TANK a. (ing. tank'tan).
1. Motorlu, tırtıllı, tümüyle zırhlı ve genellikle görerek atış yapan bir topla donatılmış savaş aracı. (Top, kazamat üzerinde dönen kuleye, ender olarak da kasaya bağlıdır).
2. Sıvı maddeler taşımaya yarayan büyük metal depo: Su, petrol tankı.
—Aktar. Gaz tankı, propan, amonyak vb. taşımada kullanılan, 500 ile 1000 l'lik, basınçlı metal hazne.
—Ask. Tank komutanı, bir tankın mürettebatına komuta eden subay ya da astsubay. || Tank sınıfı, kara kuvvetlerinde piyade sınıfından sonra gelen muharip sınıf. (Bk. ansikl. böl.) || Ağır tank, 30 t'dan daha fazla ağırlıkta tank. || Fûzeatar tank, karadan karaya ya da karadan havaya füzelerle donatılmış, toplu ya da topsuz tank. || Hafif tank, ağırlığı 30 t'u geçmeyen tank. || Orta tank ya da savaş tankı, 351 ile 451 arası ağırlıkta tank (genellikle 105 ile 125 mm arası bir topla donatılmıştır). [Eskiden 18-20 t'luk tanka orta tank denirdi.] || Uçaksavar tankı, özellikle karadan havaya mermilerle donatılmış tank.
—Denize. Balast tankı, gemilerde safra suyu konulan bölme. || Dip tankı, gemilerde, ambar hacminden bölünerek oluşturulan tank. (Geminin merkez hattında bulunanları yakıt tankı olarak kullanılır.) || Su tankı, gemilerin baş ve kıç taraflarında bulunan ve içine tatlı su konulan tank.
—Denize, ve Petr. san. Gemilerde sıvı yük (hidrokarbonlar, çeşitli kimyasal sıvı ürünler, şarap, su vb.) taşımada kullanılan sızdırmaz bölme.
—Foto. Aynı anda birkaç filmi düşey olarak banyo etmeye yarayan tekne. ]| Fotoğraf filmlerini açıkta banyo etmek için kullanılan ve içine, spiral olukları bulunan bir kutu yerleştirilen kap.
—Isıbil. Besleme tankı, BESLENME ya da BESİ deposunun eşanlamlısı.
—Kim. Su, cıva ya da başka sıvıların konduğu kap; gazların toplanarak aktarılmasına, renklendirme vb. gibi işlemlerin uygulanmasına yarar.
—Mad. oc. ve Taşoc. Daldırma tankı, patlayıcı madde lokumlarının daldırıldığı içi sıvı oksijen dolu, eşsıcaklıklı kap.
—Tarım mak. Süt tankı, çiftliklerde sütü biriktirmek amacıyla kullanılan, ısı kaçırmaz ve genellike soğutuculu depo.
—Teknol. Sanayide çeşitli kullanımları olan büyük kap. || Petrol ürünleri için, genellikle toprağa gömülü küçük depo.
♦ sıf. Camc. Tank fırını, bağlantıların kalınlığını en aza indirmek için, yüzleri iyice düzeltilmiş ısıya dayanıklı bloklardan dikdörtgen bir tankı bulunan fırın. (Tank fırını, içinde cam hazırlamanın temelini oluşturan erime, arıtma gibi birbirini izleyen işlemlerin yapıldığı, ısıya dayanıklı engellerle ayrılmış ya da ayrılmamış, değişen en ve derinlikte birçok bölmeden meydana gelir.
—ANSİKL.
