ULU sıf.
1. Herkesin ve her şeyin üstünde olan; yüce: Ey ulu Tanrım!
2. Çok üstün niteliklere ve büyük erdemlere sahip olan kimse için kullanılır; yüce: Ulu önder.
3. Büyüklüğü ve yüksekliğiyle dikkati çeken bir şey için kullanılır: Ulu bir çınar. Ulu bir cami.
4. Ulu orta.
—Mim. Ulu cami, Anadolu-türk mimarlığında, çoğunlukla enine planlı, çok ayaklı camilere verilen ad. (Bk. ansikl. böl.)
♦ a. Saygı duyulan, sözü dinlenen, yol gösterici kimse; büyük: Din uluları.
—ANSİKL. Mim. Anadolu kentlerinin en önemli ve büyük camisi olan bu yapılar, Anadolu dışındaki cami ül-kebir ve mescidi cumalarla benzerdir. Bunların kökeni, ilk dönem İslam mimarlığının payeler ve sütunlara oturan, düz damlı, büyük avlulu camileridir (bu planın kaynağı İran’ın apadana denilen, çok sütunlu taht salonlarıdır). Büyük Selçuklu, ilk Beylikler ve Anadolu Selçukluları dönemlerindeki ulu camiler, düz, ahşap ve toprak damlı iken, Osmanlılar'da örtü düzeni küçük kubbelere dönüşmüştür. Bu camilerde tavan, yöresel öğelere bağlı olarak ahşap, taş ya da tuğla ayaklara oturur. Ulu camilerin Anadolu'daki en eski örnekleri, Büyük Selçuklular'a bağlanan Diyarbakır Ulu camisi (1091), Siirt Ulu camisi (1129) ve Bitlis Ulu camisidir (1150). ilk Beylikler döneminde ulu camilerin çeşitli örnekleriyle karşılaşılmaktadır; özellikle Diyarbakır, Mardin ve çevresinde yoğunlaşan artuk- lu örneklerinde yapının ağırlık merkezini mihrap önü kubbesi oluşturur (Silvan, Mardin, Harput, Kızıltepe, Şanlıurfa Ulu camileri). Bir danişmentli yapısı olan Sivas Ulu camisi (1197), on bir şahından oluşan anıtsal iç mekânıyla bu türün ilginç örneklerinden biridir Niksar Ulu camisi de benzer plandadır; Kayseri Ulu camisi'nde ise sahınlar mihrap duvarına dikey gelişmiş, uzunlamasına bir plan elde edilmiştir Bir saltuklu yapısı olan Erzurum Ulu camisi mihrap önü kubbesinin yanı sıra, orta şahında yer alan, altı dizi mukarnas dolgulu, kare planlı, piramit biçimi örtü düzeniyle dikkati çeker. Mengücükler'den kalma Divriği Ulu camisi boyuna gelişen beş sahınlı planı, yirmi beş küçük kubbe ve tonozdan oluşan örtü düzeniyle bu türün en özgün ve önemli yapılarındandır Anadolu Selçuklularının camilerinde de ulu cami şeması yaygın biçimde kullanılmıştır; bunların bir bölümü büyük Selçuklu ve artuklu özelliklerim sürdürür (Konya Alaettin camisi, eski Malatya Ulu camisi). Örtü düzeni ağaç direklere oturan, düz damlı camiler de önemli bir grup oluştu rur (Afyonkarahisar Ulu camisi, Sivrihisar Ulu camisi, Beyşehir Eşrefoğlu camisi).-Kimileri de boyuna gelişen bazilikal planlıdır (Bünyan Ulu camisi, Akşehir Ulu camisi, Develi Ulu camisi). Yeni gelişmelere ve denemelere sahne olan Beyliklör döneminde de ulu cami şemasının uygulandığı görülür (Aksaray Ulu camisi, Kahramanmaraş Ulu camisi, Adana Ulu camisi). Antalya Yivliminare camisi ise, altı kubbeli örtü düzeniyle çok kubbeli ulu cami türünün erken örneklerindendir. OsmanlI mimarlığının başlangıç döneminden, çok ayaklı ve çok kubbeli ulu cami planının en önemli örneği Bursa Ulu camisi'dir. Edirne’deki Eski cami bu türün daha yalın bir örneğidir. Daha sonra, büyük bir orta kubbe çevresinde gelişen merkezi planlı camiler için de ulu cami adı kullanılmıştır; ancak burada artık yapısal özellikten ayrı olarak, kentin en büyük ve önemli camisini belirtmek sözkonusudur. (Adıyaman Ulu camisi, yeni Malatya Ulu camisi. Bolu Ulu camisi, Çankırı Ulu camisi, Muğla Ulu camisi gibi).
ULU çoğl. a. (ar. ulu). Esk.
1. Sahipler.
2. Ulu-l-azm || Ulu-l-ebsar.|| Ulu-l-elbab. II Ulu-l-emr.
Kaynak: Büyük Larousse
Ulu Nedir?
