Kanyon Nedir? (Sözlük)

KANYON a. (isp. cahon; belki lat. callis, keçiyolu'ndan). Jeomorfol. Genellikle allokton bir akarsuyun, bir kireçtaşı kütlesinde açtığı derin vadi. (Bazı bölümlerin, eski bir yeraltı ırmağının katettiği bir geçidin tavanının çökmesi sonucunda oluştuğu sanılmaktadır. Sarp kanatlar, içine oyulduk- ları gereçler geçirgen ve sert olduğu için pek kolay bozulmaz.)

—Denizbil. Az çok dar, bükt ümlü ve dallanmış, şeddeli ya da seddesiz, kıta kenarını yaran tortulların okyanus çanaklarına akışını hızlandıran derine gömülmüş vadi. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Denizbil. Kanyonları, başka deniz dibi vadilerinden (biçimi ve kökeni farklı abisal bölgelerin ve kıta sahanlıklarının vadileri gibi) ayırmak gerekir.
Gerçek kanyonlar dört büyük kategoride toplanabilir:
1. Yeni İngiltere tipi kanyonlar, geniş bir kıta sahanlığının kenarı yakınında açılarak az yüksek bir bölgeyi sınırlarlar; dardırlar ve bir ırmak ağzıyla görünürde ilişkileri yoktur (Britanya'da da olduğu gibi).
2. Riviera tipi kanyon, bir kıyının yakınında, bir körfezde oluşur ve dağlık bir bölgenin kenarında çok dik yükselen dar birkıta yamacını derinlemesine yarar. Ağızları daha geniştir ve çoğunlukla geçitler ve şeddelerle yarılmış bir abisal deltayla son bulur. Bir ırmak vadisiyle doğrudan ilişkidedir (Provence ve Korsika karryonlan).
3. Tekne tipinde kanyonlar, düz çizgi biçiminde ve anıtsal dikliklerle sınırlanmış geniş bir vadidir (Bahama kanyonları).
4. Gut tipinde, dar ve tek tek kanyonlar, bunların başı kıyının yakınındadır. Bu kanyonlar doğal olarak alçak ve içbükey bir kıyıya bağlıdır ve bir halicin, bir deltanın (Capbreton gufu) önünde ya da yakınındadır.
Deniz dibi kanyonlannın kökeni hâlâ tartışmalıysa da, günümüzde bunlardan çoğunun bir tektonik bozulma ağı üzerinde bulunduğu kabul edilir; ne var ki tektonik bozulmaların etkisi, kütle hareketleri (gö- çüntüler, kaymalar, kumlu akıntılar) türbi- dit akıntıları, dip ve eşderinlik akıntıları gibi morfolojik süreçlerin etkisiyle az çok silinmiştir. Kanyonların çoğu, kazma ve doldurma almaşmasından (bunların günümüzdeki görünüşleri, deniz düzeyinin son iniş çıkışları sırasında ortaya çıkan yeniden biçimlenmelerin sonucudur) oluşan karmaşık bir evrimden geçmişlerdir.