TABANCA a. (fars. tabançe, el ayası'ndan).
1. Kısa namlulu ve hafif ateşli bireysel silah. (Bk. ansikl. böl.)
2. Biçimi tabancaya benzeyen ve genellikle elle sıkılarak çalıştırılan bazı araçlara verilen ad.
—Bayınd. Sıkıştırılmış havayla ya da bir sıvı etkisiyle çalışan bir delici alete tespit edilmiş metal bir çubuktan oluşan ve ka- yaçları parçalamaya yarayan alet. (Bk. ansikl. böl.)
—Boyac. Tabancayla boyama, boyanacak yüzeyi bir boya tabancasıyla boyama işlemi. || Boya tabancası, boya ya da verniği, son derece ufak zerreler halinde boyanacak yüzeye püskürtmeye yarayan aygıt. (Eşanl.
PİSTOLE.)
—Elektron. Elektron tabancası, çok büyük bir hızla hareket eden yeğin bir elektron demeti üreten elektrotlar bütünü. (Eşanl.
ELEKTRON TOPU.) [Bk. ansikl. böl.]
—Inş. Gömme tabancası, sert bir gereç içine kenet ya da çivi çakmada kullanılan, patlayıcı kartuşlu alet. || Kenet tabancası, bir duvara saplama ya da uç yerleştirmek için kullanılan el aleti.
—Kuyuc. Çamur tabancası, bir küre mafsal üzerine monte edilen ve arıtma havuzlarında çamuru şiddetli bir biçimde geri püskürtmeyi sağlayan boru.
—Mad. oc. Maden ocaklarında, gevşek kayaç, özellikle de kömür kazısında kullanılan darbeli kırma aygıtı. (Bu aygıtlarda darbe hareketi pnömatik, hidrolik ya da elektriksel olarak çalışan takım taşıyıcı bir çubukla sağlanır.)
—Metalürj. Kaynak tabancası, hamlaçla aynı işlevi gören, ancak biçimi bakımından bir tabancaya benzeyen aygıt. || Metal püskürtme tabancası, erimiş metali çok ince damlacıklar halinde püskürterek kaplama yapmaya yarayan takım. (Metal püskürtme tabancası, kullanılan kaynak dolgu malzemesine [tel, çubuk, toz vb.) ve uygulanan yönteme [ark, alev, plazma vb.] göre değişir. Bu yolla elde edilen kaplamanın, korozyona karşı korumanın yanı sıra dolgu yapma ve süsleme gibi değişik işlevleri vardır.) || Saplama kaynak tabancası, saplamaları ya da benzer parçaları birbirine tutturmaya ya da kaynaklamaya yarayan takım.
—Seram. Kütahya fırınlarında, fırınlanacak seramikleri istif etmekte kullanılan destek.
—Sil. Tabanca topu, bir revolverin fişeklerinin yerleştirildiği yuvalardan oluşan silindir biçiminde fişek yatağı. (Tabanca topu, namlu eksenine koşut bir eksen çevresinde hareket eder; fişek namluya girmeden önce art arda ateşleme iğnesinin karşısına gelir.) || işaret ya da aydınlatma tabancası, işaret ya da aydınlatma fişeklerini atmada kullanılan tabanca. || Makineli tabanca, tek kişi tarafından kullanılan, seri atışlı, hafif ve otomatik, yakın muharebe silahı. (Bk. ansiki. böl.) || Otomatik tabanca, tek kişi tarafından kullanılan ve namlunun gaz basıncı altında geri tepmesiyle çalışan, otomatik doldurmalı, tek tek atış yapabilen silah. (Gerçekte, sözkonusu olan yarı-otomatik bir silahtır.)
—Spor. Bazı yarışlarda (bisiklet, atletizm) starterin, başlama işareti vermesine yarayan ateşli silah. (Elektrikli kronometrenin kullanıldığı durumda tabanca varış noktasına yerleştirilmiş olan kronometreleri otomatik olarak çalıştırır.)