•
Tasvir. Bir tank, zırhlı bir kasa. bazen hidropnömatik, çoğu kez de makaslı bir süspansiyonla bu kasaya bağlı rulman takımlarından oluşur. 1 500 beygir gücünde olan motoru benzinli ve özellikle Diesel'dir. (İsveç tankı S ve Amerikan tankı XM 1 'de bir türbin bulunur). Rulman takımlarında dişli çarklarla çekilen pabuçlu tırtıllar vardır ve makaslara bağlı rulman tekerciklerini taşırlar. Aktarma genellikle mekaniktir: bir vites kutusu ile, tırtıllardan birini durdurmak ya da yavaşlatmak için kullanılan ve yön değiştirmeyi sağlayan bir ya da iki diferansiyelden meydana gelir.
Silah bazen ön kazamat üzerinde (S tankında, bütünüyle kasaya bağlı olan topun tevcihi, tırtılları hidrolik olarak kumanda edilerek gerçekleştirilir); genellikle de çevresinde tam bir dönüş yapabilen kule üzerinde bulunur; hafif AMX 13 tankı üzerinde bulunan inip kalkabilir kule, alt bölümü üzerinde namluya bağlı bir zırhlı koruyucu parça taşır.
Zırhlı kasa, saclardan ya da kaynakla birleştirilen döküm parçalardan meydana gelmiş, ön tarafı daha güçlü kalın bir bölümden oluşur. Filtre sistemi ile su geçirmeme özelliği, tankın, bulaşıcı hastalık bulunan bölgelerden geçmesine olanak verir. Zırh da, radyasyona karşı korunmayı sağlar. Tirtıllar bazen etekler ya da yan zırh saclarıyla korunurlar. Yeni zırhlarda çukur imla haklı patlayıcıların etkisi göz önüne alınmasına karşın, tanklar yine de pek dayanıklı değildir: en iyi korunma biçimi, boyutlarının küçültülmesi, hızının artırılması ve tabanının, mayınların etkisini azaltacak biçimde düzenlenmesidir.
Hareketliliği sağlayabilmek için motorun gücünü artırmak gerekmiştir: 1918'de 6 1940'ta 10,1965'te 20 ve daha sonra 30 BB/t. Top, otomatik ayarlayıcılı bir nişan dürbünüyle donatılmıştır; genellikle bir hesaplayıcıya bağlı olan optik ya da laser telemetre, 2 500 m'ye kadar atışa olanak sağlar. Şimdiye dek kızılötesi bir vericiyle hedefi aydınlatarak yapılan gece atışı, günümüzde pasif kızılötesi alıcılarının kullanımı sayesinde kolaylaşmıştır. Sürücünün de gece görüşü için donatılmış bir episkobu olabilir. Irmakları aşmak için, savaş tanklarında, yatağın dibinden geçerken aracın "soluk almasına" olanak veren bir şnorkel bulunur Hafif tankların çoğu amfıbiktir, su üstünde yol almalan tırtıllarla, hatta tırtılların arkasına monte edilen ve motor gücünü kullanan bir çift su püskürteci yardımıyla sağlanır.
Savaş tankının başlıca silahları, yüksek ilk hızı olan (1 400-1 800 m/sn) düşük çaplı, bazen de çukur imla haklı mermiler (1 OOO -1 200 m/sn) atan bir top ortak eksenli otomatik bir top ve her yöne atış yapan bir makineli tüfektir; hafif tanklarda, daha az güçlü toplar ya da karadan karaya telgü- dümlü mermiler, uçaksavar tanklannda ise otomatik toplar (30 mm'lik çift namlu) ya da karadan havaya mermiler (Roland) bulunur.
Savaş tanklarından türetilen bazı özel zırhlı araçların bu tanklara benzer teknik
özellikleri vardır (şasi, zırhlı kasa, tırtıl). Ama bu araçlar, ya özel silahlara (otomatik toplar) ya da silahların önemini azaltan bir donanıma (istihkâm köprü kurucu tank, onarım tankı vb.) sahiptir.
