STANDART sıf. (ing. Standard, tip, ayar, ölçü'den).
1. Bir örneğe uygun olarak seri halinde üretilen bir malın, bir şeyin niteliği ya da modeli için kullanılır: Standart oto lastikleri. Modellerimiz standarttır.
2. Her zaman rastlanan tipe uygun, herhangi bir özelliği olmayan, alışılagelmiş bir şey için kullanılır: Toplumda standart zevkler yaratmak. Standart düşünce.
3. Standart dil, yazı dili.
—Dilbil. Bir dilsel toplulukta en yaygın bir biçimde konuşulan dil için kullanılır. (Standart dil, ister coğrafi [lehçe biçimleri], ister toplumsal [argolar, uzmanlık dilleri] ya da biçemsel olsun [teklifsiz ya da süslü kullanım biçimleri] sapmaları ortadan kaldırır.)
—Genet. Standart tip, doğada yaşayan bir toplulukta başat olan bakteri, gen ya da organizma soyu. (Gen değişinimleri standart tipe göre tanımlanır.)
—İstat. Standart değişken, gözlem değerlerinin dağılım içindeki yerini, önemini belirten değişken. (Değerlerin aritmetik ortalamadan farkları standart sapmaya bölünerek elde edilir. Bu nedenle "ortalanmış ve indirgenmiş değişken” de denir. Eğitim alanında standart puan hesabı için kullanılır.) || Standart hata, ana kütlenin bir parametresini kestirmek üzere, örneklem- den hesaplanan betimleyici bir değerin dağılımının (kestirimler dağılımının) standart sapması. (Örneğin, bilinen var yanslı bir ana kütlenin bilinmeyen n ortalaması, n birimlik bir örneklemin xye dayanılarak kestirildiğinde, x nin standart hatasıdir. Bu değer, ana kütlenin ortalaması için bir güven aralığı hesaplanmasını sağlar) || Standart sapma, dağılma ya da değişkenlik derecesini gösteren bir ölçü. (Değerlerin aritmetik ortalamadan sapmalarının kareli ortalaması alınarak elde edildiğinden "kareli ortalama sapma" da denir.)
—İş örgüt. Standart fiyat, bir işletmede fiyat değişiklerinden etkilenmeyen muhasebe sonuçları elde etmek amacıyla işletmenin bütün giderleri (hammaddeler, işgücü vb.) için saptanan düzenleyici fiyat. (Standart fiyatlar yöntemi yoluyla standart değerlerle gerçek değerler arasındaki farklar hesaplanır, sonra da bu farklar çözümlenir.)
—Mak. san. Katologdan seçilebilen ve üzerinde değişiklik yapılmadan hemen kullanılabilen birtakım, bir parça için kullanılır.
—Mant. ve Mat. Bir belitsel kuramın standart modeli, kuramın oluşturulmasında ar- ketip olarak kullanılan model. (Doğal tamsayılar kümesi, Peano aritmetiğinin standart modelidir)
.
—Meteorol. Standart atmosfer, yüksekteki sıcaklık ve basınç değişiminin ortalama gözlemlerden çıkarılan varsayımsal bir yasa ile tanımlandığı saymaca atmosfer. (Bk. ansikl. böl.)
—Müz. Standart danslar, adımları uluslararası kurallara göre belirlenen ve bütün dans okullarında öğretilen salon dansları (İngiliz valsi, viyana valsi, tango vd.)
—Olasıl. Standart sapma, rastlantısal bir değişkenin ya da istatistik bir dağılımın değişkesinin kare kökü, (ORTALAMA İKİLENİK SAPMA da denir.) [Bk. ansikl. böl.]
—Parac. Standart ağırlık, basılmış paraların, özellikle sikkelerin, itibarı ağırlığını kontrol etmeye yarayan sıklet ölçüsü. (Standart ağırlıklar, üç dönemde çok kullanılmıştır: IV. ve VII. yy.'lar arasında, altın paraların kontrolünde; VI. yy.'da arap dünyasında [camdan yapılırlardı]; XVII. ve XVIII. yy.'lar arasında (bu dönemde, bakırdan küçük ve kalın standart ağırlıklar kullanılırdı; bunların bir yüzleri, tekabül ettikleri paranın biçiminde basılmış olurdu.)
