneybatıda Afganistan ve Pakistan, güneyde Hindistan, Nepal, Butan, Birmanya Laos ve Kuzey Vietnam, doğusunda ise Büyük Okyanus ile çevrilidir.

Altındağ Krallığı adını verdiği bu devlete, Uygurları tabi tutmak istemiş, fakat Kan-çou Uygurları tarafından gönderilen Tegin adlı kumandanın idaresindeki ordu, Tun-huang'ı kuşatarak halkı, kralı teslim etmeğe zorlamıştı (911) ki, bu hadise üzerine Uygurların batı kolu da istiklal kazanmıştır.

Kan-Çou ve Tun-huang Uygurları, büyük bir askeri kudret gösterememişler, bu sebeple de haklarında fazla bilgi mevcut olmamıştır. 10. asrın başından itibaren
Ankara şehrinin belediye hudutlar; içinde ve 157.737 nüfuslu bor semti ve merkez ilçesi. ...

Mançurya ve
Mançurya Doğu Asya'da Çin'in kuzey doğusundaki bir bölge. Batısında iç Moğolistan, güneyinde Çin, kuzeyinde Doğu Sibirya, güneydoğusunda Kore bulunur. Dalgalı alçak düzlüklerden meydana gelen Mançurya'nın etrafında yüksel dağlar vardır. Tarım ülkesi olan bölgede tahıl, şekerpancarı, tütün, pamuk, keten, kenevir, sebze yetişir. Büyük ve küçükbaş hayvanlar beslenir. Ormanlardan elde edilen ürünlerden istifade edilir.

Kore kabilelerini toplayarak kuzeyde bir baskı unsuru halinde beliren ve bilhassa
Kore topraklarında yaşayan ilk insanların yaklaşık yarım milyon yıl önce buraya geldikleri tahmin edilmektedir. Fakat bilinen Kore tarihi İÖ 2333 yılında Kral Gojoseon tarafından kurulan krallık olarak bilinmektedir.

Beşinci Sülale devrinde Çin'in bazı kısımlarını ele geçiren Kitanlar, nihayet bir hanedan (
Beşinci Sulale döneminde özellikle dış ilişkileri düzenlemeye çalışmış, içerde ise Firavunların yaşam ve geleneklerini uygulamışlardır. Zamanlarını çoğunu...

Liao Sülalesi, 907-1211) kurarak Kuzey Çin'de hükümran oldukları zaman, Uygur Devleti de onların 940'tan sonra ve daha sonra 1028'lerde Tangutlar'ın nüfuzu altına girdi. 1226'da da Cengiz
Güney Mançurya halkından olan (Moğol kavimlerinden oluşmaktadır) Kıtan kabilesi reisi Yel Abavgi, 907'de Kıtanlar Hanlığını kurdu. Çin tarihinde Liao Sülalesi olarak geçen bu kabile, Kuzey Çin'de 218 yil egemen kaldıktan sonra Curjitler (Tungguzlar) tarafından yenilerek...

Moğollar'ının tahakkümü altına düştü. Kan-çou Uygurları, daha o sıralardan beri Sarı Uygurlar diye bilinen
Moğolistan'ın yerli halkı. Doğu Asya kavimlerinden. Asıl yurtları Moğolistan’dır. Kısa zamanda Asya kıtasının büyük bir kısmına sâhip olup, yayıldılar.

Türk kavmidir ki, hâlâ batı Çin sahasında yaşamaktadırlar.

Uygur halkı iki defa, 1933 ve 1944 yıllında, kendi otonom cumhuriyetini kurmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti 1949 da Doğu Türkistanı işgal ederek, Uygurların 1944 den beri var olan 2. Doğu Türkistan Cumhuriyetini yok etmiştir. Uygur halkı, Çin içerisinde kendi geleneklerini ve kültürlerini sürdüremediklerinden yakınmaktadır. Uygurlar, her ne kadar sözde özerk bir cumhuriyete sahip olsalar da, Çin egemenliğine girdiklerinden beri bağımsızlıkları için mücadele etmektedirler. Uygurlar, Mani dininin terimlerini Türkçe'ye çevirerek ulusal kimliklerini koruma uğraşısı içinde olduklarını göstermişlerdir.