•
Tarihçe. Fransa'da "tankların babası" sayılan general Estienne’in tasarıları ve Brilliâ’nin denemeleri sayesinde, amerikan Holt traktörü üzerinde yapılan çalışmalar Vincennes'de 21 şubat 1916'da gerçekleştirilen denemeden sonra savaş tankı adını alan Schneider traktörünün doğmasıyla sonuçlandı. Joffre’un da bu çalışmalara önemli katkısı oldu.
İngiltere'de 2 şubat 1916 tarihinde Hatfield ordugâhında Mark I tankı (25 t, 57 mm'lik 2 havan topu) Churchill’in desteğiyle albay Stern’in yönetiminde denendi. "Tank” (depo) sözcüğü, silahı gizli tutmak için seçilmişti. Toplu kullanımdan doğabilecek sonuçlan beklemeksizin, ingilizler 15 eylül 1916'da Flers'de (Somme) 49 tankı savaşa soktular, ancak, önemli bir başarı elde edemediler Fransızlar da 27 mm'lik top laıla donatılmış Schneider (1351) ve Saint -Chamond (231) tankiannı, 16 nisan 1917' de Berry-au-Bac'ta ve 5 mayıs 1917’de Laffaux tepesinde savaşa soktular ve büyük kayıplara uğradılar İngiliz tankı VVhippet (18 t, hareket alanı 100 km) 1917 yılında piyasaya sürüldü. Fransız Renault FT tankı ise (65 t, 37 mm’lik bir top) 1918’de seri olarak piyasaya sürüldü, 30 martta ilk olarak Villers-Cotterets ormanında savaşa girdi ve zafere büyük katkıda bulundu; bu tank, iki dünya savaşı arasında birçok ülkenin temel zırhlı aracını oluşturacaktır Tüm bu tankla- nn hızları yaklaşık 6-7 km/sa'ti. Büyük Britanya'da, mütareke nedeniyle seri üretimine ara verilen FCM II C ağır tank modelleri (681, Somme topu) ve 1918’de ortaya çıkan Mark V tankı (35 t, 57 mm’lik 2 top, 4-8 km/sa) 1930'lara kadar hizmette kaldı. Tanklar'm açıkça başarısızlığa uğraması üzerine düş kırıklığına uğrayan Almanya, yalnızca birkaç A 7 V tankı (401,37 mm’lik top) imal etti.
1919'dan sonra Fransa’da krediler sınırlandı. General Estienne yönetiminde, 1921 programına göre, Renault NC (11 t), daha sonra da bir telsizle donatılan D 1 tankı-(13 t, 47 mm'lik top, 18 km/sa) ortaya çıktı. Nihayet, D 2 (191, 25 km/sa) ve gelişmiş bir tasarı (çift diferansiyel) ve titiz bir çalışma ürünü olan B 1 tankı (281, kazamatta 75 mm'lik top, 28 km/sa) gibi daha iyi korunmuş tanklar yapıldı.
1931 yılında ABD'de imal edilen Christie tankında (13 t), daha sonra Ruslar’ın kullanacakları bir sistem olan (T 34) ve tekerlekler ya da tırtıllar üzerinde ilerleme olanağı veren büyük çarklı rulman takımları bulunuyordu. İngiltere'de çeşitli modelde Medium tankları, birkaç kuleli Vic- kers tankı (321) ve Christie rulman takımı üzerine oturtulmuş Crusader tankı (12 t) gerçekleştirildi. Birçok ülke (İtalyan Fiat Ansaldo, fransız Laffly, Panhard, Renault, Schneider) çok hafif (3-81) ve çok hızlı (40 -80 km/sa) tanklara yöneldi. Bu eğilim, tankların yanı sıra, zırhlı* keşif araçlarının ortaya çıkmasını sağladı. ( ZIRHLI araç.)
