Yanıltmaca Nedir?
SMD MiSiM
YANILTMACA a. Bir tartışmada, karşı tarafı yanıltma amacıyla söz söyleme; bu amaçla söylenen söz; mugalata.
—Fels. Gerçek, ya da gerçek olduğuna inanılan öncüllere dayandığı halde, saçma ve yadsınması güç bir sonuca varan akılyürütme. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Felsefe tarihinde yanıltmacanın iki ünlü örneği, Elealı Zenon'un ok yanılt- ınacası ile kaplumbağa yanıltmacasıdır. Kaplumbağa yanıltmacası aşırıya vardırılan bir akılyürütme ilkesine dayanır. Pythagorasçıların hasmı olan Elealı Zenon, sayılar sistemi üzerinde akılyürüterek her türlü çokluğun olabilirliğini ve her türlü hareketin olabilirliğini yadsır. Akhilleus kaplumbağaya hiçbir zaman yetişemeyecektir. Kaplumbağayla arasındaki mesafeyi kapadığında, kaplumbağa bir miktar daha arayı açacak ve bu süreç sonsuza kadar devam edebileceğinden sonunda Akhilleus da kaplumbağa da yok olacaktır.
Aynı biçimde, bir okun, hedefine ulaşmadan önce, alacağı yolun yarısına varması, dolayısıyla önce bu yarının yarısına ulaşması gerekir ve bu böyle sürüp gider. Bu sonsuz bölünebilirlik durumunda, okun düşünülebilecek en kısa mesafeyi katetmesi için sonsuz bir süre gerekeceğinden, ok hareket etmeksizin yaya yapışıp kalacaktır. Ya da katedilecek yol dilimlerinin bölünebilirliğinin artık bölünemeyecek olan dilimlerde son bulması gerekir. Ama bu bölünemez dilimlerin büyüklüğü de olmayacağından ve olmayan bir şeyden gene ancak olmayan bir şey elde edilebileceğinden, okun yaydan ayrılması olanaksızdır.
Aristoteles, Organon'un Peri sophistikon elenkhon (Yanıltmacaların reddi) adlı kitabında yanıltmacaları mantık yanlışları (ikizanlam, çatışkı, yanlış akılyürütme, basit anlamdan bileşik anlama geçme vb.) sayarak, bunları mantık yoluyla çözmek için bir yöntem önerir. Bentham ise yanılt- macaların hukuksal ve siyasal kullanımlarını eleştirir. Örneğin, hukukta hak sorunları sözkonusu olduğunda, gerçeği mantık yoluyla aramanın gerçeği hukuk yoluyla aramaya nasıl katkıda bulunduğunu gösterir. Aynı biçimde "örf ve âdetlere karşı kanıt öne sürerken aşırıya gitmemek gerekir" ilkesi, aslında bir kurumun kötü yanlarını göz önüne almamak için kullanılan bir “yanıltmaca yolu”dur (A Book of Fallades [Yanıltmacalar kitabı]).
Sponsorlu Bağlantılar
—ANSİKL. Felsefe tarihinde yanıltmacanın iki ünlü örneği, Elealı Zenon'un ok yanılt- ınacası ile kaplumbağa yanıltmacasıdır. Kaplumbağa yanıltmacası aşırıya vardırılan bir akılyürütme ilkesine dayanır. Pythagorasçıların hasmı olan Elealı Zenon, sayılar sistemi üzerinde akılyürüterek her türlü çokluğun olabilirliğini ve her türlü hareketin olabilirliğini yadsır. Akhilleus kaplumbağaya hiçbir zaman yetişemeyecektir. Kaplumbağayla arasındaki mesafeyi kapadığında, kaplumbağa bir miktar daha arayı açacak ve bu süreç sonsuza kadar devam edebileceğinden sonunda Akhilleus da kaplumbağa da yok olacaktır.
Aynı biçimde, bir okun, hedefine ulaşmadan önce, alacağı yolun yarısına varması, dolayısıyla önce bu yarının yarısına ulaşması gerekir ve bu böyle sürüp gider. Bu sonsuz bölünebilirlik durumunda, okun düşünülebilecek en kısa mesafeyi katetmesi için sonsuz bir süre gerekeceğinden, ok hareket etmeksizin yaya yapışıp kalacaktır. Ya da katedilecek yol dilimlerinin bölünebilirliğinin artık bölünemeyecek olan dilimlerde son bulması gerekir. Ama bu bölünemez dilimlerin büyüklüğü de olmayacağından ve olmayan bir şeyden gene ancak olmayan bir şey elde edilebileceğinden, okun yaydan ayrılması olanaksızdır.
Aristoteles, Organon'un Peri sophistikon elenkhon (Yanıltmacaların reddi) adlı kitabında yanıltmacaları mantık yanlışları (ikizanlam, çatışkı, yanlış akılyürütme, basit anlamdan bileşik anlama geçme vb.) sayarak, bunları mantık yoluyla çözmek için bir yöntem önerir. Bentham ise yanılt- macaların hukuksal ve siyasal kullanımlarını eleştirir. Örneğin, hukukta hak sorunları sözkonusu olduğunda, gerçeği mantık yoluyla aramanın gerçeği hukuk yoluyla aramaya nasıl katkıda bulunduğunu gösterir. Aynı biçimde "örf ve âdetlere karşı kanıt öne sürerken aşırıya gitmemek gerekir" ilkesi, aslında bir kurumun kötü yanlarını göz önüne almamak için kullanılan bir “yanıltmaca yolu”dur (A Book of Fallades [Yanıltmacalar kitabı]).
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
