KAMU a.
1. Bir ülkede yaşayanların tümü: Kamunun düşüncesi. Kamuya açık gösteri.
2. Tamlayan biçiminde, ÛZEL'e karşıt olarak topluma ilişkin olan şeyi belirtir: Kamu malı.
3. Tamlayan olarak, bir ülkede hükümete, yönetime ait olan şeyi belirtir: Kamu işleri.
4. Tamlayan biçiminde, ÖZEL'e karşıt olarak idareyi, devlete ait olan şeyi belirtir: Kamu sektöründe çalışmak.
—Cez. huk. Kamu hizmetlerinden yasaklanma, bir ceza mahkûmiyetinin sonucu olarak suçlunun kimi hak ve özgürlüklerden yoksun bırakılması. (Bk. ansikl. böl.)
—Huk. Kamu alacağı, devlet ve öteki kamu tüzel kişilerinin kamu hukukundan da ğan alacağı. (AMME ALACAĞI da denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu davası, devletin yetkili organlarınca kamu adına açılan ceza davası, (AMME DAVASİ da denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu düzeni, bir devlette güvenliğin ve öteki kamu hizmetlerinin düzgün bir biçimde sürdürülmesi, toplumsal düzen, (AMME İNTİZAMI ya da AMME NİZAMI da denir.) || Kamu gücü, devletin emretme, tek yanlı olarak iradesini ilgililere kabul ettirme ve gerektiğinde zor kullanma hak ve yeteneği, (AMME KUDRETİ de denir.) || Kamu güvenliği, bir devlette zabıta hizmetleriyle kişilere sağlanan can ve mal güvenliği. (AMME EMNİYETİ de denir.) \\Kamu hakları, kamu hukukundan kaynaklanan ve devletin tüm yurttaşların eşit olarak yararlandığı nesnel, sürekli ve genel nitelikli haklar. (AMME HAKLARI da denir.) || Kamu hizmeti, devlet ya da öteki kamu tüzel kişileri veya bunların gözetim ve denetimleri altında özel kişiler tarafından, genel ve ortak gereksinimleri karşılamak ve kamu yararı sağlamak amacıyla gerçekleştirilen sürekli ve düzenli faaliyet. (AMME HİZMETİ de denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu hukuku, devlet örgütünü, devletin hak ve yetkilerini, kamu tüzel kişilerinin kendi aralarında ve özel kişilerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalı. (AMME HUKUKU da denir.) [Kamu hukukunun başlıca dalları anayasa hukuku, idare hukuku, ceza hukuku ve uluslararası hukuktur.) || Kamu idareleri, belirli bir coğrafi alan içindeki insanların ortak ve genel gereksinmelerini karşılayan idari birimler. (AMME İDARELERİ de denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu iktisadi kuruluşu, sermayesinin tümü devlete ait olan ve tekel niteliğindeki mallarla temel mal ve hizmet üretmek ve pazarlamak üzere kurulan, kamu niteliği ağır basan kamu iktisadi teşebbüsü. || Kamu iktisadi teşebbüsü (KIT), iktisadi devlet teşekkülleriyle kamu iktisadi kuruluşlarının ortak adı. (Bk. ansikl. böl.) || Kamu kurumu, belirli kamu hizmetlerini yerine getirmek üzere kurulan kamu tüzel kişisi. (AMME MÜESSESESİ de denir.) || Kamu malları, kamunun yararlanmasına ayrılan, özel mülkiyet konusu olamayan mallar. (AMME EMLAKİ de denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu tüzel kişileri, kamu hizmeti görmek üzere kamu hukuku kurallarına göre kurulmuş tüzel kişi (kamu idareleri ve kamu kurumlan). (AMME HÜKMİ ŞAHISLARI da denir.) || Kamu yararı, kamunun gereksinimlerini karşılayan, ulusun ve devletin çıkarlarıyla ilgili olan yarar. (AMME MENFAATİ de denir.) || Kamu yararına çalışan dernek - KAMUYA YARARLI DERNEK. || Kamu yönetimi ya da idaresi, yürütme organının kamu hizmetine ilişkin faaliyeti, kısaca idare de denir. || Kamu yükümlülüğü, yurttaşların vergi, askerlik gibi kamu hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerine verilen ad. (AMME MÜKELLEFİYETİ de denir.)
