Aydın - Sayfa 2

AYDIN. Ege Bölgesi'nin orta kesiminde yer alan Aydın ilinin toprakları Ege Denizi kıyıla­rından başlayıp Büyük Menderes Irmağı boyunca doğuya doğru uzanır. İlin dört bir yanı geçmiş uygarlıkların kalıntılarıyla dolu­dur. Buralarda eskiçağ kent kalıntılarıyla Bizanslılar, Anadolu Selçukluları, Aydın-oğullan ve Osmanlılar döneminden kalma ya­pıtlar bir arada görülebilir. Bu yöre eskiçağ­larda Batı Anadolu'nun kültür merkezi olmuş ve pek çok sanat, kültür ve düşün adamı yetişmiştir. Thales, Anaksimandros, Anaksi-menes, Hekataios, Hippodamos, İsidoros gibi ünlü düşünürler bunların birkaçıdır.

AYDIN İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 8.007 km2. NÜFUS: 743.419 (1985). İL TRAFİK NO: 09.
İLÇELER: Aydın (merkez), Bozdoğan, Buharkent, Çine, Germencik, incirliova, Karacasu, Koçarlı, Kuşadası, Kuyucak, Nazilli, Söke, Sultanhisar, Yenipazar.
İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Tavşanburnu; Dilek Yarımadası Ulusal Parkı; Kemer Barajı; Bafa Gölü; Kadınlar Denizi; Yılancı Burnu, Odun iskelesi, Güzelçamlı plajları; Aydın, imamköy, Germencik kaplıcaları; Kuşadası Ilıcası; Güzelçamlı İçmesi; Afrodisias, Aka-raka. Alabanda, Alinda, Antiokheia, Didim, Magne-sia, Milet, Nysa, Priene, Tralles eskiçağ kentleri; Alihan Kümbeti (Alihan Baba Türbesi); Üveys Paşa, Hasan Çelebi, Ramazan Paşa, Süleyman Bey camile­ri; Nasuh Paşa Külliyesi; Atike Hanım Çeşmesi ve Türbesi; Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı.

Doğal Yapı
Büyük Menderes havzasıyla bunun kuzey ve güneyinde yer alan dağlar Aydın ilinin doğal yapısını belirler. Büyük Menderes havzası ilin doğusundan batısına doğru genişleyerek Boy­dan boya uzanır. Bu havzanın tabanı Büyük

Menderes Irmağı'yla kollarının taşıdığı alüv­yonlu birikintilerle örtülmüş verimli bir ovadır.
Büyük Menderes havzasının kuzeyinde do-ğu-batı doğrultusunda Aydın Dağları uzanır. En yüksek noktası 1.831 metre olan Aydın Dağları, Küçük Menderes ve Büyük Mende­res çöküntü alanlarını birbirinden ayırır. İlin güneyinde ise Menteşe Dağlık Bölgesi'nin bir bölümü yer alır. Toroslar'ın uzantısı olan bu yükseltiler, ilin en yüksek noktasını oluşturan Baba Dağı (2.380) ile Aydın topraklarına girer. Batıya doğru alçalarak uzanan Karınca­lı, Madranbaba, Gökbel ve Beşparmak dağla­rı ilin öteki yükseltileridir. Bu dağlar Büyük Menderes Irmağı'na katılan Dandalas (Kara­casu), Akçay ve Çine çaylarının vadileriyle yarılmıştır.
Aydın topraklarının yüzde 21'i ovalıktır. Yöre halkı arasında Çerkez, Aydın, Koçarlı, Söke gibi yerel adlar da alan Büyük Menderes Ovası, Denizli sınırından Ege Denizi kıyıları­na kadar uzanır. Denizden yüksekliği 40 metre olan ovanın genişliği yer yer 20 kilo­metreye ulaşır. İç Batı Anadolu'da Sandıklı ve Dinar ilçeleri yakınlarından kaynağını alan Büyük Menderes Irmağı Denizli Ovası'ndan Aydın ili topraklarına girer. Akköy'ün kuze­yinden denize dökülen ırmağın Aydın ili sınır­ları içindeki uzunluğu yaklaşık 170 kilometre­dir. Aydın ilinin candamarını oluşturan Bü­yük Menderes'in sulan yaz ve sonbahar mev­simlerinde azalır. Kış ve ilkbahar aylarında ise ırmağın kabaran suları taşkınlara yol açar. Irmak, taşıdığı alüvyonlarla yatağını sığlaştır-ması sonucu, menderes adı verilen çok sayıda kıvrım oluşturmuştur (bak. akarsu).
İlin güneybatısındaki Bafa Gölü, Ege Böl­gesi'nin en büyük gölüdür. Büyük bölümü Muğla ili sınırları içinde kalan gölün yüzölçü­mü yaklaşık 65 km2'dir. Göl, eskiçağda Lat-mos adı verilen körfezin önünü Büyük Men­deres'in taşıdığı alüvyonlann doldurmasıyla oluşmuştur. Gölde birçok küçük ada vardır. Doğu kıyısında tarihsel Herakleia kentinin kalıntıları bulunur. Gölde tatlı su karidesi, kefal, sazan balıkları üretilir ve avlanır. Gö­lün sığ olan batı kıyıları birkaç tür göçmen kuşun konaklayıp ürediği bir yöredir. Deniz kıyısındaki bazı küçük göller dışında ilin öteki büyük gölü, Akçay üzerinde kurulmuş olan