—Tarım mak. Özdevinimli tabanca, araba ya da kızak üzerine yerleştirilen ve hidrolik bir motorla çalışan döner sulama aygıtı. || Pnömatik tabanca, pnömatik püskürtücülerin yönlendirilebilir tek memesi; aygıtın kendisi. || Sulama tabancası, otomatik sulama sistemlerinde suyu 40 ila 50 m’lik bir yapıçap içerisinde püskürtebilen büyük delikli ve yüksek basınçlı (7 ila 8 bar), yönlendirilebilir meme.
—ANSİKL. Tabanca, XVI. yy.'ın ortasında, kabzası göğse dayandırılarak ateş edilen bir yarı arkebüzdü. OsmanlI İmparatorluğu'nda tabanca kullanımı XVII. yy.'a rastlar. Osmanlı tabancaları, mekanizma bakımından avrupa tabancalarıyla aynı gelişimi göstermekle birlikte, yapı ve biçim olarak bu tabancalardan çok farklı özellikler taşıyordu. Bu farklılık XIX. yy.'ın başına kadar sürmüş, ancak bu tarihten sonra İstanbul'da başlayan seri tabanca üretimiyle birlikte osmanlı tabancaları geleneksel biçimlerinden ayrılarak, avrupa tabancalarına benzemeye başlamıştır.
Bugüne kadar değişik tipte tabancalar üretilmiştir: Avrupa’da kadınların el kürkleri için küçük modeller, erkek paltoları için daha uzun modeller yapılırken, yunan, türk ve arap silahçılar duyarlı bir mekanizmaya sahip, özenli süslerle donatılmış gerçek birer sanat yapıtı niteliğinde tabancalar üretmişlerdir. Osmanlı tabancalarının en eski örneklerinde, namlu ya da mekanizma üzerinde çeşitli yazılara rastlamak mümkündür Bu yazılar kontrol damgaları, sahip ve usta adları ya da tarih biçiminde karşımıza çıkar. Ayrıca padişah tuğraları ve saltanat armaları da vardır. XIX. yy.'da Tüfenkhanei âmire adıyla, İstanbul' da, Tophane'de silah üretimine geçilmesiyle bu döneme ait tabancalarda Tüfenk- hanei âmire damgasını da görmek mümkündür. Osmanlı tabancalarındaki süsler genellikle bitkisel motiflerden oluşur. Süsleme tekniği olarak da kabartma, altın ve gümüş kakma ya da telkâri gibi teknikler benimsenmiştir. Ayrıca bağa, mercan taşı ve akik gibi kıymetli taşlar da tabanca süslemesinde kullanılmıştır. Osmanlı tabancalarının her parçası ayrı bir ustanın elinden çıkmış olmasına karşın, üzerlerindeki süs ve motifler bir üslup bütünlüğünü gösterir.
1840-1850 yılları arasında, tabancanın gücü, namlu sayısının artırılmasıyla iyileştirildi. Yine bu yıllarda, Samuel Colt, klasik tabancaya son veren toplu tabancayı, yani revolver’i (1835) yaptı. Metal fişek kovanı ve güçlü modern barutlar otomatik doldurmalı tabancanın (otomatik tabanca) ortaya çıkmasını sağladı. Kovan dibine gaz basıncının uygulanmasıyla, kullanılan iki çalışma ilkesi geliştirildi: sabit namlu ve eklemli hareketli kama (borchardtluger, mavzer) ya da kamanın geri tepmesi sırasında, buna bağlı olarak namlunun çok kısa süren geri tepmesi (brovvning, kolt ve bunların türevleri). Otomatik tabancalarda, silahın kabzasındaki şarjörlerle sağlanan doldurma çabukluğu, tek kişi tarafından kullanılan bu tabancaların orduda, revolverlere yeğlenmesini sağlarken, polis örgütü, büyük isabet duyarlığı ve gücü nedeniyle revolverleri benimsemiştir.
Günümüzde Türk silahlı kuvvetleri'nde, çeşitli tip ve markada tabancanın yanı sıra, türk yapımı Kırıkkale marka tabancalar da kullanılır.