—ida. huk. ve Kamu mal. Kamu hizmetlerine katılma yardımı, özel ya da tüzel kişilerce, kamu yararına bazı işlerin ya da harcamaların gerçekleşmesi için devlete bir miktar para yardımı yapılması yöntemi. (Bk. ansikl. böl.)
—Kamu mal. Kamu bankası, devlet bankaları ile yönetim ve sermayesinde yerel yönetimlerin, kamu yararına çalışan kurum, kuruluş ve derneklerin etkin olduğu bankalar. || Kamu benzeri, doğrudan doğruya kamu kesiminin malı olmamakla birlikte, kamu kesimi görünümünde olan, ona yakın olan kuruluşlar. || Kamu borçları - DEVLET BORÇ'LARI. || Kamu gelirleri (devlet gelirleri), devletin vergilerden ya da kendi malvarlığından sağladığı gelirler. || Kamu işletmesi, sermayesinin tümü ya da büyük bir bölümü kamu tüzel kişilerine ait olan kuruluşlar. (Bu kavram iktisadi devlet teşekküllerini de kapsamaktadır.) || Kamu kesimi, sermayesinin tümü ya da yarısından çoğu devlete ve kamu tüzel kişilerine ait olan kuruluşları kapsayan ekonomik kesim. || Kamu mâliyesi - MALİYE. || Kamu mevduatı, kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevduat. (Bu mevduat, devlete, devlet kuruluş ve katılımlarıyla yerel yönetimlere ait mevduatı kapsamaktadır. TC Merkez bankası kanunu md. 41'e göre, hazine ve katma bütçeli idarelerle, özel idare ve belediyelere ait paraların kurulu olduğu yerlerde Merkez bankalarına, kurulu bulunmadığı yerlerde muhabirlerine yatırmaları zorunludur. Banka, bu tevdiata faiz ödemez.) || Kamu ödemelerinin durdurulması, bir devletin, yıllık faiz geliri sahiplerine ödemelerini geçici bir süre için durdurması. (En yalın biçimi, kalan alacakların ödenmesinin durdurulmasıyla sa nuçlanmasıdır. Devletin yükünü hafifleten para değerindeki düşüş, modern devletleri güvenilirliklerine gölge düşüren uygulamalardan kaçınmaya yöneltmektedir. Devlet tahvillerinin daha düşük faizli yeni tahvillerle değiştirilmesi -zorunlu kılındığı takdirde kamu ödemelerinin durdurulmasının örtülü bir biçimidir.) || Kamu tasarrufu, kamu gelirlerinden kamu harcamaları çıktıktan sonra kalan bölüm. || Kamu yardımı, kamu tüzel kişilerine devlet bütçesinden yapılan mali yardım. (Hazine yardımı ya da özel amaçlı yardım [sübvansiyon] da denir.) [Bk. ansikl. böl.) || Kamu yatırımları, kamu harcamaları içinde yer alan ve sermaye stokunu artırmak için yapılan yatırımlar. (Günümüzde, sermaye stokunu doğrudan artırmaya yönelik fiziki yatırımların yanı sıra dolaylı olarak üretim artışı sağlayan harcamalar da kamu yatırımları olarak kabul edilmektedir. Örneğin, eğitim ve sağlık alanlarında yapılan yatırımlar işgücünün niteliğini artırarak üretim artışı sağladığı için kamu yatırımı olarak kabul edilmektedir.)