Kemer Barajı'nın oluşturduğu yaklaşık 15 km2'lik yapay göldür.
Akdeniz iklimi'nin egemen olduğu Aydın ilinde dağların yüksek yerleri dışında kışlar ılık, yazlar sıcak geçer. Yağışlar kış mevsimi ile ilkbahar ve sonbaharda yoğunlaşır. Aydın ilinin doğal bitki örtüsünü iklim koşullan belirler. Akdeniz bitki topluluğunun bütün türleri burada görülür. İç kesimlerde 500-600 metre yükseltilere kadar ulaşabilen maki tür­leri arasında zeytin ağaçları çoğunluktadır. İl topraklarının yaklaşık yüzde 32'sini kestane, dişbudak, ıhlamur, meşe ve çeşitli çam ağaç­larının oluşturduğu ormanlar kaplar.
Tarih
Aydın ili elverişli iklimi ve ticaret yollan üzerinde bulunuşu nedeniyle ilkçağlardan be­ri çeşitli uygarlıklara yurt olmuştur. İl toprak-lanna ilk yerleşenlerin Hititler'e bağlı bazı topluluklar olduğu sanılmaktadır. İÖ 13. yüz­yılda Batı Anadolu'yu istila eden Traklar bugünkü Aydın kenti yakınlarında Tralles kentini kurdular. Daha sonra bölgeye Dor istilalan nedeniyle Yunan Yanmadası'ndan Anadolu'ya geçen Karyalılar, Frigler, İyonlar ve Lidyalılar egemen oldu. Muğla ve Aydın yöresine yerleşen Karyalılar il topraklannda
Afrodisias, Alabanda ve Alinda, İÖ 8. yüzyıl­da yöreye egemen olan Frigler de Nysa ve Magnesia kentlerini kurdular. Daha sonra Ege kıyılanna gelen İyonlar'ın kurduğu 12 kent devletinden Milet ve Priene bugünkü Aydın toprakları içinde bulunmaktadır. Böl­ge Kral Krezüs döneminde (İÖ 560-540) Lidya egemenliğine girdi. Bu dönemde Milet' ten başlayarak Tralles'den geçip Karadeniz kıyılanna, İran'a ve Suriye'ye uzanan "Kral Yolu" yapılmıştır. Lidyalılar'dan sonra Pers egemenliğine giren yöre İÖ 334'te İskender'in doğu seferiyle Makedonya Krallığı'nın eline geçti. İskender'in ölümü üzerine komutanla-nnın kurduğu devletlerden biri olan Selevkos-lar'ın yönetimine giren Aydın yöresi İÖ 188-133 tarihlerinde Bergama Krallığı'na bağlan­dı. Bundan sonra 1.000 yıldan uzun süren Roma ve Bizans egemenliğinde yaşayan Ay­dın çevresi 1071'deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Çaka Bey'le ilk kez Türkler'in eline geçti. I. Haçlı Seferi sırasında 11. yüzyıl sonlarında yeniden Bizans egemenliğine giren yöre Türkler ile Bizanslılar arasında 200 yıl boyunca birçok kez el değiştirdi. Sonunda 1280'de Selçuklu uçbeylerinden Menteşe Bey Aydın'ı ele geçirdi.


1310'da Aydınoğulları Beyliği'ne geçen yö­re 1390'da Yıldınm Bayezid'in Anadolu Bey­


likleri üzerine yaptığı seferde Osmanlı top­raklarına katıldı. Ankara Savaşı sonrasında kısa bir süre yeniden Aydınoğulları Beyliği tarih sahnesine çıktıysa da 1426'da II. Murad tarafından Aydın kesin olarak Osmanlı Dev-leti'ne bağlandı.