—Sine. Standart film genişliği, 35 mm'lik film genişliği. || Standart salon, standart genişlikteki filmleri oynatmak için düzenlenmiş sinema salonu.
♦ a.
1. Bir işletmenin bir ürünü, bir çalışma yöntemini, üretilmesi gereken niceliği, bütçeyi vb belirlemek amacıyla saptadığı kural.
2. Hayat, yaşam standardı, yaşam düzeyi.
—iş örgüt. Bir işletmede bir ürünü, bir çalışma yöntemini, üretim miktarını belirtmek için saptanmış kural.
—Müz. Cazda, genellikle şarkı ve müzikal komedi repertuvarlarından alınan ve zamanla caz müziğinin klasikleri arasına giren müzik teması: bütün caz müzikçileri bunları bilir ve doğaçlamalarını bu temalar üzerine yaparlar. (En çok çalınan caz standartları arasında şunları sayabiliriz: Summertime, The Man I Love [G. Gershwin], My Funny Valentine [R. Rodgers], Night and Day [Cole Porter], Vfesterdays [J. Kern], les Feuilles mortes [J. Koşma], Round about Midnight [T. Monk].)
—Parac. Altın kambiyo standardı (Gold exchange Standard), dış ödemelerin altın ya da dövizle yapıldığı ve her devletin elinde bulundurduğu altın ve döviz rezervleri sayesinde, en azından dış düzeyde ulusal parasının altına konvertibilitesini güvence altına aldığı para sistemi. (1922' de geliştirilen bu sistem 1944'te Bretton Woods konferansında 44 ülke tarafından resmi olarak kabul edildi. 1971'de uygulamasına son verildi.) || Altın külçe standardı (Gold bullion Standard), Birinci Dünya savaşı’nı izleyen yıllarda altın standardına yeniden dönen ülkelerde kısa bir süre uygulanan, paranın iç konvertibilitesinin sınırlandırılmış olduğu ve belli bir miktardan sonra ödeme araçlarının altına konvertibl olduğu sistem. || Altın standardı, Birinci Dünya savaşı öncesi dönemde baskın olan paraların altın ağırlıkları tarafından belirlendiği, altına serbestçe konvertibl olan ve uluslararası anlaşmaların altın ile gerçekleştiği parasal sistem. (Maden girişleri ve çıkışları ödemeler dengesi eşitliğini ve kambiyo fiyatlarının dengesini sağlıyordu.) || Dolar standardı, ABD dövizini uluslararası para sisteminin tek temel ölçüsü olarak kabul eden ve altın değişme ölçüsünün yerine geçen sistem. (1976 ocağında Jamaika antlaşmaları, altının para birimi olarak ortadan kaldırıldığını resmen onayladı.) || Para standardı, bazı ülkelerin, para sistemlerinin ölçüsü ve rezerv aracı olarak elde tuttukları değerli madenler. (Tek maden sisteminde bir standart metal bulunur. Çift maden sistemi ise, çift standartlı [altın ve gümüş] bir sistemdir.)
—San. Bir işlemin gerçekleştirilmesi, bir şeyin yapımı ya da kullanımının birleştirilmesi ya da değiştirilebilirliğinin sağlanması istenen bir ürünün geliştirilme koşullarını belirleyen kural.
—TV. SİSTEM'in eşanlamlısı.
—Verg. huk. Hayat standardı esası, Türkiye’de ticari, zirai ve mesleki kazanç elde eden gerçek usulde gelir vergisi yükümlülerine uygulanan vergi güvenlik önlemlerinden biri. (Bk. ansikl. böl.)
—Zootekn. Özellikle tipi ve morfolojisi, boyu, derisinin rengi, başının biçimi gibi, bir ırkın tipik karakterlerinin ayrıntılı tanımı. (Bir hayvanın ırk standardına uygunluğu onun yeni bir melezleme ürünü olmadığını ve uygulanan ıslah sürecinin amaçlarına tam uyduğunu doğrulamayı sağlar; bir hayvan ancak ırkının soy kütüğüne ona uygunsa yazılabilir.)
