Yararcılık Nedir?

YARARCILIK a. Yarara dayanan siyaset ve ahlak öğretisi. (Eşanl. UTİLİTARİZM.)

—ANSİKL. Fels. Yararcılık Helvetius ve d'Holbach'ın sistemlerinde yer alır. Bu sistemlerde yararcılık, aşk gibi bireylerarası ilişkileri adlandırmaya yarar. Ancak yararcı felsefe, XVIII. yy. sonunda Bentham ve XIX. yy.'da J. Stuart Mili tarafından kuruldu. Yararcılık Bentham'da, yararlının iktisadi ve toplumsal etkinliği yöneten ilke durumuna geldiği bir kuram olarak ortaya çıktı. Faydacılık (Utilitananism) [1863] adlı kitabıyla J. Stuart Mili, bu kuramı sistemleştirdi ve çıkan mutluluk ve ahlak kaynağı durumuna getirdi. Şöyle yazıyordu; "Tutumdaki ahlaklılığın ölçütü, etmenin kişisel mutluluğu değil, bütün ilgililerin mutluluğudur. Nitekim yararcılık bireyden, kendi kişisel mutluluğuyla ötekilerin mutluluğu arasında, çıkar gütmeyen ve iyi dilekti bir izleyici kadar yansız davranmasını ister”. XIX. yy. içinde yararcılık, yarar kavramı ve bu kavramın pragmacı temeliyle, birden yüz yıl önce Aydınlanma çağı'nda doğan maddeciliğin bir özelliği olarak ortaya çıktı. Yararı Aydınlanma çağı, nın temel kavramı olarak gören Hegel’in çözümlemesine göre akıl, o zaman olumsuz biçimde davranarak, her türlü nesnelliği yarara yerleştiriyor ve böylece onu yadsıyordu. O halde sonuç şuydu: "Şeylerin tümü de yararlı şeylerdir; yalnız yararlan bakımından incelenmeleri gerekir" (Tinin görüngûbilimi [Phânomenologie des Geistes], "Mutlak Bilgi"). Bir başka deyişle dünya, insan ve Tanrı’nın kendisi, her türlü nesnellik ve her türlü özerkliği yitiriyorlardı ve özyetertiliğe sahip olması gereken bütün şeyler, "kendi özleri gereği bu yarar karşılıklılığına sahipti" (ay. ypt., “Tin"). Yararcılığı Marx ve Engels, sık sık sert bir biçimde eleştirdi. Marx şöyle der: "Fransızlar’da yararcılığın tüm içeriğini oluşturan duygusal ve ahlaksallaştırıcı açıklamalardan sağlanacak hiçbir şey kalmayınca, geriye bu kuramı geliştirmeye yetenekti yalnız bir soru, bireylerden ve aralarındaki ilişkilerden nasıl yararlanılabilir sorusu kaldı. Bu sorunun yanıtı, bu arada iktisat tarafından daha önce verilmişti; olanaklı tek gelişme iktisadi içeriğin sindirilmesindeydi. Bentham, bu gelişmeyi gerçekleştirdi. [...] Yararcılık hemen orta malı niteliğine büründü, ama bu nitelik ancak iktisadi öğeler, özellikle işbölümü ve mübadeleler ona katılınca somut bir içerik kazandı, işbölümü çerçevesinde özel etkinlik, genel yarar durumuna geldi. Bentham'ın genel yararı, gelip rekabetin genel yararına dayandı. [...] İktisadi içerik yararlılığı, kurulu düzenin basit bir övgüsü durumuna dönüştürdü. Bu övgünün amacı, güncel koşullar içinde insanlar arasındaki ilişkilerin, güncel koşullar çerçevesinde, herkes için en elverişli ve en yararlı ilişkiler olduğunu ortaya koymaktı" (Deutsche ideologie [Alman ideolojisi], "Leipzig konsili", 3, "Aziz Max").

yararcılık ingilizcesi

• utilitarianism