Tortum - Erzurum
VIP ☪ ɴє мυтŁυ тürĸüм đἶყєɴє
Tortum
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tarihçe
Eski çağlarda Taokhlar ülkesi sınırlarında yer alan Tortum, tarihte önemli bir konuma sahipti. Tortum ve yöresi kesin olarak Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı egemenliğine geçmiştir. XIX. yy'da bazen İspir kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Tortum, bazen de Erzurum’a bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir.Tortum, Karadeniz bölgesinin Doğu Karadeniz bölümü sınırları içinde Tortum çayı vadisinde kurulmuş bir yerleşim alanıdır.
Tortum şehrinin merkezi önceleri Tortumkale köyü olup,daha sonra (Nihağh) köyü olmuştur.Tortum,adını aynı isimle anılan çaydan almaktadır.İspir’den Erzurum’a giden yol ile Narman ve Oltu vadisini doğuya bağlayan bir kavşak konumunda olması sebebiyle önemli bir yere sahip olan Tortum’un, tarihi oldukça eskiye dayanmakta ancak yörede ilk yerleşimin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber Tortum yakınlarında yapılan Arkeolojik araştırmalar, yörenin Prehistorik bir yerleşme özelliği sergilediğini ve Karaz kültürüne dahil olduğunu göstermektedir. Antik kaynaklarda Tortum yöresi Taokhlar ülkesi sınırları içerisinde gösterilmektedir.Ksenophon, Taokhlar’ı tüm yiyeceklerini içine depoladıkları müstahkem mevkilerde oturan topluluk olarak tasvir etmektedir. Bizans İmparatorluğu döneminde Theodosiopolis Theması’nın kuzey kısmını oluşturan Tortum yöresi, 662 yılında Arapların Erzurum ve çevresini fethi ile gündeme gelmiştir.
Coğrafya
İlçe Erzurum'un kuzeyinde Karadeniz bölgesinde 1467 km2lik bir alana kurulmuş olup, Erzurum ili Oltu, Pasinler, Narman, İspir, Yusufeli ve Uzundere ilçeleri ile çevrilidir.Dar ve uzun bir vadi üzerine kurulan ilçenin arazi yapısı oldukça dağlık ve kırıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1450 m dir. Güney ve Batısında karasal,Kuzey ve Doğusunda nispeten Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Erzurum'a 52 km mesafededir. Dağlık bir arazi yapısına sahip olmasına rağmen Tortum çayı çevresinde kurulan köyleriyle vadi içindeki cenneti andırır. Önemli iki sıradağı vardır. Bunlardan birisi Tortum Çayı vadisinin doğusunda uzanan ortalama 3000 metre yüksekliğinde olan Akdağ ve Mescit Dağı'dır.Tortum isminin Kaynaklarda; "Tortomi", "T’orto’m", "Tortoman", "Tartum", "Torcon" benzer ama farklı yazılışlarda göze çarpmaktadır. Kelimenin kökü "Tor"’dur. Bu da Mesxiler ile birlikte Gürcü kaynakların da zikredilen Tor kabilesinden, onların yerleştikleri bölge ve kale adı olarak günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir.Ayrıca "Tori", Tiflis bölgesinde "Qori" kazası’nda bir kentin adıdır. Osmanlı kaynaklarında ise "Sengistân" / dağlık- taşlık yer olarak kaydedilmiştir.
Nüfus ve sosyal yapı
İlçede 4 farklı etnik grup mevcuttur.Nüfus piramidi sırasıyla;
Kültür, turizm ve iklim
Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir.ilçede,Kafkas kültürü,Erzurum (Dadaş) kültürü,ve Doğu karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir.ilçe merkezi ve köylerinde Davul,Zurna,Tulum ve Kaval gibi yöresel enstürmanlar çalınır.Geleneksel halk oyunları ise Bar oyunları ve Horon'dur.Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır.(Tandır kete'si,Hemşin kete'si,Sini ketesi,Kuymak,Gaygana,Hıngel,Seron,Kavod),gibi.
Kültürel eğlenceler,özellikle 1980 ve 1990,lı yıllara kadar Hemşinliler'in yaşadıkları köylerde; Noel ve Yılbaşı kutlama, (Bubulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve Yayla'ya göç şenlikleri gibi,geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenek'ler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır.Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra maalesef hepten yok olmuştur.
Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)'de ve Tortum merkezde festival havasında yapılan Türk ata sporu Karakucak güreşi'de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir.ve yörede yıllardır yapılan bu spor etkinliği bir çok Güreş'çi yetişmesine sebeb olmuştur.
Unutulmaya yüz tutsada yöredeki Türk kültürü'nde ise,bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan,ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.
Son yıllarda Cağ kebabı adı verilen (eski ismi Bico) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve Artvin/Yusufeli) Kafkas kültürüne has bir lezzettir.İlçede belli başlı mevcut tarihi eserler şunlardır;Tortum Kalesi,Hahuli Manastırı,Öşvank kilisesi,tarihi su kemerleri,ve halen daha kazı çalışması yapılmamış Neolitik döneme ait ,Höyük'ler ve yörede sıkça rastlanılan Şapel'ller ve köprüler'dir.
İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle,Doğu karadeniz iklimi görülür.İlkbahar yağışları boldur,sıkça sel felaketi yaşanmasına sebeb olur.Ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklimde mevcuttur.İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır tortum çayı ve kaynağını mescid dağlarında bulunan göllerden alan (ödük) deresidir.bu iki akarsuda Çoruh-(çorohi), nehrine karışmaktadır.Vadiler boyunca yeralan köyler,ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir.Tortum çayında yapılan Rafting organizasyonları ve ilçe'nin en kuzey ucunda yeralan Tortum gölü ve Tortum Şelalesi eşsiz tabii güzelliği ile yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.
Şive
Tortum ilçesinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir:
Ekonomi
Erzurum un en iyi yeşil ve orman'lık alanları burada yer almaktadır. Geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır,Hayvancılık başta gelir.Özellikle yaylacılık yöre halkı için önemlidir.Tarım ise meyve bahçelerinde meyve üretimi yaparak gerçekleştirilir. Vadi tabanlarında yeralan kesimlerde meyvecilik ve sebze ekimi yapılır.Son yıllarda modern usüllerle yapılan meyvecilik gelişme kaydetmiştir.Ayrıca son yıllarda seracılık'da artış göstermiştir. Arıcılıkta önemli bir paya sahiptir.Fakat ilçe son 25 yıldır yoğun bir şekilde dışarıya göç vermiştir. Arazi şartlarının uygun olmaması ilçe halkının büyük çoğunluğunu gurbetçiliğe zorlamıştır. Tortumlu'lar genelikle İstanbul,Bursa, İzmir,Kemalpaşa) ve Erzurum merkeze göç etmiştirler. Kentlerde; resmi kurumlarda memurluk ve işçilik, esnaflık olarak da Tesisatçılık, Fırıncı'lık, Restaurant, vb.sektörlerde iş yapan tortum insanı çok çalışkandır, örneğin; Erzurum cumhuriyet caddesindeki 1920 yılından beri hizmet veren meşhur (Tufan-Restaurant) ve Kongre caddesinde bulunan meşhur (Hemşin-Karafırını) Tortumlulara aittir. Erzurum ve Türkiye deki bir çok ünlü Cağ kebabı yapan salon ve lokantalar'ın büyük bir kısmı Tortumlular'ın işletmesinde'dir.
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sponsorlu Bağlantılar
Tarihçe
Eski çağlarda Taokhlar ülkesi sınırlarında yer alan Tortum, tarihte önemli bir konuma sahipti. Tortum ve yöresi kesin olarak Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı egemenliğine geçmiştir. XIX. yy'da bazen İspir kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Tortum, bazen de Erzurum’a bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir.Tortum, Karadeniz bölgesinin Doğu Karadeniz bölümü sınırları içinde Tortum çayı vadisinde kurulmuş bir yerleşim alanıdır.
Tortum şehrinin merkezi önceleri Tortumkale köyü olup,daha sonra (Nihağh) köyü olmuştur.Tortum,adını aynı isimle anılan çaydan almaktadır.İspir’den Erzurum’a giden yol ile Narman ve Oltu vadisini doğuya bağlayan bir kavşak konumunda olması sebebiyle önemli bir yere sahip olan Tortum’un, tarihi oldukça eskiye dayanmakta ancak yörede ilk yerleşimin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber Tortum yakınlarında yapılan Arkeolojik araştırmalar, yörenin Prehistorik bir yerleşme özelliği sergilediğini ve Karaz kültürüne dahil olduğunu göstermektedir. Antik kaynaklarda Tortum yöresi Taokhlar ülkesi sınırları içerisinde gösterilmektedir.Ksenophon, Taokhlar’ı tüm yiyeceklerini içine depoladıkları müstahkem mevkilerde oturan topluluk olarak tasvir etmektedir. Bizans İmparatorluğu döneminde Theodosiopolis Theması’nın kuzey kısmını oluşturan Tortum yöresi, 662 yılında Arapların Erzurum ve çevresini fethi ile gündeme gelmiştir.
Coğrafya
İlçe Erzurum'un kuzeyinde Karadeniz bölgesinde 1467 km2lik bir alana kurulmuş olup, Erzurum ili Oltu, Pasinler, Narman, İspir, Yusufeli ve Uzundere ilçeleri ile çevrilidir.Dar ve uzun bir vadi üzerine kurulan ilçenin arazi yapısı oldukça dağlık ve kırıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1450 m dir. Güney ve Batısında karasal,Kuzey ve Doğusunda nispeten Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Erzurum'a 52 km mesafededir. Dağlık bir arazi yapısına sahip olmasına rağmen Tortum çayı çevresinde kurulan köyleriyle vadi içindeki cenneti andırır. Önemli iki sıradağı vardır. Bunlardan birisi Tortum Çayı vadisinin doğusunda uzanan ortalama 3000 metre yüksekliğinde olan Akdağ ve Mescit Dağı'dır.Tortum isminin Kaynaklarda; "Tortomi", "T’orto’m", "Tortoman", "Tartum", "Torcon" benzer ama farklı yazılışlarda göze çarpmaktadır. Kelimenin kökü "Tor"’dur. Bu da Mesxiler ile birlikte Gürcü kaynakların da zikredilen Tor kabilesinden, onların yerleştikleri bölge ve kale adı olarak günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir.Ayrıca "Tori", Tiflis bölgesinde "Qori" kazası’nda bir kentin adıdır. Osmanlı kaynaklarında ise "Sengistân" / dağlık- taşlık yer olarak kaydedilmiştir.
