Parlamanın Hemen Ardından GIP(Gama Işını Patlaması) Bir Amatör Tarafından Keşfedildi
Finlandiya’lı amatör gökbilimci Arto Oksanen, NASA’nın Swift Uzay Aracı ile tespit edilmiş olan bir GIP’nın optik karşılığını keşfeden ilk kişi oldu.
Finlandiya’daki Hankasalmi Gözlemevi’nde bulunan teleskobu kullanan amatör gökbilimci, GRB 071010B olarak adlandırılan bir GIP keşfetti.
10 Ekim 2007′de Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Derneği (AAVSO), Finli amatör gökbilimci Arto Oksanen’in bir gama ışını patlamasının ardıl ışınını keşfettiğini gururla ilan etti. Uzun süredir bir AAVSO değişken yıldız gözlemcisi, aynı zamanda da Finlandiya Muurame’de AAVSO konsül üyesi olan Oksanen keşfini Finlandiya’da bulunan bir grup amatör gökbilimci tarafından işletilen Hankasalmi Gözlemevi’ndeki 40cm’lik bir teleskop ile gerçekleştirmiştir. Swift tarafından keşfedilmiş olan GIP’nın yaklaşık konumunu kullanan Oksanen, uydunun GIP’nın tespitinden yanlızca bir kaç dakika sonra gökyüzünde o bölgeyi görüntülemeye başlamış. İlk görüntülerde gökyüzü tam olarak GIP’nın bulunduğu yerde yeni bir gökcismi göstermiş ilerleyen zamanlarda alınan görüntüler de ise gökcismi gittikçe sönükleşerek bir GIP’nın benzer ardıl ışınım sinyalini göstermiştir.
Gama ışını patlamalarının dünyaya milyonlarca ışık yılı uzaklarda bulunan yıldızların ölümlerinin birer habercisi olduklarına inanılmaktadır. GRB 071010B’de süpernovalara has bazı özelliklere sahiptir -süperkütleli bir yıldızın çökerek ardında bir karadelik bırakması gibi-. Çok ağır yıldızlar ömürlerinin sonlarına yaklaşınca çökerek bir nötron yıldızı yada karadelik haline gelebilmektedir. Gama ışını patlamalarının ise, büyük kütleli yıldızın içinde karadelik meydana gelirken ortaya çıkan, ışık hızında hareket eden ve yüksek enerjili parçacıklardan oluşan ışıma jetlerinin oluşumu sırasında ortaya çıktıklarına inanılmaktadır. Çöken yıldızın dış katmanları ile etkileşen bu jetler, gamma ışınımından radyo dalgalarına değişen tüm dalga boylarında ışınım gerçekleştirir. Gamma ışını patlamasının insan gözünün görebileceği dalga boylarındaki ışığı tespit edildiğinde, bu olaya GIP’nın ardıl ışınımı denmektedir. Bu ardıl ışınımların tespit edilmesi sayesinde gökbilimciler GIP’nı oluşturan patlamayı inceleyerek, patlamanın gerçekleştiği mesafeyi ölçebilmektedirler.
Gemini ve Keck teleskoplarını da içeren, dünyadaki büyük teleskoplar GRB 071010B’nin özelliklerini detayları ile gözlemleyebilmek için Oksanen’in gözlemlerinden yararlanmışlardır. Hem Gemini hem de Keck Gözlemevleri ardıl ışınımdan sonra patlamanın kırmızıya kaymasını ölçerek GIP’nın bizden 7 milyar ışıkyılı ötede (Dünya henüz oluşmadan evvel var olan uzak bir gökadada) gerçekleştiğini tespit etmişlerdir. Oksanen’in elini çabuk tutması sayesinde çok daha geniş bir astronomik topluluk bu GIP’nı izleyerek bu ilgi çekici fenomen hakkında daha fazla şey öğrenmişlerdir.
Gama Işını Patlaması gözlemlemek için elinizi çabuk tutmanız gerekmektedir zira yanlızca saatler ve dakikalar tutan süreler içerisinde sönükleşmektedirler. Şu an dünya çapında dağılmış bir sürü robotik teleskop otomatik olarak gama ışını patlamalarını araştırarak saniyeler içerisinde tespit etmeye çalışmaktadırlar. Bazen diğer profesyonel gözlemevleri ve robotik teleskoplar gün ışığında yada kötü hava koşullarında dinlenirken, amatör gözlemciler bu tür keşifleri yapabilmektedirler. Arto, AAVSO email tartışma grubundaki mesajında not ettiği üzere: “Bu günlerde ardıl ışınımın ardından bir GIP’nı keşfedebilmeniz için oldukça şanslı(yada diğerlerinin şanssız) olmanız gerekmektedir. Bu GIP’nın gökdeki konumu alarm geldiğinde hemen kuzey kutbuna bakabildiğim için benim açımdan oldukça büyük bir avantajdı. Ve bu seferki parlak bir ardıl ışımaydı ayrıca hava da(2 hafta süren bulutlu gecelerin ardından) oldukça güzeldi. Epey güç bir iş olarak, GIP’ları hakkında ilgi duymaya başladığım 1997 den beri bunu gerçekleştirmeye çalışıyordum ve işte en sonunda! “
AAVSO direktörlerinden Dr. Arne Henden bu durumu “Amatör bir gökbilimci tarafından bu GIP’nın ardıl ışınımının keşfi, profesyonel gökbilim topluluğu için amatörlerin sağladıkları yüksek kalitede gözlemler ve bu ilgi çekici gökcisimlerine Keck ve Gemini gibi temel teleskopların yönlendirilmesi için gerekli olan gerçek zamanlı verilerin elde edilmesi için ne kadar değerli olduklarını göstermiştir.”
Oksanen, Güney Afrika Pretoria’daki L.A.G. “Berto” Monrad’ın temmuz 2003′de GRB 030725′i keşfetmesinden bu yana bir GIP ardıl ışınımını keşfeden ilk kişi olmuştur. AAVSO topluluğu bu heyecan verici keşfi dolayısıyla Arto Oksanen’e en derin tebriklerini sunmaktadır…
Kaynak : Astronomy
Yıldızların Patlaması