11 Eylül 2001 olaylarından sonra Çin hükümeti her türlü Uygur direnişini islamist terör diye adlandırıp, yasa dışı göstermek için çaba sarf etmektedir. Bazı insan hakları örgütlerine göre, Doğu Türkistanda 1990 den bu yana 700 Uygur Türkü idam edilmiştir.[4]

Bağımsızlığın Sağlanması

Kansu Uygur Devleti, Bir kısım Uygur soydaşı Kan-çouda yerleşerek Çin ile ticari etkinliklerde bulunarak dostluk sağladı. Çin yöneticileri ile akrabalık bağı da edinmişlerdir. Ancak Tang sülalesine karşı ayaklanmaların çoğaldığı 10. yy. başlarında Kan-su Uygurları, bağlı oldukları ve merkezi Tun-Huang olan Çin askerî bölgesi ile ilgilerini kestiler. Burada 905 yılında asi bir general özerk devlet kurdu ve kendini "kral" ilan etti. Batı Hanlarının Altın-dağ Krallığı adını verdiği bu devlete Uygurları bağlamak istemiştir.Kansu Uygurlarından Tegin adlı kumandan ordusuyla Tun-huangı kuşatarak,şehir halkını kralı teslim etmeye zorlamıştı (911), bu olay üzerine Uygurların batı kolu da bağımsızlık kazanmıştır.

Bağımsızlığın Yitirilmesi

Kansu (Kan-Çou) ve Tun-huang Uygurları, askeri başarı elde edememişlerdir. Bu nedenle haklarında fazla bilgi edinilememiştir. 10. yy. başından itibaren Mançurya ve Kore kabilelerini toplayarak kuzeyde bir baskı ögesi olan ve özellikle 5. ****** devrinde Çinin bazı kısımlarını ele geçiren Kitanlar, sonunda bir hanedan (Liao Sülalesi, 907-1211) kurarak Kuzey Çinde egemen oldukları zaman, Uygur Devleti de Kitanlar'ın (940tan sonra) ve daha sonra 1028'lerde Tangutların egemenliğine girdi. 1226da da Cengiz Moğollarının etkisie girdi. Kansu Uygurları, daha o zamanlardan beri Sarı Uygurlar diye bilinir ve hala Batı Çin'de varlıklarını sürdürmektedirler.

Kansu (Kan-Çou) ve Tun-huang Uygurları, askeri başarı elde edememişlerdir. Bu nedenle haklarında fazla bilgi edinilememiştir. 10. yy. başından itibaren Mançurya ve Kore kabilelerini toplayarak kuzeyde bir baskı ögesi olan ve özellikle 5. ****** devrinde Çin'in bazı kısımlarını ele geçiren Kitanlar, sonunda bir hanedan (Liao Sülalesi, 907-1211) kurarak Kuzey Çinde egemen oldukları zaman, Uygur Devleti de Kitayların (940tan sonra) ve daha sonra 1028lerde Tangutların egemenliğine girdi. 1226da da Cengiz Moğollarının etkisie girdi.

Kırgız baskınından sonra Orhun havalisinden ayrılan Vu-hi Tegin idaresindeki bir kısım Uygurlar, 150 yıldır soydaşlarının yaşadığı Kan-su bölgesine gelerek (847) burada yerleştiler. Çin tabiyetini kabul ettiği anlaşılan Kan-su Uygurları ticari etkinliklere önem vererek burada tutundular. Nihayet 10.yüzyıl başlarında bölgenin Çinli komutanının kendini bağımsız kral olarak ilan ettiği günlerde Uygurlar ilk olarak askeri açıdan kendilerini gösterdiler. Çinli generalin tabiyetine almaya çalıştığı Kan-su Uygurları, müstebit kral adayını,kendi başkenti ilan ettiği Tun-huang'ta kuşattılar(911). Bu kuşatma Kan-su Uygurları'nın ve - asi generalin topraklarının ayırdığı- Turfan'daki soydaşlarının kurduğu devletin bağımsızlığını sağlamış oldu. Çin ile ticari ilşkilerini yoğunlaştıran Kan-su Uygurları siyasi açıdan önemli bir güç olamadılar. Önce, yüzyılın başından beri Kore ve Mançurya kabilelerini yönetiminde toplayarak güçlenen Ki-tanlar'ın(940) (sonraki Kara Hıtaylar) ve daha sonra 1028'de Tibet kökenliTangutlar'ın,nihayet 1226'da Cengiz Han Moğolları'nın yönetimi altına girdiler.

Bu Uygurların torunları, sayıları bir kaç bini bulan Sarı Uygurlar veya Yugurlar, eski ana dillerine ve geleneksel dinleri olan lama Budizmine sadık yaşarlar.