• Makineli tabanca. Otomatik tabancanın gelişmiş bir biçimi olan makineli tabanca, daha güçlü ve seri olarak uzağa ateş edebilir ve iki elin kullanımını gerektirir. Çalışma ilkesi, hareketli kamanın çalışma ilkesidir, kullanılan cephane otomatik tabancanın cephanesiyle aynıdır, ilk makineli tabanca Birinci Dünya savaşı sırasında ortaya çıkmıştır (İtalyan yapısı villalar-perosa, 1915), ancak alman yapısı 1917 modeli schmeisser-bergmann günümüzde kullanılan modellerin gerçek habercisidir. Bunu, otomatik kolt tabancasıyla aynı fişeği (11,43 mm) kullanan ve ağır ve etkili bir silah olan amerikan yapısı 1921 modeli thompson izler Bu silah, 1930-1940 yıllarının polisiye filmleri sayesinde camembert tipi şarjörleriyle büyük bir ün kazanmıştır. Makineli tabanca, özellikle ikinci Dünya savaşı sırasında, piyadeler, paraşütçüler ve gerillalar tarafından bir saldırı silahı olarak kullanıldı. Savaştan hemen önce Fransa MAS 38’leri üretti, Büyük Britanya değişik sten (9 mm) modelleri geliştirdi. Almanya MP 40 ile üstün bir silaha kavuştu, Rusya düz ya da camem bert tipi şarjörlü (PPD, PPSh, PPS) birçok model yaptı. 1945'ten sonra makineli tabanca büyük bir gelişme gösterdi: soğuk çekme işleminden geçirilmiş çelikten yapılan, kullanışlı ve cephane olarak 9 mm'lik parabellum mermisi atan bu silah, transız yapısı MAT 49, İsrail yapısı UZl, amerikan yapısı M3 markalarıyla dikkati çeker. Günümüzde, makineli tabancanın görevi, rus yapısı AK 47, amerikan yapısı M16 ya da transız yapısı FAMAS 5,56 gibi seri ya da tek tek atış yapabilen daha etkili, daha isabetli saldırı tüfeklerinin gösterdiği gelişme nedeniyle ciddi bir biçimde yeniden gözden geçirilmektedir.
—Bayınd. Tabancanın uçlarından biri, delici alet pistonunun üzerine vurduğu bir saptan, öteki ucu da darbe yoluyla zemini parçalayan bir kesici ağızdan oluşur. Kesici ağzın etkisini artırmak için, her vuruştan sonra alet hafifçe döndürülür. Tabanca dolu ya da boşluklu olabilir. Boşluklu olması durumunda, ekseni boyunca bir oluk bulunur; bu oluk kesici ağzı soğutmak için hava ya da su püskürtülmesine ve özellikle de, delme sırasında ortaya çıkan molozu uzaklaştırmaya yarar. Tabanca, tekparçalı ya da seyyar ağızlı (eklenmiş ya da vidalı) olabilir.
—Boyac. Tabancayla boyama çeşitli tiplerde, elle çalışan ya da otomatik çeşitli boya tabancalarıyla gerçekleştirilir: boyanın aygıt içine kendi ağırlığıyla ya da basınçla girdiği, boya sisinin basınçlı havayla elde edildiği tabanca; boyanın yüksek basınçla tabancaya gönderildiği ve tabancanın memesinden çıkarken genleşerek toz haline geldiği tabanca; ince damlalar halinde parçalanmış boyanın uygun bir elektrotla elektriksel olarak yüklendiği ve ters işaret taşıyan boyanacak cisme yönlendiği elektrostatik tabanca.
—Elektron. Elektron tabancasında elektronları yayan dolaylı ya da dolaysız ısıtmalı sıcak bir katot ile, katoda göre pozitif gerilime getirilmiş ve amacı elektronları hızlandırmak olan bir ya da birçok anot bulunur; katot elektron tüplerinin ilişkin elektroduyla benzetme yapılarak, kimi zaman "ızgara” diye adlandınlan ve demetin yoğunluğunu ayarlamaya yarayan "Wehnelt silindiri" denen bir silindirle çevrilidir. Ayrıca anotlar, biçimleri ve kendilerine uygulanan özel gerilimlerden dolayı, elektron akışını dar bir eksensel demet halinde yoğunlaştırabilen bir elektrik alanı da yaratabilir. Bununla birlikte, bu yoğunlaştırma ya da odaklama, bir manyetik akımla da sağlanabilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Tabanca Nedir?
