Ay Tutulması

AY TUTULMASI

Ay tutulması, sadece, Ay dolunay evresindeyken, Dünya'nın gölgesinin bir kısmından geçerse, gerçekleşir. Dünya'nın gölgesi, birbiri içine geçmiş iki huni benzeri bileşenden oluşur. Dünya, Güneş'in ışığının tümünü değilde, belirli bir kısmının Ay'a ulaşmasını engellediği bölgeye Penumbra veya Yarıgölge denir. Umbra veya Tamgölge bölgesi ise, Dünya'nın, Güneş'ten Ay'a doğru gelen ışığı tamamen engellediği bölgedir.

Üç tür Ay tutulması görülür:

1. Gölgeli Ay Tutulması;
Ay, Dünya’nın yarı gölge konisinden geçer Çok rahat gözlenemediği için genelde akademik düzeyde incelenir.
Ay, Dünya'nın Penumbra gölgesinden geçer, bu gözlemler çok kısa ve gözlenmesi zordur. Bilimsel açıdan önem taşır.

2. Parçalı Ay Tutulması;
Ay'ın bir kısmı, Dünya'nın Umbra gölgesinde geçer, bu olay, çok rahat bir şekilde, çıplak gözle gözlenebilir.

3. Tam Ay Tutulması:
Ay, Dünya’nın tam gölge konisinden geçer. Ay tutulma sırasında kırmızı bir renk alır ve kolaylıkla gözlenir.
Ay'ın tümü, Dünya'nın Umbra gölgesinden geçer. Bu olay, Ay'ın görünen renginin, değişime uğramasıyla hemen göze çarpar.

Eğer her 29,5 günde bir dolunay gerçekleşiyor ve Ay tutulması, sadece dolunay evresinde oluşuyor ise, neden her dolunay evresinde, bir Ay tutulması gerçekleşmiyor. Bunun nedeni, Dünya etrafında dolanan Ay'ın, yörüngesinin, Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesine (ekliptik) göre, yaklaşık 5 derece eğimli olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun anlamı, Ay, çoğu zamanını, Dünya'nın yörüngesinin ya altında ya da üstünde geçiriyor olmasıdır.

Güneş etrafında dolanan Dünya'nın, yörünge düzlemi çok önemlidir. Çünkü Dünya'nın gölgesi, bu düzlem üzerinde bulunur. Çoğu zaman dolunay evresindeki Ay, Dünya'nın gölgesinin ya üstünden, ya da altından geçerek, gölgeyi tamamen kaçırır. Dolayısıyla tutulma, gerçekleşmez. Fakat yılda, iki ile dört kez Ay, Dünya'nın Penumbra(yarıgölge) veya Umbra gölgesinin(tamgölge), belirli kısmından geçer ve yukarıda anlatılan üç tür Ay tutulmasından biri gerçekleşir.

Ay Tutulması

Ay tutulması, Güneş ile Ay arasına giren Dünya’nın gölgesi içinde Ay’ın gözden kaybolmasıdır. Ancak tam tutulma olayında bile Ay tamamıyla kararmaz, hafif kırmızımtırak bir ışıkla aydınlanır. Güneş tutulmaları Ay tutulmalarından üç kat daha sık tekrarlanır. Fakat Ay tutulmaları bir yarımkürenin bütün noktalarından aynı anda gözlemlenebildiği halde, Güneş tutulmaları yerkürenin ancak bazı yerlerinden görülebilir.

Ay Dünya etrafındaki yörüngesini tamamlarken, Dünyanın Güneş ve Ay arasında kalmasına neden olabilir. Bu durumda Ay yüzeyine düşen Güneş ışınları Dünya tarafından engellenmiş olur. Karanlıkta kalan ay kısa süreli de olsa dünyadan gözlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir. Bulutsuz bir gecede çıplak gözle rahatlıkla fark edilebilen bu olay, güneş tutulmasına göre, dünya yüzeyinde daha geniş bir alandan gözlenebilir. Ay tutulmasının dünya yüzeyinden gözlenebildiği alan dünyanın yarısından 24º kadar fazladır.

Ay kendi yörüngesinde dolanırken, kimi zaman Dünya'nın gölgesine girer. Buna Ay tutulması denir. Ay tutulması, dolunay zamanında ve ayın düğüm noktalarına yakın olması durumunda meydana gelir. Ay'ın Dünya'nın gölgesine girmesi ile Güneş'ten aldığı parlaklığı kaybetmesi neticesinde görülür. Güneş karşı düğüm noktasında veya ona yakın olmalıdır. Bu şartlar altında Dünya'nın gölgesi Ay'a düşer. Bu 1.360.000 km uzanan gölge konisi ay uzaklığından yaklaşık 8800 km geniştir. Ay saatte 3456 km hareket ettiği için, ortalama Ay tutulmasının zamanı yaklaşık 40 dakika ile bir saat arasında değişir. Ay tutulması, yeryüzünün ayın ufuk çizgisinin üzerinde olduğu herhangi bir bölgesinden gözlenebilir.