Nüfus ve sosyal yapı
İlçede 4 farklı etnik grup mevcuttur.Nüfus piramidi sırasıyla;
- Türkler
- Hemşinliler
- Kürtler
- Zazalar
Kültür, turizm ve iklim
Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir.ilçede,Kafkas kültürü,Erzurum (Dadaş) kültürü,ve Doğu karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir.ilçe merkezi ve köylerinde Davul,Zurna,Tulum ve Kaval gibi yöresel enstürmanlar çalınır.Geleneksel halk oyunları ise Bar oyunları ve Horon'dur.Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır.(Tandır kete'si,Hemşin kete'si,Sini ketesi,Kuymak,Gaygana,Hıngel,Seron,Kavod),gibi.
Kültürel eğlenceler,özellikle 1980 ve 1990,lı yıllara kadar Hemşinliler'in yaşadıkları köylerde; Noel ve Yılbaşı kutlama, (Bubulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve Yayla'ya göç şenlikleri gibi,geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenek'ler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır.Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra maalesef hepten yok olmuştur.
Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)'de ve Tortum merkezde festival havasında yapılan Türk ata sporu Karakucak güreşi'de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir.ve yörede yıllardır yapılan bu spor etkinliği bir çok Güreş'çi yetişmesine sebeb olmuştur.
Unutulmaya yüz tutsada yöredeki Türk kültürü'nde ise,bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan,ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.
Son yıllarda Cağ kebabı adı verilen (eski ismi Bico) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve Artvin/Yusufeli) Kafkas kültürüne has bir lezzettir.İlçede belli başlı mevcut tarihi eserler şunlardır;Tortum Kalesi,Hahuli Manastırı,Öşvank kilisesi,tarihi su kemerleri,ve halen daha kazı çalışması yapılmamış Neolitik döneme ait ,Höyük'ler ve yörede sıkça rastlanılan Şapel'ller ve köprüler'dir.
İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle,Doğu karadeniz iklimi görülür.İlkbahar yağışları boldur,sıkça sel felaketi yaşanmasına sebeb olur.Ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklimde mevcuttur.İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır tortum çayı ve kaynağını mescid dağlarında bulunan göllerden alan (ödük) deresidir.bu iki akarsuda Çoruh-(çorohi), nehrine karışmaktadır.Vadiler boyunca yeralan köyler,ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir.Tortum çayında yapılan Rafting organizasyonları ve ilçe'nin en kuzey ucunda yeralan Tortum gölü ve Tortum Şelalesi eşsiz tabii güzelliği ile yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.
Şive
Tortum ilçesinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir:
Ekonomi
Erzurum un en iyi yeşil ve orman'lık alanları burada yer almaktadır. Geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır,Hayvancılık başta gelir.Özellikle yaylacılık yöre halkı için önemlidir.Tarım ise meyve bahçelerinde meyve üretimi yaparak gerçekleştirilir. Vadi tabanlarında yeralan kesimlerde meyvecilik ve sebze ekimi yapılır.Son yıllarda modern usüllerle yapılan meyvecilik gelişme kaydetmiştir.Ayrıca son yıllarda seracılık'da artış göstermiştir. Arıcılıkta önemli bir paya sahiptir.Fakat ilçe son 25 yıldır yoğun bir şekilde dışarıya göç vermiştir. Arazi şartlarının uygun olmaması ilçe halkının büyük çoğunluğunu gurbetçiliğe zorlamıştır. Tortumlu'lar genelikle İstanbul,Bursa, İzmir,Kemalpaşa) ve Erzurum merkeze göç etmiştirler. Kentlerde; resmi kurumlarda memurluk ve işçilik, esnaflık olarak da Tesisatçılık, Fırıncı'lık, Restaurant, vb.sektörlerde iş yapan tortum insanı çok çalışkandır, örneğin; Erzurum cumhuriyet caddesindeki 1920 yılından beri hizmet veren meşhur (Tufan-Restaurant) ve Kongre caddesinde bulunan meşhur (Hemşin-Karafırını) Tortumlulara aittir. Erzurum ve Türkiye deki bir çok ünlü Cağ kebabı yapan salon ve lokantalar'ın büyük bir kısmı Tortumlular'ın işletmesinde'dir.
Adam Olmak; Cinsiyet Meselesi DeğiL.! Şahsiyet Meselesidir!..