1926'da imal edilen Vickers MK 1 tankı, hızı (25-48 km/sa) hareket alanı (192 km), tek frekanslı telsiz alıcıvericisi, VVİlson otomatik mekanizması, cephane sandığını içeren döner yuvarlak kulesiyle ve çok eğimli kasasıyla yeni bir kuşağı haber veriyordu. 1936'dan sonra, ikinci Dünya savaşı’nın başlarında kullanılacak olan tanklar ortaya çıktı. Fransa'da 1937 Daladier programıyla çalışmalara daha büyük destek sağlandı; çok daha güçlü motorlar, tankların hızının ve savunmasının artmasına olanak verdi (ton başına 10 beygir gücü sınırı aşıldı). Tanklar optik aygıtlar ve telsizle donatıldı. Fransa, Renault R 35 (141, 40 km/sa), Renault R 40, Hotchkiss H 35, H 39, Diesel motorlu FCM 36 gibi 37 mm'lik bir topla donanmış hafif tanklar imal etti. Aynı zamanda Fransa, Somua 35 (201, 27 mm’lik top, 47 km/sa) ve özellikle B 1 tankının değişik bir modeli olan B 1 bis gibi yetenekli orta tanklarla donatıldı. B 1 bis (34 t, 30 km/sa) 1938’de piyasaya sürüldü ve 1940' ta zırhlı tümenlerde yer aldı. Çok iyi silahlandırılmasına karşın (ön kazamatta 75 mm' lik bir top, kule altında 47 mm’lik bir top, 2 makineli tüfek), hareket alanı çok düşüktü ve ancak 5 saat yol alabiliyordu. Hafif tanklara eğilim gösteren ve Carden-Loyd zırhlı personel aracına önem veren ingilizler ancak 1930'da, Mathilda gibi (251, 40 mm'lik top) birkaç yeni tankı piyasaya sürdüler.
Almanya önceleri, yalnızca makineli tüfeklerle donatılmış ve her biri 6-91 ağırlıkta hafif tanklar (RzKw I ve II) üretti, ama Ispanya savaşı'ndan alınan dersler onları daha ağır ve daha iyi korunmalı tanklar yapmaya yöneltti. PzKw III (181, 37 mm’lik top), PzKw IV (20 t, kule altında 75 mm'lik top, 40 km/sa), Pz 38 Skoda (151,37 mm'lik top).
Savaş sırasında Ruslar, ilk başarısızlıkları tattıktan ve İngiliz, sonra da amerikan tanklarını kullandıktan sonra, 1943’ten itibaren T 34 tankını çıkardılar. Dayanıklı ve uygun bir kasası, bataklık ve karda ilerlemesine olanak veren geniş tırtıllarıyla (60 cm) bu tank (271, 76,2 mm'lik top, 2 makineli tüfek, 45 km/sa), doğu cephesinde önemli bir rol oynadı. Aynı tankın geliştirilmiş bir türü olan T 34-85 tankı (31 t, 85 mm’lik top) ise 1943’ten itibaren imal edildi. Bu tankın ortaya çıkışı Almanlar’ı, Panther'in 1943'te (45 t, 75 mm'lik top, 3 makineli tüfek, 45 km/sa), Tiger l'iri (561, 88 mm'lik top, 40 km/sa), daha sonra 500 adet kadar üretilen güçlü Tiger II ya da ‘Büyük Kaplan'ın 1944'te (69,7 t, 88 mm'lik top, 3 makineli tüfek, 40 km/sa) ortaya çıkışına kadar tankların zırhlarını daha da güçlendirmeye ve silahlarını artırmaya zorladı. Bu silah savaşına 1944' te, başka bir dev olan, hızı ve koruyucu zırhından çok silah gücüyle dikkati çeken rus tankı Stalin (461, 122 mm'lik top, 3 makineli tüfek, 40 km/sa) ortaya çıktı. Ruslar gibi Almanlar da bu ağır tankları güçlü tank avcılarıyla desteklediler.