Ay'a karşı olan Dünya yüzeyine çarpan güneş ışınları Dünya'nın atmosferi tarafından kırıldığı için, Ay tutulmasında Ay tamamen kaybolmaz. Dünya etrafında kırılan ışıklarda mavi renk yutulduğu ve kırmızı renk yansıtıldığı için, Dünya'nın gölgesi kırmızı renkte görülür. Bu zayıf ışık kalıntıları görünürlüğü mahalli atmosferik şartlara bağlı olarak Ay'ı tuhaf bir bakır renginde ortaya çıkarır.

Dünya, Ay ve Güneş'in bazı değişik durumları Kısmi Ay Tutulmasını sağlar. Bu durumlarda Ay'ın üzerine Dünya'nın tam gölgesi değil, kısmi gölgesi düşer.

Ay tutulması genellikle yılda iki kere ortaya çıkar. Bazı özel durumlarda ay tutulmasının hiç ortaya çıkmadığı veya üç defa ortaya çıktığı da olabilir.

1638 yılından bu yana hiç böylesi yaşanmamıştı. Amerika kıtası, tam 456 yıl sonra ilk kez, 21 Aralık gündönümüyle Ay tutulmasını aynı anda gözlemledi.

Türkiye saatiyle 07.29’da başlayan bu tarihi olay, 09.40’ta tam tutulmaya dönüştü. Ay, Dünya’nın gölgesine girmesi ile Güneş’ten aldığı parlaklığı kaybederek, bakır kırmızısı rengini aldı. Tutulma Kuzey ve Güney Amerika, Kuzey Asya, Kuzey Afrika’nın bir kısmı ve İskandinavya’da tam olarak görülebildi.

2011’de iki tutulma var
Uzmanlar, tutulma sırasında Ay’ın rengini ve bu rengin tonunu belirleyen iki unsur olduğunu belirtiyor. Bunlardan birincisi, Ay’ın gölgesindeki derinliğin boyutu. Zira gölgenin merkezi, çeperine göre çok daha aydınlık oluyor. İkinci unsursa, gündoğumu-günbatımı çizgisinde yerkürenin atmosfer durumunun nasıl olduğu. 2011 yılında gerçekleşecek iki ay tutulmasından ilki 15 Haziran tarihinde yaşanacak ve Türkiye’den de gözlemlenebilecek.

2011'in ilk Ay tutulması 15 Haziran günü meydana geldi. Tam Ay tutulması 100 dakikadan uzun sürdü ve böylece bu 2000'den beridir meydana gelen en uzun Ay tutulması olmuş oldu.
Tam tutulma Doğu Afrika, Orta Doğu, Orta Asya ve Batı Avustralya'da gözlemlendi. Tutulmanın pek çok izleyicisi uygunsuz hava şartları nedeniyle tutulmayı göremeyerek düş kırıklığına uğradı.
Ay tutulma nedeniyle kırmızı-sarı bir renge büründü. Son dönemlerde Şili'de meydana gelen bir yanardağ patlaması nedeni ile tutulma daha da kızıl göründü. Bazı gözlemciler Ay'ın tutulma sırasında Mars'a daha çok benzediğini belirtti.

Ay tutulmasının çeşitli aşamalarının görünümü

'Süper Ay Tutulması'

Nadir olarak aynı zamana denk gelen 'Süper Ay' ve 'Ay Tutulması' 33 yıl aradan sonra ilk kez gözlemlendi. Ay'ın Dünya'ya en yakın olduğu süper Ay dönemine denk gelen tutulma, dünyanın birçok bölgesinden izlenebildi. Dünya'nın gölgesinin Ay'ın üzerine düştüğü an, ilk olarak ABD ve Kanada'da gözlemlendi. Birçok kişi süper Ay tutulmasını daha iyi gözlemleyebilmek için geceyi dışarıda geçirdi. Bir sonraki süper Ay tutulması ise 2033 yılında yaşanacak.

Tam Ay Tutulması

Bildiğimiz gibi Ay tutulmaları Dünya’nın Ay’a giden Güneş ışınlarını engellemesi bunun sonucu olarak da Dünya’nın gölgesinin Ay üzerine düşmesi sonucu oluşur. Fakat Ay Dünya’nın Güneş’e göre diğer tarafında olduğu her seferde tutulma gerçekleşmez. Güneş ve Dünya’nın yörünge düzlemi ile Ay ve Dünya’nın yörünge düzlemi arasında yaklaşık 5 derecelik bir açı bulunur. Bu açı nedeniyle Dünya, Ay ve Güneş, Ay’ın Dünya etrafındaki her dolanımında tam olarak aynı doğrultuda bulunmazlar. Bu yüzden tutulma, Ay Dünya ve Güneşin aynı düzlem üzerinde olduğu nadir zamanlarda gerçekleşir. Ay tutulmasının iki hafta öncesinde veya sonrasında Güneş tutulması da olur.
Ay tutulmasının çeşidi Ay’ın Dünya’nın tam ya da yarı gölgesine girmiş olmasına göre değişir. Tamamen tam gölge konisinin içerisine girerse tam Ay tutulması, sadece bir kısmı tam gölge konisinin içerisine girerse parçalı Ay tutulması, sadece yarı gölge konisinin içine girerse de yarı gölgeli Ay tutulması olarak isimlendirilir.

