VERİM a.
1. Belli bir ölçüte göre ya da kullanılan emek, araç, hammaddeye oranla değerlendirilen ürünün niceliği; randıman: Yeni araçlarla verimimiz iki katına çıktı.
2. Bir kimsenin, bir etkinlik sürecinin ulaştığı başarı, istenilen, olumlu sonuç; semere: Çok çaba harcamasına karşın verim sağlayamadı. Çalışmamızın verimi yadsınamaz.
—Boyac. Bir boyanın özgül yüzey verimi, birim hacim ya da birim kütledeki bir bo yanın belirli bir uygulama yöntemine göre tek bir katman halinde kapatabildiği belirli yüzey.
—Elektrotekn. Bir elektrik düzeneğinde, yararlı gücün soğurulan güce oranı. (Elektrikli dönüştürücülerin verimi her zaman yüksektir ve döner makinelerde 0,95'i ve transformatörlerde 0,99'u aşabilir.) || Elek trik miktarı verimi, bir akümülatörün verdiği elektrik miktarının, bunu başlangıç durumuna getirmek için sağlanması gereken elektrik miktarına oranı. (Bu verim 0,70 ile 0,95 arasında değişir.) || Enerji verimi, bir akümülatörde, geri kazanılan enerjinin, sisteme verilen enerjiye oranı. (Akümülatör tiplerine göre bu verim 0,45 ile 0,80 arasında değişir.)
—Fizs. kim. Bir kimyasal tepkimede, kimyasal bir bileşiğin, belirli bir ürün vermek üzere dönüşüme uğramış moleküllerinin yüzdesi. (Bk. ansiM. böl.)
—Fizyol. Enerji verimi, üretilen işe eşdeğer enerji ile harcanan toplam enerji arasındaki oran (örneğin, kasın verimi yaklaşık % 25'tir)
—Hidr. pnöm. ve Termodin. Bir makinenin verdiği enerjinin ya da bir başka büyüklüğün, bu makinenin tükettiği enerjiye ya da buna denk düşen büyüklüğe oranı. (Bk. ansikl. böl.) [Eşanl. RANDIMAN.)
—ikt. Azalan verimler yasası, birden fazla etmene gerek gösteren bir üretim sürecinde, etmenlerden biri artırılıp ötekiler aynen bırakıldığında, değişen etmenin bir biriminin artmasıyla elde edilen üretim hacminin (başka bir deyişle verimin) en yüksek bir orana vardıktan sonra giderek azalacağını belirten yasa. (Önce Turgot, sonra da Ricardo tarafından tarım için ileri sürülen bu yasa, klasik okul tarafından genelleştirildi, yeniklasik okul tarafından da marj hesabı çerçevesi içinde sistemli olarak kullanıldı.)
—Mad. oc. Aİğırlık cinsinden verim, cevher hazırlama tesislerine giren malzeme ile çıkan ürünün ağırlıklarının yüzde olarak ifade edilen oranı. || Makine verimi, maden ocaklarında kullanılan makinelerin bir saatte yaptıkları iş miktarı (delinen delik metrajı, taşınan tonaj, m2 cinsinden gösterilen kömür kazı yüzeyi). || Metal ve rimi, cevher hazırlama işlemi sırasında mineralden elde edilen metal oranı. || Ocak verimi, bir maden işçisinin bir iş postası süresince yaptığı üretim.
—Petr. san. Elde edilen ürünün, hammaddeye göre kütle ya da hacim olarak yüzdesi.
—San. işçilerin ya da donanımların üretkenliği, yani bu işçilerin ya da donanımların birim zamanda ürettikleri miktar.
—Sesbil. İşlevsel verim, bir dilde, sesbirimbilımsel bir karşıtlığın görece önemi. (Bir karşıtlığın tek başına birçok sözcüğün ayrılmasını sağladığı durumlarda yüksek bir işlevsel verimden söz edilir. Ayırıcı değerin sınırlı olduğu durumdaysa zayıf bir işlevsel verimden söz edilir.)
