VALS a. (fr. valse; alm. Walzer‘den).
1. Çiftler tarafından dönerek yapılan, 3/4’lük ağır ritimli eski dans.
2. Çiftlerce dönerek yapılan, üç zamanlı (ilki hafif vurguludur) standartlaşmış salon dansı; bu dans için çalınan ezgi. (Bk. ansikl. böl.)
—Değirmene. Vals silindirli makine tahılların sanayi yöntemleriyle öğütülmesinde değirmentaşının yerini alan makine. Silindirli vals makineleri esas olarak, ters yönde birbirinden farklı hızlarda dönen ve aralarından tanelerin ya da irmiklerin geçtiği, birbirine paralel, 0,50 ile 1,50 m uzunlukta ve 0,25 m çapında iki metal silindirden oluşurlar. Basınçla ya da kırma yoluyla, tahılın iç kısmı aşama aşama kabuklarından ayrılır ve un haline gelirken, daha az kırılgan kabuklar ve tohum filizleri daha iri parçalar halinde kalır. Öğütme akışı içindeki yerlerine göre bu makinelere kırma valsi, irmik öğütme ve un öğütme valsleri denir.
—Kâğ. san. Kâğıt makinesi silindir ve merdanelerine verilen genel ad. (Eşanl. MERDANE.) || Vals kâğıdı, kalender valsleri oluşturmak için kullanılan ve üst üste konulan yaprakların basınç altında sıkıştırılmasıyla elde edilen kâğıt. (Selüloz, yün, amyant elyaflarından ya da bunların karışımından yapılır.) || Açma valsi, kâğıt yapraklarının ya da kâğıt makinesi donanımlarının (elek, keçe) kırılmasını önlemeye yarayan vals. || Emici elek valsi, emici pres valsi, ıslak kâğıt yaprağının suyunu, bu kâğıdı taşıyan elek ya da keçe içinden emmek için çemberine delikler açılan ve bu deliklerin bir bölümünün altına bir vakum kasası yerleştirilen vals. || Göğüs valsi, düz tablalı makinede, hamuru yayan hamur kasası ağızlarının tam altında eleği taşıyan vals. || Kurutma valsi, bir dönme hareketi yapan ve suyunun buharlaşması için gereken ısıyı kâğıt ya da karton yaprağına iletebilmek için buharla ısıtılan merdane. || Lif açma, inceltme valsi, kâğıt ya da karton üretiminde kullanılan açıcı ya da inceltici hollenderleri donatan organ. || Soğutma valsi, kâğıt makinesinde kurutma biriminin sonunda yer alan ve üzerinden geçen yaprağı içindeki soğuk su dolaşımıyla soğutan vals.
—Koregr. İngiliz valsi, BOSTON'un eşanlamlısı. || Valsmüzet, Viyana valsinden türeyip mûzet balolarında, akordeon eşliğinde ve hem sağa hem sola dönülerek yapılan vals. || Viyana valsi, standartlaşmış salon dansları arasında sınıflandırılan, canlı ve hızlı bir ritmi olan vals türü.
—Tekst, iğneli vals, uzun elyaf çekiminde kullanılan ve besleme silindirleri ile çekim silindirleri arasına yerleştirilen, eğik iğne lerle donatılmış metal silindir.
—ANSİKL. Koregr. Belki de ağır ritimli ve müstehcen bir Provence halk dansından doğan valsin ilk benimsenebilir biçimi Fransız sarayı'na girdiği XII. yy.'ın sonlarından, kral Louis XIII tarafından yasak edilip ortadan kalktığı XVII. yy.'a kadar çok tutuldu.
Kimi sanatçılar valsin kökenini (4/4’lük alman valsinin değişkelerinden biri olan ve 3/4’lük bir ritimle ortaya konan) alman "turne"sine bağlarlar Ancak belki de Pre vence halk dansının sınırı aşıp, uyarlanmış yeni biçimiyle Fransa'ya geri döndüğü ileri sürülebilir.
XVII. yy.’ın ortalarına doğru Viyana'nın dış mahallelerinden gelen bir dans havası Habsburg sarayı'nda oynandı. Lând- /er’e benzeyen bu "walzer” halk kökenliydi. ilkönceleri, birçok dönüş ve tepinmeden sonra düşey sıçramalarla gerçekleştirilen bir köylü dansı olan vals, sonradan eklenen yerde kayma ve dönme adımları ile bir burjuva ve yüksek sosyete dansına dönüştü. Birbirlerine sarılıp kendi çevrelerinde dönen çiftler çember çizen bir yol izlediler.
Valsin Türkiye’de özellikle de İstanbul’da yaygınlaşması Tanzimat döneminde başlamıştır. Yabancı elçiliklerde verilen balolar ve yine yabancı operet topluluklarının temsilleri valsin tanınmasında etkili oldu. Cumhuriyet döneminde de Ankara’da düzenlenen balo ve düğünler yoluyla olduğu kadar Cumhurbaşkanlığı filarmoni ve senfoni orkestralarının konserleri aracılığıyla halk tarafından sevilip tutulmuştur.
—Müz. Bir sosyete dansı, aynı zamanda da bir konser parçası olan vals XVIII. yy.’ın sonlarında ve XIX. yy.'ın başında, fransız (Paris) ya da Viyana tarzında oluşuna göre değişik özellikler taşır. Salt çalgı parçası olarak sonatta ya da senfonide yer alan (Berlioz’un Fantastik senfoni'sindeki “Bir balo”); hatta bir yapıtın odak noktası da olabilir. (VVeber’in Valse dâvet’ı, Ravel’in Vals'ı). Bazı besteciler dans edilmek ya da yalnızca dinlenmek üzere vals dizileri yazmışlardır (Schubert, J. Strauss, Chabrier, Ftavel [Valses nobles et sentimentales]). Bazılarıysa konser ya da salon için soyutlanmış, stilize edilmiş parça derlemeleri yapmışlardır (Chopin, Liszt, Brahms, Faurö). Lirik sanatta, vals bir hava yaratmak, bir topluluğu betimlemek için kullanılır (Gounod, R. Strauss), fakat valsi en olumlu biçimde benimseyen operet olmuştur (Strauss'lar, Lehâr).
Vals (la Valse), bir tabloluk koregrafik şiir. Müziğini ve özünü Maurice Ravel yazdı. “Aralarından vals yapan çiftlerin göründüğü dalgalanan bulutlar yavaş yavaş dağılıp fır dönen bir kalabalıkla dolu büyük bir salon ortaya çıkar Sahne yavaş yavaş aydınlanır Avizelerin ışığı patlama derecesine ulaşır." Dekor ve kostümlerini A. Benois’nın, toregrafisini Bronislava Nijinska'nın hazırladığı bu yapıt ilk kez 1929'da Paris operası'nda, i. Rubinstein ile Ana- tole VVilzak’ın da yer aldığı ida Rubinstein topluluğu tarafından sahneye kondu Vals partisyonunu Serge de Diaghilev’e ayırmak isteyen Maurice Ravel’in bu tasarısı gerçekleşmedi. Michel Fokine Vals’i yeniden İda Rubinstein için düzenledi (1934). 1950’de Löonide Massine bu yapıtı Paris Opöra-Comique'inde yeniden sahneye koydu.
Kaynak: Büyük Larousse
Vals Nedir?