Süper Ay Nedir?

Ay, yörüngesinin eliptik olması nedeniyle Dünya’dan sabit bir uzaklıkta yer almaz. Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı her turda yaklaşık olarak 357,000 km ve 406,000 km arasında değişir. Ay yeröte ve yerberi olarak adlandırılan bu noktalarda Dünya’ya en uzak ve en yakın konumlarında olur ve Ay’ın yörünge yapısı nedeniyle bu noktaların yeri her zaman değişir. Bu noktalardan biri Ay’ın dolunay evresine denk geldiği zaman Süper Ay ve Mikro Ay denilen özel durumlar oluşur.

Süper Ay, Ay yerberi noktasındayken oluşur. Dünya’ya olan mesafesinin görece yakın olmasından dolayı, en uzak konumundan alan olarak %14, çap olarak %7 daha büyük görünür. Parlaklığı ise %30 daha fazladır. Süper Ay aslında bir astronomi terimi değildir, astrolog Richard Nolle tarafından 1979’da tanımlanmış bir astroloji terimidir. Süper Ay’ın astronomi dilindeki adı “Dünya Güneş Ay sistemi yerberi-karşı konumu”dur.

Kanlı Ay

Bu ilginç doğa olayını merak edip de internet üzerindeki herhangi bir arama motoruna girip kanlı Ay yazdığınız zaman yüzlerce hatta binlerce bilim dışı içerikle karşılaşacaksınız. Kanlı Ay üzerine kehanetleri, insan psikolojisi üzerine etkilerini, dünya tarihinde yaşanmış ve insanlığın tarihteki ilerleyişini büyük oranda etkilemiş tarihsel olaylarla ilişkilendirildiğini hatta bu durumlara neden olduğunun iddia edildiğini bile görebilirisiniz. Bu olayların arkasında bulunan doğal, tarihi, toplumsal, ekonomik, sosyal ve birbirinden ayrılamaz süreçler bütününü ve insanlığın bu olayları açıklamakta kullandığı bilgi birikimini hiçe sayıp bu süreçler üzerine hiçbir etkisi olmadığı bilimsel olarak kanıtlanmış bir gökyüzü olayının nasıl çarpıtıldığını da göreceksiniz. Bunu sadece medyanın reyting ve tıklanma oranı kaygısına bağlamak doğru olmaz diye düşünüyorum. Burada iş biraz daha karmaşıklaşıyor ve toplum ve devlet üzerinde egemenliği olan, bilim politikalarına yön veren, eğitim sistemini yöneten ve toplumun kültürel algıları üzerinde ideolojik bir egemenlik kurmuş olan kapitalist sistemin bilim ve toplum ilişkisini nasıl kurduğuna bakmamız gerekiyor. Hiçbir bilimsel geçerliliği olmamasına rağmen astrolojinin günümüz medyası tarafından nasıl popülerleştirildiğini ve gerçekmiş gibi topluma sunulduğunu, bu yolla nasıl bir kültürel ve bilimsel zehirlenme yaratıldığını görebiliyoruz. Temel bilimler gün geçtikçe itibarsızlaştırılıyor, üniversitelerdeki bölümleri bir bir kapatılıyor, kaynakları giderek kısılıyorken farklı bir tabloyla karşılaşmayı bekleyemeyiz haliyle. Bunun üzerine eğitim sisteminin bilimsel düşünme yöntemlerini öğretmekten giderek uzaklaşması ve ezberci hale gelmesi gibi durumlar da ekleniyor. Bütün bu süreçleri topladığımızda ise ortaya böyle sonuçların çıktığını görebiliyoruz. Burada bahsettiklerimiz çok geniş konular olduğu için ve de ileride sitemizde yazacağımız yazılarda da buraya değineceğimizi, tartışacağımızı ve açıklayacağımızı düşündüğümden, konudan çok sapmamak için fakat değinmeden geçemeyeceğimizi de düşündüğümden kısaca açıklamak istedim.

Kanlı Ay’ın oluşma sebebi ise gayet basit ve ışığın farklı yoğunluklu ortamlar arasında geçiş yaparken kırılması esasına dayanıyor. Güneş’ten atmosferimize gelen ışınlardan daha uzun dalga boylu olan kırmızı renkteki ışınlar kırılarak Ay’ın bulunduğu bölgeye doğru odaklanır. Mavi ve Yeşil ışınlar ise daha az kırıldıkları için odaklanmazlar ve dağılırlar. Dünya’nın atmosferinden gelen kırmızı ışıkları yansıtan Ay ise bu yüzden kırmızı görünür. Güneş’in doğuşu ve batışı sırasında gökyüzünün kızarması da buna benzer sebeplerle oluşur. Bu nedenle tam Ay tutulmalarının hepsi de kanlı oluyor.