—ANSİKL. Meteorol. Deniz seviyesindeki basınç 760 mm (1 013,3 mb), sıcaklık 15 °C'tır. Isı, 11 km'ye kadar her 100 m'de 0,65 °C azalır. Bir Z metre düzeyindeki basınç
P2 = P„ (1 -0, 000 022 6 z) 5,255 formülüyle verilir. Yükseltiölçerler standart atmosfere göre taksimatlanmıştır. Karşılaştırmayı sağlamak için, havacılık rekorları standart atmosfer koşullarına indirgenir.
—Olasıl. Örnek sapma, büyük sapmaların etkisini artırır ve bu sapma daima ortalama sapmadan büyüktür. Onun en büyük üstünlüğü, bir Gauss eğrisiyle gösterilip en sık rastlanan, olağan denen dağılımların ayrılımını yetkin biçimde açıklamasıdır. Örnek sapma yanılgılar kuramında önemli bir rol oynar. Grafik olarak, bir Gauss dağılımının örnek tipi, Gauss eğrisinin büküm noktasıyla bakışım ekseni arasındaki uzaklıktır. Örtalama, bir de, o ile gösterilen örnek sapma, Gauss eğrisinin birer önemli parametreleridir.
Örnek sapma doğrudan doğruya değil de bir başka ayrılım indisi olan değişkeye dayanarak hesaplanır.
—Tic. Türkiye'de, 1930’da çıkartılan 1705 sayılı ' 'Ticarette hile ve tağşişin meni ve ihracatın murakebesi hakkında kanun" ile “hükümet tarafından saptanıp ilan edilen nitelik ve koşullara uygun olmayan malların iç ve.dış satışlarının yasaklanabileceği" (md. 2) hükmü getirilerek oluşturulacak olan türk standartları zorunlu kılınmak istendi. Bu yasa, 1936’da 3018 sayılı yasayla değiştirilerek Ticaret bakanlığı içinde bir Standardizasyon dairesi kuruldu. 1954'te Türkiye Ticaret odaları, Sanayi odaları ve Ticaret borsaları birliği’ne bağlı olarak Türk standartları enstitüsü oluşturuldu. 18 aralık 1960'ta yürürlüğe giren 132 sayılı yasa ile bu yasada değişiklik yapan 16 mayıs 1985 tarihli ve 3205 sayılı yasayla da kurum bugünkü durumuna getirildi. Enstitü kuruluşundan günümüze kadar 10 917 standart hazırladı. Bu standartların 850’si zorunlu uygulamaya kondu. Uluslararası standartlara uyum sağlayabilmek için ISO [International standardi- zation organisation] ve lEC'in [International electrotechnial commission] hazırladığı toplam 13 000 standarttan, 4 901 'i İSO’ya, 640'ı lEC’ye ait olmak üzere toplam 5 541 standart kabul edildi. [TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ.]
—Verg. huk. Sözkonusu yükümlüler' yasada (Gelir vergisi k. md. 116) belirtilen hayat standardı göstergelerinde saptanmış olan tutarlardan daha düşük gelir beyan edemezler. Yükümlünün hesaplamış olduğu tutar bu ölçeklere göre bulunan tutarlardan daha düşük olursa, hayat standardı esasına göre bulunması gereken rakam vergilendirmeye esas alınır. Başlıca hayat standardı göstergeleri, yükümlünün yaptığı işe ek olarak özel yaşamında sahibi bulunduğu taşınır ve taşınmaz malları ve harcamalarıdır: yükümlünün kendisine, eşine, çocuklarına ve bakmakla yükümlü olduğu öteki kişilere ait özel binek otomobilleri, yat, kotra, kat, sayfiye ve dinlenme evleri, yarış atları ya da yanında şoför, mürebbiye, aşçı, pilot vb.' kişileri çalıştırması gibi.
Kaynak: Büyük Larousse
Standart Nedir?