♦ belgsz. sıf., adi. Esk. Bir şeyin tümü; herkes: "Kamu leşkerin kızıl börk giysinler, sen ak börk giygil" (Tevarih-i Ali Osman, XV. yy.). "Kamu bîmârıne cânân devâyı dert ederihsân" (Fuzuli, XVI. yy.). "Kamuya veren sensin cümbüşleri / Kamuya senden umar bahşişleri" (Mihr ü Müşteri, XV. yy.).
—ANSİKL. Cez. huk. Kamu hizmetlerinden yasaklanma geçici ya da ömür boyunca olur. Yasaklamanın doğurduğu yoksunluklar Türk Cez. k.'nun 20. maddesinde sayılmıştır. Bunların başında siyasal haklardan yoksunluk gelir. Kamu hizmetlerinden yoksun bırakılan kişi seçme, seçilme ve siyasal faaliyetlerde bulunma haklarını kaybeder Yasa, kamu hizmetlerinden yasaklanma cezasının bu hizmetlerden bazıları için geçerli olduğunu belirleyebilir. Bu gibi durumlarda öteki hizmetler yasaklanmanın dışında kalır. Bu durum özellikle yasanın memurluktan yasaklama cezası öngördüğü suçlarda görülür (Türk Cez. k. md. 200,305,236). Kamu hizmetlerinden yasaklanma cezası kimi durumlarda kendiliğinden sonuç doğurur; mahkeme kararında bu cezanın ayrıca belirtilmesine gerek kalmaz. Örneğin beş yıldan çok ağır hapis cezasına mahkûmiyet ömür boyu, üç yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezasına mahkûmiyet de cezaya eşit sürede kamu hizmetlerinden yasaklanmayı gerektirir (Türk Cez. k. md. 31).
—Huk.
•
Kamu alacağı. Devletin ve öteki kamu tüzel kişilerinin alacakları kamu alacakları ve adi alacaklar olmak üzere ikiye ayrılabilir. Kamu alacakları egemenlik ve kamu gücünden kaynaklanan alacaklardır. Bunlar, özel hukuk kişilerinin alacaklarıyla kamu tüzel kişilerinin sözleşme, haksız fiil ve sebepsiz zenginleşme gibi özel hukuktan kaynaklanan alacaklardan farklıdırlar. Kamu alacaklarının başlıcala- rı vergi, resim, harç ve para cezasıdır. Bu alacakların tahsili 21 temmuz 1953 tarih ve 6183 sayılı Amme alacaklarının tahsil usulü hakkında kanun hükümlerine göre yapılır.
•
Kamu davası. Kamu davasını açmak görevi C. savcısınındır. Yasada aksine bir kural bulunmadığı takdirde C. savcısı, ceza takibini gerektirecek konularda yeterli kanıt varsa kamu davasını açmakla yükümlüdür. Kamu davası açmak konusunda Adalet bakanı, C. savcısına emir verebilir. Valiler de kamu davası açılmasını, kendi illeri içinde, C. savcısından isteyebilirler (Cez. muh. us. k. md. 148). Kişilerin ceza davası açmaları istisnai bir durumdur. Bu nedenle ceza davası denilince akla kamu davası gelir. Kamu davası, kamu yararı düşüncesiyle, devlet tarafından koğuşturulan davadır.
