Hakkari
VIP "Ipıslak Balık"
HAKKÂRİ (30)
Doğu Anadolu bölgesinin G.-D. köşesinde kendi adını taşıyan bölümde il.
Sponsorlu Bağlantılar
172 479 nuf. (1990). 7 121 km2; merkez ilçe dışında 3 ilçe, 5 bucak, 106 köy. Merkezi Hakkâri (esk. Çölemerik), 30 407 nüf. (1990).
Doğu'da İran ve Güney'de Irak toprakları ile sınırlanan il toprakları yurdumuzun en engebeli yörelerinden biridir. Orta kesiminde karmaşık yapılı Güneydoğu Toroslar'ın bir uzantısı olan ve bazıları üzerinde buzulların da bulunduğu yüksek engebeler (Karadağ, Türkiye’nin ikinci yüksek doruğu olan Buzuldağı [eski Cilo] ve ikiyaka [eski Sat] dağları) Kuzeybatı - Güneydoğu doğrultusunda uzanır. Bunlarla İran sınır dağları arasında Yüksekova (esk. Gevar ovası), ilin en geniş düzlüğüdür, ama yükseltisi 1900 m'yi aştığı için tarım olanakları kısıtlıdır. Derin ve dar bir vadi içinde olan Şüyük Zap (Çığlık suyu), Hakkâri’nin ulaşım yollarının da izlediği en önemli, en bol şu geçiren ve aşılması güç akarsuyudur, il, çok şiddetli karasal bir iklimin etkisindedir; kışlar soğuk, çok uzun ve bol kar yağışlıdır.
Karlı günlerin sayısı 100'ü aşar Buna karşılık yazlar kısa ve oldukça sıcaktır. Yıllık yağış dağlık kesimlerde 1000 mm'yı aşar, daha alçaklarda 600-800 mm arasındadır. En yağışlı mevsim kış ve ilkbahardır. Doğal bitki örtüsü büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Bazı kesimlerdeki seyrek koruları oluşturan başlıca türler aşağılarda meşeler ve yükseklerde ardıçlardan meydana gelir.
Hakkâri Türkiye'nin en az nüfuslu ve nüfus yoğunluğu (km2’ye 24 kişi) en düşük illerinden biridir; bazı yörelerinde yoğunluk km2,de 10 kişinin altına düşer. Bununla beraber 1985-1990 döneminde, Türkiye ortalamasının iki katı (%o 43,58) nüfus artışı göstermiştir. Halkın % 58,7'si kırsal kesimde, derin ve kuytu vadiler boyunca toplanmıştır. Bu yerleşmeler, yüksek ve hemen de boş dağlarla ayrılmış kesimler oluşturur. Bu engebeli yörede bir yandan tarıma elverişli toprakların azlığı, öte yandan uzun kışlar tarımın önemsiz kalmasında başlıca rolü oynamıştır. Ekili toprakların oranı % 1 den azdır. Daha çok vadi tabanlarında ve taraçalarda toplanmıştır. En geniş yeri başta buğday olmak üzere arpa, mısır, pirinç ve darı gibi tahıllar kaplar. Bu nedenlerle kırsal kesimin en önemli gelir kaynağı hayvancılık ve hayvan ürünleridir, ilde çoğunlukla yaylacılık şeklinde olmak üzere 1 milyon kadar küçükbaş hayvan beslenir. Sanayi gelişmemiştir. Ulaşım, engebeli arazi, uzun ve karlı kışlar nedeniyle büyük güçlüklerle karşılaşır.
HAKKÂRİ
esk Çölemerik, aynı addaki ilin merkezi kent.
30 407 nüf. (1990). Büyük Zap nehrinin sağdan aldığı Katramas çayının K.’indeki bir düzlükte kurulmuş olan Hakkâri, osmanlı döneminde Van vilayetine bağlı sancağın merkezi idi ve Çölemerik adını taşıyordu. Kent birbirine yakın birkaç mahallenin birleşmesiyle oluşmuştur. Geçen yüzyılda yaklaşık 4 500 nüfus ve 20 kadar dükkânla küçük bir yerel ticaret kasabası olan Hakkâri’nin nüfusu Birinci Dünya savaşı’ndaki karışıklıklar yüzünden 2 000 dolayına kadar inmişti. 60'lı yıllardan başlayarak, özellikle ulaşım yollarının düzelmesiyle hızla artmaya başlayan nüfusu, 1960'ta 4 000’e, 1970’te 10 000'e yaklaşmış ve 1990'da 30 000’i aşmıştır.
-—Tar. Hakkâri (Çölemerik), Tuğrul Bey yönetimindeki Türkmenler tarafından ele geçirildi (1054). Kent daha sonra Musul atabeklerinin egemenliği altına girdi, ilhanlı hükümdarı Hulagu, kenti ele geçirdiğinde, karşılaştığı direniş nedeniyle halkın çoğunu öldürttü (1260). ilhanlılar’ın ardından Karakoyunlular'ın denetimine giren Hakkâri, 1349-1366 arası Celayirliler’in ve 1387.1405 arası Timur'un egemenliğinde kaldı. Bu arada yöre beyleri birleşerek Hakkâri beyliği'ni kurdularsa da etkinlikleri fazla sürmedi. Karakoyunlu devletine bağlı olarak yönetilen Hakkâri beyliği, Esedüttin Kelani (1450-1470) döneminde bağımsızlığına kavuştu.
Ancak kent sürekli olarak Akkoyunlular'ın tehdidi ve zaman zaman denetimleri altında kaldı. 1502’de Zahit Bey zamanında Safeviler'in eline geçti. 1534’te OsmanlIlar ın yönetimi altına girmesine karşılık 1535’te yeniden Safeviler'e bağlandı. 15.48'de yöre aşiret beyleri haklarını korumak ve içişlerinde bağımsız olmak koşuluyla Osmanlı devletine bağlanmayı kabul ettiler. Buna göre kent yalnızca asker gönderecek ve vergi ödeyecekti. Hakkâri XIX. yy.'da ilkin Erzurum'a, daha sonra Van’a bağlı bir sancak oldu. Birinci Dünya savaşı sırasında bir süre Rus işgali altında kaldı (24 mayıs 1915-1918). Cumhuriyet döneminde il merkezi oldu (1935).
Kaynak: Büyük Larousse
Son düzenleyen NeutralizeR; 12 Nisan 2017 03:47
