Kalyon Nedir?

Kalyon
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Sponsorlu Bağlantılar

Buharlı gemilerin icadından önce kullanılan yelkenli ve kürekli savaş gemilerinden birine verilen ad. Daha çok iki ve üç ambarlı, ahşap, büyük savaş gemileri bu adı alırlardı. Kalyon deyimi sonradan üç ambarlılarla iki ambarlı olan "kapak"lar için de kullanılmaya başlanmıştır. Birden çok güvertesi olup yelken kullanan gemilere de kalyon dendi. Bunların, karaka, barça, karavela, burton gibi çeşitleri vardı. Osmanlı bahriyesinde kalyon türünden savaş gemileri ilk kez II. Bayezit devrinde kullanıldı. Zamanla kalyon yapımı büyük gelişmeler göstererek, 1682 yılından itibaren 110 adet top taşıyabilen kalyonlar yapılmaya başlandı.

Kalyon ne demektir?

Rüzgar yardımıyla yol alabilen, birden fazla güvertesi olan, yelkenli ve üç direkli savaş gemisi. Meşe, çam gibi sert tahtalı ağaçlardan yapılır.
Osmanlı donanmasında kalyonlar ilk olarak İkinci Beyazıd döneminde kullanılmışlardır. Bu dönemden, kalyonlardan sonra icat olunan buharlı gemiler dönemine kadar kalyon tipi gemiler kullanılmıştır. İkinci Beyazıd zamanında "Göke" adı verilen kalyonların, yelken donanımları son derece kuvvetli olurdu. Kalyonların açık güverte, tavlon, palavra, orta kat, top ambarı, kontra tavlon adlı farklı güverteleri vardı. Kalyonlar bu güvertelerine göre isim alırlardı. Üç ambarlı kalyon tipi, kalyonların en büyüklerindendi ve 110-120 topu ve yaklaşık 1.000 mürettebatı vardı.
Kalyonun en alt kısımda sintine bulunurdu. Bir kalyonda minimum 600 ila 1.000 top olurdu. Kalyonlar 500 tona kadar yük taşıyabilirlerdi, hatta 2.000 ton taşıyabilenleri de vardı.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde yük taşıyan büyük gemiler kullanılmıştır. Bu gemileri kürekle hareket ettirmek de mümkündür. Ancak rüzgar olmadığı zamanlarda, savaş anında kullanışlı olmadıklarından savaşlarda kadırgalar tercih edilmiştir. Kalyonlarsa daha çok deniz ticaretinde kullanılan gemi türü haline gelmiştir.

KALYON a. (ital. galea). Esk. denize.
1. ispanyollar tarafından, Yeni Dünya ile ticaret yapmada kullanılmış büyük yük gemisi. (Bk. ansikl. böl.)
2. iki ya da üç ambarlı, yelkenle ve kürekle yürütülen büyük savaş gemisk (Bk. ansikl. böl.)
3. Kalyon çarkçısı, bugünkü makine albayı rütbesinin osmanlı donanmasındaki karşılığı. (Zamanın en büyük savaş gemisi kalyon olduğundan, bu geminin çarkçıbaşısı o sınıfın en yüksek rütbelisi sayılırdı.) || Kalyon kaptanı, bugünkü güverte albayının osmanlı donanmasındaki karşılığı. || Kalyon kâtibi, kalyon mürettebatının aylıklarını veren, yiyecek içeceklerini sağlayan ve levazım hesaplarını tutan memur. || Kalyon kâtibi halifesi, kalyon kâtibinin yardımcısı. || Kalyon tabibi, bugünkü doktor albaylara osmanlı donanmasında verilen ad. || Kalyonlar nakkaş başısı, kalyonların boya işlerini yapan işçilerin başına verilen ad.

—ANSİKL. XII. yy.'da "kalyon” terimi, tek sıra kürekli ve ince biçimli küçük bir kadırgayı belirtiyordu. Daha sonra, bu terim Amerika'ya seferler yapan büyük ve güçlü yelkenliler için kullanıldı. XVI. yy.’da bir kıyının en büyük teknesi, kimi kez “kalyon” diye adlandırılıyordu. Kalyonlar özellikle, Meksika’dan ve Güney Amerika'dan çıkarılan altının ispanya'ya taşınmasında kullanılıyordu.
Osmanlı donanmasında kalyonlar ilk olarak Bayezit II devrinde kullanıldı. Bu kalyonların iki ambarlı ve üç ambarlı olan iki çeşidi vardı. Birden çok güvertesi olan ve yelkenle yürütülen gemilere de kalyon denirdi. Kanuni devrinde de, 1 500 ile 2 bin tonilato arasında yük taşıyan büyük gemilere bu ad verildi. Ancak, kürekle yürütülmelerine karşın, bu gemilerin hareketi yelkene yani rüzgâra bağlı olduğundan rüzgârsız havalarda bunlardan yararlanılamıyordu. Sultan Süleyman devrinden sonra bir süre kalyon yapımı durduruldu. Ancak 1644 yılına doğru 40 ile 45 top taşıyan kalyonların yapımına yeniden başlandı. 1650 yılından itibaren de, 81 top taşıyan iki ambarlı kalyonlarla, 110 top taşıyan üç ambarlı kalyonların yapımına hız verildi.
Buharlı gemilerin icadıyla, diğer yelkenli savaş gemileri gibi kalyonlar da ortadan kalktı.