•
Kamu hizmeti. Kamu tüzel kişilerinin tüm faaliyetleri kamu hizmeti niteliğini taşımaz. Bunların özel hukuk kişilerinin faaliyetlerine benzer çalışmaları da vardır. Örneğin kamuya ait bir taşınmazın piyasa koşullarına göre kiralanması ya da satılması kamu hizmeti değildir. Ancak toplumun konut sorununu çözmek amacıyla konut üreterek bunları kâr amacı gütmeden ve piyasa koşullarına göre düşük bir fiyatla, kiralayan ya da satan kamu kuruluşu kamu hizmeti görmüş sayılır. Hangi hizmetlerin kamu hizmeti sayılacağı konusu toplumun genel gereksinmelerine göre belirlenirse de, idare hukuku kuramında kamu hizmetini belirleyen kesin bir ölçü yoktur. Bu hizmetlerin saptanmasında az çok siyasal bir nitelik vardır. Kamu hizmetlerinin kuruluş ve işleyişi yasa, tüzük ve yönetmelik gibi hukuk kurallarına dayanır. Bu hizmetleri siyasal iktidarlar saptar. Genellikle bir kamu hizmetinde şu niteliklerin bulunması gerekir:
1. devlet ya da başka bir kamu tüzel kişisi tarafından ya da bunların denetimi altında kurulan ve işleyen bir girişim olması;
2. genel ve ortak gereksinmeleri karşılamak ve kamu yararı sağlamak için kurulmuş olması;
3. topluma sunulmuş olması;
4. sürekli ve düzenli bir hizmet olması.
Kamu hizmetinin en belirgin özelliği bunun devlet ya da öteki kamu kuruluşları tarafından yerine getirilmesidir. Devletin ve kamu tüzel kişilerinin varlık nedeni toplumun genel gereksinmelerini karşılamaktır. Özel kişiler tarafından karşılanan gereksinmeler, ilke olarak, kamu hizmeti sayılmaz. Kamu hizmetlerinin bir bölümü (zabıta, eğitim, adalet vb.) doğrudan doğruya devlet tarafından yerine getirilir. Kimi kamu hizmetleri yerel yönetim örgütleri tarafından, kimileri de belirli kamu hizmetleri için kurulan kamu kurumlan tarafından yerine getirilir, idari sözleşmelerle, istisnai olarak, özel kuruluşlara da kamu hizmeti gördürülebilir. Özel hukuk kişileri kamu hizmetini kamu kuruluşlarının denetim ve gözetimi altında yerine getirirler.
Kamu hizmetinin genel ve ortak gereksinmeleri karşılaması ve kamu yararı amacıyla kurulması bu hizmetleri kamu kuruluşlarının özel hukuk alanındaki öteki faaliyetlerinden ayırır, idare’nin özel girişim alanındaki çalışmaları kamu hizmeti sayılmaz; bu tür çalışmalar idare hukukunun değil, ticaret ya da medeni hukuk gibi özel hukukun konusuna girer.
Kamu hizmetleri topluma eşit biçimde sunulur. Bir hizmeti kurup kurmamakta takdir yetkisine sahip olan idare, hizmetin kurulmasından sonra bunu herkese eşit biçimde sunmak zorundadır. Bu hizmetlerin bir bölümü parasızdır ve herkesin yararlanmasına açıktır. Kimi kamu hizmetleri paralı olabilir. Örneğin devletin zabıta, savunma vb gibi hizmetleri için halktan para alınmadığı halde dava açmak için harç ödemek gerekir. Ancak kimi hizmetler için ödenen para bir tür vergi niteliğindedir. Bu hizmetlerin görülmesinde kâr amacı güdülmez. Hizmetin sürekli olarak yerine getirilmesi için gerekli harcamaların bir bölümüne katılma, onu karşılama amacı güdülür Hizmetin karşılığında ödenen fiyat piyasa koşullarına göre belirlenmez. Burada ekonomik değil, toplumsal ve siyasal ölçütlere göre davranılır.
Kamu hizmeti, toplum hayatının sürdürülmesinde vazgeçilmez bir öğedir. Bu hizmetlerin görülmemesi toplum hayatını felce uğratır, bu hizmetlerin iyi bir biçimde görülmemesi de toplumda aksaklıklar yaratır. Bu nedenle bu hizmetlerin sürekli olarak ve hizmetin gereklerine, toplumun artan gereksinmelerine göre yerine getirilmesi gerekir. Toplumun gereksinmelerinin değişmesi ve gelişmesi kamu hizmetlerinin de buna uygun bir biçimde gelişmesini gerekli kılar. Derecesine göre, kötü ve yetersiz bir biçimde sürdürülen bir kamu hizmeti idare için bir hizmet kusuru bile sayılabilir.