ingilizler bu gelişmelere Kuzey Afrika' da Crusader III (18 t, 57 mm’lik top, 60 km/sa), Valentine (161, 57 ya da 40 mm’lik top, 20 km/sa) ve özellikle 1942’den sonra Churchill (331, 57 mm'lik top, 3 makineli top, 26 km/sa) tanklarıyla karşılık verdiler Amerikalılar transız BTden esinlenen Grant ve Lee’nin ardından, 1942’den sonra, önce uçak motoruyla, daha sonra da iki Diesel motorla donatılmış Sherman tankını (301, 76,2 mm'lik top, 3 makineli tüfek, 45 km/sa) çıkardılar. Bu tank birçok müttefik birliğini, özellikle de 1944-45’te transız zırhlı tümenlerini donattı ve sovyet T 34 tankı kadar başarılı oldu.
Savaştan sonra Anglosaksonlar da ağır tanklar imal ettiler. Amerikalılar 1945’te Pershing'i (42 t, 90 mm'lik top, 48 km/sa) ve bundan doğan Patton 47’yi 1952'de (44 t), M 60’ı 1960'ta (481), M 48 A3'ü 1964'te (471), ve son olarak, bir türbinle çalışan XM 1 Abrams'ı 1980’de (53 t) çıkardılar. Mürettebata sağladığı rahatlık ve sovyet tanklarına oranla daha çok cephane istifleme yeteneğine karşın yüksek ve ağır oluşları bu tankların kolayca görülüp saptanmasına olanak veriyordu. Buna karşılık ingilizler savunmayı hareketliliğe tercih ettiler 1949'da, Kore savaşı'nda da kullanacakları Centurion tankını (48 t) gerçekleştirdiler; 75 mm’lik topu, yürürken atış yapma olanağı veren Jiroskop düzeneğiyle donatılmıştır. Bu tankın A 41 modelinde ise ağır tanklar sınıfında bulunan 105 mm’lik bir top vardır, israilliler'ce modernize edilen bu tank, en yeni modellerden hiç de aşağı kalmaz. Hindistan tarafından kullanılan 1965 yapımı Chieftain (561) ve Vickers Vicayan- ta, birçok bakımdan Centurion’a benzer.
Rusya'da I94b'ten beri tasarlanan tüm orta ve ağır tanklar (T 54, T 55, T 10, T 62, T 64-72, T 80) az çok, saptanmalarını ve imha edilmelerini zorlaştıran alçak siluetleri ve tava biçiminde kuleleriyle T 34 ve Stalin tanklarından esinlenmiştir.. Ruslar, Anglosaksonlar'dan farklı olarak ağır tank programlarından (SSII, 50 t'luk T 10) vazgeçip orta tanklara yöneldiler
Fransızlar ‘AMX sistemini" 1948'den sonra geliştirdiler. AMX 13 1953'te çıkan hafif bir tanktır (151). Aynı şasiyi, aynı motoru ve aynı rulman takımını kullanan on kadar modeli arasında 155'lik havan toplu ZPT'ler, onarım ve köprü tankları bulunur. ‘AMX 13 ailesi'nden araçların yerini, 1973 yılında, bazıları tekerlekli olan "AMX 10 ailesi- araçları aldı. 1963'te, Avrupa savaş tanklarının yeni nesline ait olan AMX 30 orta tankı ortaya çıktı. 1965'te Almanya Panther'den türeyen Leopard l'i (40 t) benimsedi; İsviçre 1964'te Pz 61 'i, daha sonra 1971 'de Pz 68'i (39,71); İsveç ise 1966'da S 103 tankını (391) benimsedi. Almanya ABD ile yapılan "MBT 70‘
projesinin başarısızlığından sonra, Fransa ile birlikte 1990 ın savaş tankı üzerinde araştırmalara başladı. Türk kara kuvvetlerimde NATO kaynaklı M 47, M 48, M 48 Al, M 48 A2C, M 48 T5 tankları ile Almanya'nın ürettiği tanklar kullanılmaktadır.