—Tarım. Yüzey birimine (genel olarak hektar) düşen ağırlık ya da hacim olarak ürün miktarı. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Fizs. kim. Bir kimyasal işlemin verimi, genellikle birin altındadır; çünkü işlemin uygulandığı koşullarda aynı anda pek çok tepkime meydana gelir ve bunlardan yalnızca biri istenen bileşiği verir ( -» SEÇİCİLİK); ya da tepkime tersinir bir tepkimeyle sınırlanarak tam olarak gerçekleşmez ve kimyasal bir dengeye ulaşır. Denge verimi de denen kuramsal ve rim, denge üzerine etki eden pek çok etkene (sıcaklık, basınç, tepkimeye giren maddelerin derişimi) bağlıdır. Kuramsal verimden daha düşük olan pratik verim, yukarıdaki etkenlerin yanı sıra aynca tepkimeye giren maddelerin temas süresine ve tepkimede kullanılıyorsa, bir katalizörün etkisine de bağlıdır. Bir tepkimenin pratik veriminin iyileştirilmesi kimya sanayisinde son derece önemlidir.
—Hidr. pnöm. Pompa ve vantilatörlerde, çarkın hidrolik verimi, elde edilen H ortalama yüksekliğinin Hj, kuramsal yüksekliğine oranıdır. Türbinlerde akışkanın kaybettiği enerji, çarkın aldığı enerjiden daha çoktur, dolayısıyla hidrolik verim kuramsal yüksekliğin ortalama yüksekliğe oranıdır.
—Termodin. Enerjinin sözkonusu olduğu tüm işlemlerde, verim, sistemin enerji ekonomisini belirtir ve iki enerji dönüşümünü, iki makineyi vb. karşılaştırmaya olanak verir Ardışık bir dizi işlemin verimi, çeşitli işlemlerin verimlerinin çarpımına eşittir.
Tümüyle mekanik olan İşlemlerde verim iki İşin oranına eşittir. Sürtünmesiz çalışan bir makine, sürtünmesiz ve çalkantısız bir akışkan akışı olamayacağından, ya ni belli miktarda iş ışı biçiminde yitirildiğirv den, verim her zaman 1'den küçüktür. Mekanik enerji elektrik enerjisine ya da elektrik enerjisi mekanik enerjiye dönüştürülürken de aynı durum sözkonusudur Yukarıda sayılan nedenlere, iletkenlerde Joule etkisinden kaynaklanan kayıplar da eklenir. Isı değiştiricilerinde, aygıtların çıkışında, çok az miktarda da olsa bir ısı kaybına yol açmadan, soğuk akışkanı ısıtmak amacıyla sıcak akışkanla sağlanan ısının tamamını kullanabilmek için çok geniş yüzeylere gereksinim duyulmaktadır. Bu durumda bile dış yüzeylerdeki ısı kayıpları ve olası kaçaklar nedeniyle enerjinin tümünü kullanmak mümkün değildir. Isı, bir yakıtın kimyasal enerjisinden elde edilmişse, yanmanın tam olması nedeniyle başka kayıplar da sözkonusu olur. Yukarıda açıklanan bütün durumlarda verim, kaybedilen enerjinin, başlangıçta kullanılabilir halde bulunan enerjiye oranının 1'den çıkarılmasıyla elde edilen sayıya eşittir Ancak, makine ve aygıtları geliştirerek, ayrıca sıcak akışkanların (duman, gaz vb.) ısılarını geri kazanmak için gerekli önlemleri alarak kuramsal olarak 1 'e yaklaşılabilir; bu yolda önceden saptanmış aşılması olanaksız bir sınır yoktur.
