Boyut Nedir?

BOYUT

1. Bir cismin şu ya da bu yönde ölçülebilen büyüklüğü: Uzunluk, genişlik, yükseklik ya da derinlik birer boyuttur. İki boyutlu düzlemsel bir yüzey. Bir cismin üç boyutu vardır.
2. Bir şeyin hesaplanması için gerekli olan büyüklüklerden her birinin ölçüsü. Perdeleri yapabilmem için, bana, pencerenin tam boyutlarını veriniz. (Bk. ansikl. böl. Ger. day.)
3. Bir şeyin (soyut), şu ya da bu yönü: Bir sorunu değişik boyutlarıyla ele almak. Konunun bu boyutunu gözden kaçırmamamız gerekir.
4. Bir şeyin (soyut), kapsamı, önemi, niteliği: Bu boyuttaki bir yanlış kolaylıkla düzeltilemez. Açlık korkunç boyutlara ulaştı.
5. Boyut kazanmak, bir şey sözkonusuysa, nitelik genişlik, kapsam ve durum yönünden öncekinden farklı bir özellik kazanmak

— Bilş. Bir tablonun boyu, yani bu tablonun içerebileceği en büyük öğe sayısı. ll indislenmişbir değişken indisinin en büyük değeri.(Bir tablonun boyutu program içinde belirtilmelidir.)

—Ceb. Sonlu boyutta bir E vektör K uzayının boyutu, E nin tabanlarının eleman sayısı (dimK E ile gösterilir.) ll Sonlu boyutta vektör uzayı, sonlu sayıda elemanlarının doğurduğu vektör uzayı. (Bk. ansikl. böl.)

—Denize. Malzeme boyutları, bir gemiyi oluşturan yapı parçalarının uzunluğu, genişliği ya da kalınlığı.

—Fiz. Dördüncü boyut, görelilik kuramının uzay-zamanında, zaman koordinatı; diğer üçü ise uzay koordinatlarıdır.

—Geom.

• Bir düzlemsel şeklin ya da bir katı cismin özel bir doğru parçasının uzunluğu. (Bir dikdörtgenin uzunluğu ve genişliği onun boyutlarıdır.)
• Bir afin uzayın boyutu, bu uzayın bağlı olduğu vektör uzayının boyutu. (Bk. Ceb. böl. ve ansikl. böl.)
• Bir izdüşümse uzayın boyutu, bu uzayın doğduğu vektör uzayı boyutunun 1 eksiği.
• Boş olmayan bir S dışbükey kümesinin boyutu, S nin doğurduğu altuzayın boyutu.

—inş. Bir taşın boyutunu denetlemek, karşılıklı yan yüzeyleri koşut duruma getirebilmek için, önceden kesilmiş bölümler üzerinde ölçü almak.

—Mak. san. Standart boyut, bir parçanın, standart değerler arasından seçilen ölçüye göre belirlenmiş boyutu.

—Ûlçbil. Türemiş bir büyüklük ile bağlı olduğu temel büyüklükler arasında bulunan bağıntı.

—Olçbil. ve Fiz. Boyut analizi, formüllerin homojenliğini denetlemek ve cebirsel biçimini oluşturmak için fiziksel büyüklüklerin boyut denklemlerinin kullanımı.

—Ruhbil. Özneleri birbirlerinden ayıran yan. (Her biri, belli bir birliğe sahip farklı boyutların saptanması, farklar ruhbiliminin önemli bir sorunudur.)

—Taşoc. Kaba boyutlar, çaplanmış bir taş blokunun hacmini saptamak için, en büyük çıkıntı ve düzensizliklere dışteğet olan dik koşutyüzlüden alınan ölçüler.

—Topbil. Toplumsal bir olgunun gözlem lenebilen ve ölçülebilen kurucu öğelerinin tümü. (Boyut kavramı, ölçü kavramına sıkı sıkıya bağlıdır. Doğrudan doğruya ölçülemeyen toplumsal olgular, kolayca niceleştirilebilen bir dizi kurucu öğe sayesinde yorumlanır. Örneğin dinsel tutum; tapınma yerlerine gitme sıklığı, ibadet alışkanlığı ve ayin usullerine uyma aracılığıyla saptanabilir ve kavranabilir.)

—Ger. day. Taşıyıcı yapı öğelerinin boyutları, bazı güvenlik koşullarına uymak zorundadır. Bu koşulları belirleyen de, statik dengenin, dayanımın ve biçim kararlılığının sınır halleridir. Boyutlar aynı zamanda, yapının uzun ömürlü olmasının ve işletme yükleri altındaki davranışının gerektirdiği bazı koşulları da yerine getir mek zorundadır. Günümüzde geçerli olan güvenlik kuramına göre, taşıyıcı yapı öğeleri, en elverişsiz içkuvvetleri dengeleyebilecek biçimde boyutlandırılır. Bu içkuvvetler, gerçek etkilerin olduklarından daha büyük alınması (etkilere ilişkin güvenlik katsayısı) ve bunları etkileyen gerilmelerin gereçlerin dayanabileceği gerilme değerlerinin altında tutulmasıyla (gereçlere ilişkin güvenlik katsayısı) elde edilir.

—Ûlçbil. Fiziksel büyüklükler az sayıda temel büyüklüklere indirgenebilir. Mekanikten alınan yukardaki üç örnek “boyut denklemi” sözcükleriyle anlatılmak isteneni açıklamaya yeterlidir. Bu denklemler boyut analizinde ve birim değiştirmelerde kullanılır.

—Res. Tablolar için standart çerçeveli tual boyutları vardır; bunlar en küçük ya da en büyük olmak üzere boy uzunluklarına göre "figürler", "manzaralar" (peyzaj), "deniz manzaraları” (marin) olmak üzere üç bölümde sınıflandırılır; her sınıfta, tuallerin boyutu, numarayla ya da puanlarla ifade edilir. ("Ressam Arif puanını 1 500 TL'dan satıyor", "şu 30 figür size 450 000 TL'na mal olur" denilebilir.)

BOYUTLAMA

a. Metalürj. Toz metalürjisinde, parçaların sinterlenmesinden sonra gerçekleştirilen ve bu parçaları, daha kesin ölçüler elde etmek için bir kalibreden (ya da bir "kalibre” dişi kalıbından) geçirmeye dayanan işlem.

BOYUTLANDIRMA

a Kim müh Maddelerin istenilen nicelikte üretim ya da dönüştürümünü gerçekleştirmek için kimya mühendisliğinde kullanılan çeşitli aygıtların boyutlarını belirleme. (Kimyasal birimlerin boyutlandırılması, madde dönüştürme işlemleri sırasında görülen olguları, deneysel sonuçların bir modelleştirilmesiyle ifadeye olanak veren kimya mühendisliği bilgisine dayanır.)

BOYUTLANMAK

gçz. f. Soyut bir şey sözkonusuysa, nitelikçe, kapsamca ve durumca farklı yeni özellikler kazanmak.
♦ boyutlandırmak ettirg. f Bir şeyi (soyut) boyutlandırmak, ona boyut kazandırmak.

—inş. Yapı öğelerini ve bileşenlerini belirli boyutlara getirmek.

BOYUTLU

sıf. Nit. sıf. + boyutlu, say. sıf. + boyutlu, boyutu belirtilen nitelikte ya da sayıda olan: Büyük boyutlu bir olay. Üç boyutlu film.

BOYUTSAL

sıf. Boyuta ilişkin.

BOYUTSUZ

sıf. Ölçbil. Boyutları olmayan, dolayısıyla da sayısal değeri hiçbir birime bağımlı olmayan büyüklük.