Silahların tarihçesiyle ilgili olarak son yıllardaki tüm savaş tanklarının, 105 ya da 120 mm'lik (hatta Ruslar için 115 ya da 125 mm'lik) yivli ve yivsiz topun standart silah olduğu söylenebilir. Toplar daha yoğun, atışlar daha isabetli ve hızlı olsa da, erimde 1945’ten bu yana gözle görülür bir değişme yoktur (1 000-2 500 m). Buna karşın vurma olasılığı, dururken atıştan daha az isabetli olmasına karşın, yürürken atışa olanak veren atış güdüm sistemlerinin gelişimi sayesinde artmıştır Ayrıca, bazı tankların üzerine, topun her iki yanına tel güdümlü mermi atma sandıkları yerleştirilmiştir (böylece SS ll’ler AMX 13'lerin üzerine monte edilmiştir). Daha sonra bazı füzea- tar tanklar yalnızca füzelerle donatılmışlardır (böylece AMX 30 tankı “Plüton” ya da "Roland’ sistemiyle donatılmış olur).
Tanklar günümüzde, birçok hafif alaşım parçasıyla, hızla sökülebilen ve nispeten yoğun olan Diesel motorlarıyla çalışır. Yeni amerikan tankı XM 1 Abrams’da olduğu gibi İsveç S 103 tankında da çok yakıtlı Diesele bağlı bir türbin bulunur. Otomatik vites kutulan yaygınlaşmıştır ve makaslı ya da yüksekliği ayarlanabilir oleopnömatik süspansiyonlarla hareket yeteneği artırılmış ve mürettabatın daha az oüc harcaması saülanmıstır.
1980'den sonra amerikan XM 1 Abrams, İsrail Merkava, rus T 72 ve T 80 tanklarında kullanılan ‘Şobham" tipi çukur çeperli zırhlarla iyi korunduğu için, gelecek tank nesli daha hafif olacaktır (30-45 t). Günümüzde araştırmalar çeşitli çözümlere yöneliyor: kazamat tankı gibi ekonomik bir formüle dönülmesi (alman Mak şirketi'nin 105 mm'lik 2 toplu ilk örneği); kulesiz, tek kişilik ya da tümüyle otomatik mürettebatsız kuleli tank tasarıları; savaş tanklarının bazı görevleriyle zırhlı personel taşayıcısının görevlerini birleştiren araç formülü (90 mm'lik) topuyla transız AMX PAC 90; arjantin ordusunca incelenen, 105 mm'lik topuyla Marder tırtıllı VCI tankının bir modeli olan alman TAM); füzeatar tankların gelişimi (Marder'in diğer modeli olan, TOW tanksavar füzeatar sistemi ve 57 mm'lik top ile donatılmış ilk Beg- leitpanzer; Hot füzeatar sistemiyle donatılmış alman Jaguar avcı tanklarının 1980’de kullanıma girmesi). Önemli olan, tankın ağırlığının azalmasına karşın, hazırlanmakta olan yeni neslin kısmen, hâlâ ağır tanklarla donatılmış bir önceki nesil kadar iyi silahlandırılmış olmasıdır.
80 ile 90’lı yıllarda öne sürülen, savaş tankları, hafif tanklar ve her türlü zırhlı aracın kullanımıyla ilgili öğretiler teknik sorunlara ve daha genel bir taktik düşünceye bağlanır. Sabit değere göre tankların mal oluş fiyatı ise 1916’dan 1956’ya kadar altı kat, o dönemden bu yana da, özellikle elektronik aletlerin fiyatı nedeniyle üç kat artmıştır.
—Ask. Türk silahlı kuvvetlerinin gereksinimi olan tank sınıfı subay ve astsubaylar Ankara Etimesut'taki Zırhlı birlikler okulu’nda, er ve erbaşlar ise çeşitli yerlerdeki eğitim merkezlerinde yetiştirilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Tank Nedir?