Isıyı mekanik enerjiye dönüştüren ısıl makinelerde sorun oldukça farklı bir biçimde ortaya çıkar. Bu makineler, en az bir soğuk ve bir sıcak kaynakla ısı alışverişinde bulunan bir çevrime göre çalışır. Yerim, elde edilen mekanik enerjinin sıcak kaynaktan alınan ısı miktarına oranı olarak tanımlanır. Gerçek çevrimlerden hiçbirinin verimi, Carnot çevrimininkinden (sıcaklığı iki kaynağın sıcaklığına eşit olan iki eşsıcaklık eğrisi ile iki eşentropi eğrisinden oluşan tersinir çevrim) daha büyük olamaz. Carnot çevriminin verimi iki kaynağın sıcaklıkları arasındaki farkın, sıcak kaynağın mutlak sıcaklığına oranına eşittir. Bu verim zorunlu olarak 1'den küçüktür ve soğuk kaynağın sıcaklığı mutlak sıfır (-273, 15 °C) değerine yaklaşmadık ça verimin de 1'e yaklaşması mümkün değildir. Aslında yalnız gerçek çevrimlerin değil, herhangi bir akışkanın (örneğin su buharı) izlediği kuramsal çevrimlerin verimleri bile Carnot çevrimininkinden daha düşüktür. Bir ısıl makinenin verimi, değerleri 1'den küçük olan birkaç çarpanın (kuramsal çevrimin verimi, bu çevrime göre termodinamik verim, makinenin mekanik verimi) çarpımı olarak değerlendirilebilir.
Buna karşılık ters yönde çizilen bir çevrime göre çalışan, yani çevreden iş ve soğuk kaynaktan ısı alarak sıcak kaynağa ısı veren, makinelerde (soğutucular, ısı pompaları) yalnız iş tüketildiği ve soğuk kaynaktan çekilen (soğutucular) ya da sıcak kaynağa verilen ısı kadar (ısı pompaları) yarar sağlandığı düşünülür ve doğal akışkanlardan (hava, su) alınan ya da bunlara verilen ısı için bir harcama yapılmadığı göz önüne alınırsa, verim 1’den büyük tür. Böyle bir verim uygulamada bile 1 'e eşit ya da Tin birkaç katı olabilir. Bu işlemin veriminin 1'e eşit ya da 1'den büyük olmasının, alınan ve harcanan enerjilerinin tümünün hesaba katılması ve aynı birimlerle değerlendirilmesi koşuluyla, ge nel İlkeyle çelişen hiçbir yanı yoktur. Her tür karışıklığı önlemek için bu durumda, "verim" yerine kimi zaman "etkililik" terimi kullanılır.
0te yandan, ekonomik bakımdan, kimi kaynaklardan alınan ısının ucuz olması ya da hiçbir harcama gerektirmemesi göz önünde tutulduğunda, mekanik enerjinin, genellikle eşdeğeri olan ısı enerjisinden çok daha masraflı olduğu unutulmamalıdır; zaten bu da ısıl makinelerin verimine bağlıdır
—Tarım. Birçok tarım bitkisi İçin verim, bir hektardan alınan ürünün kental ya da ton cinsinden miktarıdır. Bununla birlikte, yembitkilerinde taze ürünün (ot, mısır) bileşimi, özellikle su oranı çok değişik olduğundan, verim daha çok hektar başına düşen kuru madde miktarıyla belirtilir. Benzer nedenlerle ve ürünlerin nitelikleri ve kullanılışı dikkate alınarak kimi ülkelerde şekerpancarında kök verimine hektar başına şeker verimi, yağlı tanelerin verimine de hektar başına yağ verimi eklenir.
Tarımcı için, "verim bileşenleri"nin analizinden yararlanarak bu verime nasıl ulaşıldığını öğrenmek de önemlidir, örneğin, bir ekin tarlasında tahılın tane cinsinden verimi, metrekareye düşen başak sayısının (ekinin sıklığına ve kardeşlenmeye bağlı olarak), başaktaki tane sayısının ve bir tanenin ortalama ağırlığının bileşkesidir, zira bütün bu bileşenler, bitki üzerinde etkili olan değişik etmenlerden aynı şekilde etkilenmemektedir. Öte yandan, alınan ürün sadece tane bile olsa, bitkide, sap gibi başka organlar da bulunduğundan ve onların ağırlığı da tanenkiyle bağıntılı olduğundan verim hesaplanırken onlann da göz önüne bulundurulması gerekir.
Kaynak: Büyük Larousse
Verim Nedir? (Sözlük)