Aydın yöresinde 15. yüzyıl başlarında Os­manlı devlet adamı ve bilgini Şeyh Bedred-din'in yandaşlarından Börklüce Mustafa'nın önderlik ettiği halk ayaklanması Osmanlılar' ca kanlı biçimde bastırıldı. Bazı varlıklı ve etkili ailelerin baskısından bunalan halkı sa­vunan Atçalı Kel Mehmed'in 1818'deki ayak­lanması ve Aydın'a egemen olarak kendi adına para bastırması da Aydın tarihinde önem taşır.
Aydın I. Dünya Savaşı sonrasında İtalyan ve Yunan işgaline uğradı. İşgale karşı direniş­te Aydınlı efelerin büyük yararlıkları görüldü. Üç yıl süren Yunan işgali, Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasıyla, 7 Eylül 1922'de sona erdi.

Ekonomi
Aydın ilinin ekonomik gelişmesinde tarımsal ürünlerin önemli yeri vardır. İl, Türkiye'de incir üretiminde birinci, pamuk ve zeytin üretiminde ikinci, tütün üretimindeyse doku­zuncudur. İldeki verimli ovalarda sulama ve gübrelemeye ağırlık veren ileri tarım yöntem­leri uygulanır. İklimin de uygun oluşu çeşitli meyve ve sebzelerin yetiştirilmesini ve büyük ölçüde ürün alınmasını sağlar. Yağı çıkarılan ayçiçeği, susam gibi sanayi bitkileri, turunçgil­ler, çeşitli sebzeler, buğday başlıca ürünlerdir. Sebzecilik, seracılığın gelişmesiyle yaz, kış ya­pılmaktadır. Seralar kış aylarında yeraltı sıcak su kaynaklarından yararlanılarak ısıtılır.
Pamuklu dokuma ve gıda sanayileri geliş­miş olan ildeki Nazilli Basma Fabrikası Türki­ye'de Cumhuriyet döneminde açılan ilk fabri­kalardandır. Aydın kentindeki Tekstil ve Bitkisel Yağ Fabrikası'yla Söke Çimento Fab­rikası büyük sanayi kuruluşlarıdır. Zeytinya­ğı, sabun, tuğla-kiremit, konserve ve tarım araçları fabrikaları yanında Nazilli'deki don­durma makineleri üreten fabrika bu alanda Türkiye'nin en büyük kuruluşudur.
Irmak ve göllerde yapılan tatlı su balıkçılığı da il ekonomisinde önemli bir yer tutar. Maden yatakları yönünden pek zengin olma­yan ilde linyit ve cıva yataklarından yararla­nılır.
Aydın turizm yönünden gelişmiş bir ilimiz­dir. Kuşadası, İstanbul ve İzmir'den sonra denizyoluyla en çok turistin geldiği bir liman­dır.

Toplum ve Kültür
İlkçağın önemli uygarlıkları ile Selçuklu, Ay­dınoğulları ve Osmanlılar'dan kalan tarihsel yapılar Aydın ilinin zengin kültür mirasını oluşturur. Aydın ili sınırlan içinde Afrodisias, Alabanda, Alinda, Antiokheia, Didim, Mag-nesia, Milet, Nysa, Priene, Tralles gibi birçok eskiçağ kenti vardır.
Didim'deki Apollon Tapınağı Anadolu'da bulunan en büyük İyon tapınağıdır. İlkçağlar­da bir kültür ve bilim merkezi olan Nysa'da Aristodemos'un kurduğu kitaplık günümüze kadar ulaşmıştır. İlde Aydın Müzesi'nin dışın­da, Milet ve Afrodisias müzelerinde eskiçağ dönemlerinden kalma çeşitli buluntular sergi­lenmektedir.
Aydın yöresinde efelerin ve efeliğin önemli bir yeri vardır. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde ortaya çıkan efeler haksız­lığa başkaldıran, yoksulları koruyan kimseler olarak halktan sevgi ve saygı gördüler. Adla­rına türküler yakılan, öyküleri dilden dile dolaşan Çakırcalı Efe ile Yörük Ali Efe Aydın topraklarında yetişmiştir. Efeler Yu­nan işgaline karşı direnişin çekirdeğini oluş­turmuşlardır.
Yörede dinsel bayramların ikinci gününe gencer denir. Gencer günü daha çok çarşıya çıkamayan köylü kızlann ve kadınların, ilçe merkezlerinde, kentlerde rahatça gezebilme­leri, alışveriş edebilmeleri için düzenlenmiş bir gündür. Gencer günleri tam bir şenlik