•
Kamu idareleri. Belirli bir bölgede kamu hizmeti gören birimlerdir Devlet de ülke sınırları içinde hizmet veren en büyük bir kamu idaresidir. Öteki kamu idareleri belediyeler, il özel idareleri ve köylerdir. Kamu idareleri başta devlet olmak üzere biri ötekinin içine girmiş bir biçimdedir Örneğin bir belediye bölgesi aynı zamanda devletin de bir kısım kamu hizmetlerini gördüğü alandır. Bunun gibi köyün tüzel kişiliği olduğu gibi il özel idaresinin de tüzel kişiliği vardır ve ikisi de birer kamu idaresidir. Bunların görev ve yetkileri nesnel hukuk kurallarıyla (Köy kanunu, il idaresi kanunu) belirlenmiş ve birbirinden ayrılmıştır. Türkiye, merkezi idare bakımından illere, iller de öteki kademeli bölümlere ayrılır. illerin yönetimi yetki genişliği esasına dayanır (Anayasa md. 126). Yerel idareler il, belediye ve köy halkının ortak gereksinmelerini karşılamak üzere kurulmuş kamu tüzel kişileridir. Yerel idarelerin kuruluş ve görevleriyle yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak yasayla düzenlenir. Yerel idarelerin seçimleri Anayasa’nın 67. maddesindeki esaslara göre beş yılda bir yapılır. Yasa, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir (Anayasa md. 127).
•
Kamu iktisadi teşebbüsü. Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak devlete ait olan kuruluşlardır. Bu kuruluşlar hizmet yönünden yerinden yönetim ilkelerine göre çalışırlar 14 aralık 1984 tarihli Resmi gazete de yayımlanan 233 sayılı kanun hükmündeki kararname bu kuruluşları ikiye ayırır: iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kuruluşları. Aynı kararnameye göre iktisadi devlet teşekkülleri, sermayesinin tamamı devlete ait olan, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan kamu iktisadi teşebbüsleridir. Kamu iktisadi teşebbüsleri içinde en önemli yeri iktisadi devlet teşekkülleri alır. Kamu iktisadi teşebbüsleri Bakanlar kurulu kararıyla kurulur. Yeni bir teşebbüsün kurulmasında iktisadi gereksinmeler göz önünde bulundurulur. Teşebbüslerden iktisadi devlet teşekkülü olanlar, bankacılık alanında, sermayesinin en az % 91 'inin devlete ait olması koşuluyla, anonim ortaklık biçiminde de kurulabilir. Teşebbüslerin tüzel kişilikleri vardır. 233 sayılı kararname hükümle saklı kalmak kaydıyla özel hukuk kurallarına bağlıdırlar. Genel muhasebe k., Devlet ihale k. ve Sayıştay denetimine bağlı değildirler. Teşebbüslerin sorumlulukları sermayeleriyle sınırlıdır. Organları, yönetim kurulu ve genel müdürlüktür. Yönetim kurulu bir başkan ve beş üyeden oluşur; teşebbüsün en yüksek düzeydeki yetkili ve sorumlu karar organıdır.
Genel müdür yönetim kurulunun başkamdir ve ilgili bakanın önerisi üzerine ortak kararla atanır. 1993 başı itibariyle, özelleştirme kapsamına alınanlar dışında kamu iktisadi teşebbüsleri şunlardır:
—Türkiye ihracat kredi bankası (TÜRKEXİMBANK)
—Devlet malzeme ofisi (DMO)
—ETİ BANK
—Makine ve kimya endüstri kurumu (MKEK)
—Türk motor sanayi ve ticaret aş (TÜMOSAN)
—Asil çelik sanayii ve ticaret aş (ASİLÇELİK)
—Toprak mahsulleri ofisi (TMO)
—Türkiye Demir ve çelik işletmeleri (TDÇİ)
—Türkiye Denizcilik işletmeleri (TDİ)
—Türkiye Emlak bankası aş (EMLAK BANKASI)
—Türkiye Kömür işletmeleri kurumu (TKİ)
—Türkiye Selüloz ve kâğıt fabrikaları (SEKA)
—Türkiye Taşkömürü kurumu (TTK)
—Türkiye Zirai donatım kurumu (TZDK)
—Türkiye Cumhuriyeti Ziraat bankası
—Türkiye Çimento ve toprak sanayii taş (ÇİTOSAN)
—Türkiye Gemi sanayii aş
—Türkiye Gübre sanayii aş (TÜGSAŞ)
—Türkiye Halk bankası aş (HALK-BANK)
—Türkiye Petrolleri anonim ortaklığı (TPAO)
—Türkiye Şeker fabrikaları aş (TÜRKŞEKER)
—Tarım işletmeleri (TİGEM)
—Çay işletmeleri kurumu (ÇAY-KUR)
—Tütün, tütün mamulleri, tuz ve alkol işletmeleri (TEKEL)
—Türkiye Cumhuriyeti Devlet demiryolları işletmesi (TCDD)
—Türkiye Cumhuriyeti Posta, telgraf ve telefon işletmesi (PTT)
—Türkiye Elektrik kurumu (TEK)
—Türkiye Elektromekanik sanayii aş (TEMSAN)
—Devlet hava meydanları işletmesi (DHMİ)
—Abant ve Bolu çevresi turizm aş.
•
Kamu malları. Kamu mallarının ortak özellikleri şunlardır:
1. kamu malları devredilemez;
2. bu mallar üzerinde ipotek gibi ayni, kira gibi kişisel nitelikte bir özel hukuk işlemi yapılamaz; bunlar ancak idari bir işlemin konusu olabilirler;
3. kamu malları haczedilemez;
4. zamanaşımı yoluyla bu mallar üzerinde mülkiyet hakkı kurulamaz;
5. kamu malları vergi ve resimden muaftır;
6. taşınmaz nitelikteki kamu malları tapu siciline kaydedilmez.
Kamu malları yararlanma ve tahsis yönünden üç gruba ayrılırlar:
1. herkesin yararlanmasına sunulmuş mallar ya da orta malları (yollar, meydanlar, parklar vb.);
2. kamu hizmetine tahsis edilmiş mallar ya da hizmet malları (hastaneler, müzeler, kütüphaneler, resmi daireler ve bunların eklentileriyle bütünleyici parçaları vb.);
3. sahipsiz mallar. (Kayn.)
—ida. huk. ve Kamu mal. Bütçenin genellik ilkesine göre, gelirler önceden belirli giderlere tahsis edilemez. Bu kuralın istisnalarından biri kamu yararı harcanmak üzere devlete verilen hibe ve yardımlardır. Muhasebei umumiye k. md. 55'e göre bu yardımlar için gelir bütçesinde özel bir bölüm açılır ve hangi hizmete harcanması şart koşulmuşsa o hizmete harcanır. Bütçede bu hizmet için daha önceden bir bölüm açılmışsa yapılan bağış, konulan ödenek miktarına eklenir. Eğer o mali yıl içinde harcanmayan bir bölüm kalırsa, aynı işe sarf edilmek üzere ertesi mali yıl bütçesine aktarılır.
—Kamu mal. Türkiye'de, genel bütçe dışında kalan katma bütçeli idarelere, kamu iktisadi teşebbüslerine, yerel yönetimlere, sandık, birlik, kurum ve benzeri kuruluşlara devlet tarafından hazine yardımı yapılmaktadır. Kamu gelirlerinden yapılan bu yardımlar Hazine’yi temsil eden Maliye bakanlığı bütçesi içindeki transfer ödeneklerinden sağlanmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
Kamu Nedir?