Anadolu Yayıncılık Arşivi
içinde geçer. Çarşı gençlerle dolar. Alışveriş edilir, o gün için hazırlanmış şekerler, ma­cunlar, helvalar alınıp yenir, salıncak ve dönme dolaplara binilir.
İl Merkezi: Aydın
Aydın kenti adını taşıyan dağlarla Menderes Ovası arasında bir alanda yer alır. Asya'dan gelip Efes limanına ulaşan tarihi kervan yolu üzerinde olması nedeniyle her dönemde önemli bir merkez olmuştur. Başlangıçta sa­vunma nedenleriyle bugünkü yerleşim yerinin 1 km uzağında bir tepe üzerinde kurulmuştu. Büyük Menderes Ovası'nın verimli tanm alanları, Ege kıyılarını Orta Anadolu'ya bağ­layan yolların buradan geçmesi zamanla ken­tin yamaçlara ve ovaya doğru yayılmasına neden olmuştur.
Önceleri Antheia olarak bilinen kenti ele geçiren Traklar aynı yere Tralles kentini kurdular. Kent uzun süre İyonlar'ın önemli bir ticaret merkezi olmuş, tarihte "bayındır", "çiçekli", "kuvvetli" nitelemeleriyle anılmış­tır. İÖ 26'da Roma yönetimindeyken büyük bir deprem sonucu kent toprakaltında kalmış­tır. Daha sonra İmparator Andronikos tara­fından yeniden düzenlenerek Andropolis adı­nı almıştır. Selçuklu yönetimi döneminde kentin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, giderek kısaca Aydın denilmiştir.
Tarihi kalıntılar yönünden ülkemizin en zengin illerinden olan Aydın'ın kent merke­zinde daha çok beylikler ve Osmanlılar döne­mine ilişkin yapılar vardır. Kentin en eski yapısı Aydınoğullan Beyliği döneminden kal­ma Alihan Kümbeti'dir (Alihan Baba Türbe­si). 1756'da yaptırılan Cihanoğlu Camisi ve Külliyesi barok mimarisinin güzel örneklerin­den biridir.
Aydın ilkçağlarda olduğu gibi günümüzde de İç Anadolu, Menteşe yöresi ve Akdeniz kıyalarına birçok karayoluyla bağlıdır. Izmir-Afyon-Ankara doğrultusunu izleyen demir­yolu ile İzmir-Denizli karayolu kentin çevrey­le ulaşımını sağlayan önemli iki anayoldur.
Kentin ekonomisi zeytinyağı, sabun ve dokuma sanayisinin yanı sıra başta incir ol­mak üzere tarım ürünleri ticaretine dayanır. Kentte her yıl eylül ayında incir bayramı ve panayırı düzenlenir.
1959'da açılan Aydın Müzesi 1968'de yeni yapısına taşınmıştır.
Aydın kenti Cumhuriyet döneminde yeni­den yapıldı. Bugün, palmiye ağaçlarıyla süslü geniş yollan ve Akdeniz iklimine özgü bitki­lerle bezeli parklanyla, tarihle iç içe geçmiş bir kent görünümündedir.

Türkiye'nin Turistik illerinden birisi olan Aydın ili Ege Bölgesinin Akdeniz Bölgesiyle yakın bir kıyı şerididir. Aydın bir milyonun üzerindeki nüfusuyla gelişmiş bir şehirdir. Yazın bu nüfus oldukça artmaktadır. Turistlerin Aydın'a geldiklerinde tercih ettikleri gezilecek yerler arasında Kuşadası ve Didim ilk sıradadır. Bunların yanında Apollon tapınağı, Efes Antik kenti,Bafa Gölü, Afrodit Tapınağı, Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı, Kuşadası Ilıcası, Afrodisias Müzesi, Germencik Kaplıcaları, Alihan Baba Türbesi gezilecek diğer tarihi noktalardır. Aydın İlinin ilçeleri Köşk, Kuşadası, Kuyucak, Nazilli, SökeBozdoğan, Buharkent, Çine, Didim, Germencik, Sultanhisar, Yenipazar, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu, Koçarlı ilçeleridir