Yerleşik Nedir?
SMD MiSiM
YERLEŞİK sıf.
1. Belli bir yerde sürekli olarak yaşayan bir topluluk için kullanılır: Kentteki yabancı öğrencilerin sayısı yerleşik nüfusun yarısı kadar.
2. Göçebe’ ye karşıt olarak, belli bir yere yerleşen, orada yaşayan bir topluluk ve bu tür bir yaşam biçimi için kullanılır: Yerleşik kavimler. Göçebelikten yerleşik düzene geçmek.
3. Bir yerde sürekli olarak görülen, varlığını sürdüren, bir şey için kullanılır: Yerleşik töreler.
—Bilş. Yerleşik program, bir bilgisayarda, yönetici programın ya da işletim sisteminin, merkezi bellekte sürekli olarak kullanılabilen ve bu nedenle hemen yürütülebilen bölümü.
—Böcbil. Aynı bitki üzerinde art arda ortaya çıkan kanatsız yaprakbiti kuşakları için kullanılır.
—Sterkim. Yerleşik çözümleme, stereo- kimyanın, yerleşik izomerlerin kararlılığı ile moleküllerin tepkinliği için bundan çıkarılan sonuçları inceleyen dalı. (Bu bilim dalı özellikle organik kimya çevresinde büyük bir gelişme göstermiştir.) [Bk. ansikl. böl.) || Yerleşik izomer, izomerlik nedeni, bir molekülün yerleşmesi olan izomer; bu yerleşme, değişik izomerlere göre çeşitli farklılıklar gösterir.
—Tıp. Yerleşik hastalık, ENDEMİ'nin eşanlamlısı.
♦ sıf. ve a. Biyol. Belirli ve sınırlı bir alanda öteden beri yaşayan canlılara denir.
—ANSİKL. Sterkim. Yerleşik çözümleme. Etanın (H3C—CH3), örnek olarak alınan yerleşmelerinin kaymış yerleşmeler olduğunu ve tutulum yerleşmelerinin bu kaymış yerleşmeler arasında yalnızca geçiş durumlarına (ya da enerji engelleri) denk düştüğünü tayfgözlem yoluyla göstermek mümkündür. Engelin yüksekliği 3 kcal /mol'dür (şekil 1). Etanda örnek olarak alınan yerleşmeler tümüyle eşdeğerlidir; ancak bütanın (CH3CH2—CH2CHJ) merkez bağı incelendiğinde, yerleşmelerin eşdeğerli olmadığı görülür: en kararlı yerleşme, karşıt çevre düzlemli yerleşmelidir; senklinal yerleşmeler daha az kararlıdır (yaklaşık 0,8 kcal/rnol). Eş çevre düzlemli (6,1 kcal/mol) ve antiklinal (3,6 kcal/mol) olmak üzere iki tür enerji engeli yüksekliği vardır (şekil 2). Sikloheksanın incelenmesi, türevlerinin öneminden dolaylı özellikle derinleştirilmiştir. Bu bileşikte daha az kararlı olan 6,9 kcal/mol'lük bir ara kayık yerleşmesi üzerinden, 9 kcal/mol'lük bir evirtim engeli aşılarak bir sandalye yerleşmesinden bir başka sandalye yerleşmesine geçilir (şekil 3). Bir R ornatanı, sikloheksan üzerine bağlandığında eksenel ya da enlemsel olmak üzere iki konum ortaya çıkar (şekil 4). Bu konumlar birbirine dönüşebilen (geçişebilen) iki yerleşik izomere denk düşer. Bunlardan en kararlı olanı, R'nin enlem- sel konumda bulunduğu yerleşik izomerdir. Bu iki yerleşme arasındaki kararlılık farkı, R ornatanının türüne göre, 0,4-2 kcal/mol arasında değişir.
iki çifte bağı birbirine bağlayan yalın bir bağın çevresindeki yerleşmeler incelendiğinde (şekil 5), en kararlı iki yerleşmenin yaklaşık 5 teal/mol’lük bir enerji engeliyle eş çevre düzlemli ve karşıt çevre düzlemli (bu biraz daha kararlıdır) yerleşmeler olduğu anlaşılır.
Bu iki yerleşme iki çifte bağın düzlem- deşliğini, dolayısıyla eşlenikliğini sağlar. Heksametil butadiende (şekil 6) küreye benzeyen metil grupları, uzayda aynı konumu alamaz; eğer iki çifte bağ aynı düzlemde yer alsaydı, bu durum meydana gelebilirdi, incelenen örnekler çevre düzlemli değildir ve eşleniklik kısmen ya da tamamen kaybolur. Eşlenikliğin ya da rezonansın sterik olarak engellenmesi, tayf- gözlem yoluyla kolayca algılanır. Bu engelleme olayı ayrıca, döndürme gücünün kaybolmasıyla da kendini gösterir: bifenil türevlerinin atropik* izomerliği buna örnektir A ya da B grupları yeteri kadar iriyse (şekil 7) ve ilke olarak molekülün bir bakışım düzlemi olmasına rağmen çevre düzlemli yerleşmelere erişilemez; çünkü A ve B ya da A-A ve B-B, uzayda aynı konumu alırlar ve bakışım düzlemi kaybolur Öte yandan iki benzen halkasının düzlemleri birbirine diktir; ancak bunun sonucu olarak birbirine çok zor dönüşebilen yerleşik antipot izomerler ortaya çıkabilir (enerji engelinin yüksekliği 40 kcal/mol'e erişebilir).
Yapısında bir çifte bağ bulunan ve kolayca ayrılabilen bir bileşiğin E ve Z izomerleri, yüksek sıcaklıkta birbirine dönüşebilir: burada da yaklaşık 60 kcal/mol' lük bir enerji engeliyle ayrılmış iki yerleşik izomer bulunur. Dolayısıyla yerleşik çözümleme yoluyla en kararlı yerleşik izomerler, bunları ayıran enerji engelleri ve yerleşik izomerlerin aynlabildiği durumlar (20 kcal/mol'ün üzerinde bulunan bir engel) algılanabilir.
1. Belli bir yerde sürekli olarak yaşayan bir topluluk için kullanılır: Kentteki yabancı öğrencilerin sayısı yerleşik nüfusun yarısı kadar.
Sponsorlu Bağlantılar
3. Bir yerde sürekli olarak görülen, varlığını sürdüren, bir şey için kullanılır: Yerleşik töreler.
—Bilş. Yerleşik program, bir bilgisayarda, yönetici programın ya da işletim sisteminin, merkezi bellekte sürekli olarak kullanılabilen ve bu nedenle hemen yürütülebilen bölümü.
—Böcbil. Aynı bitki üzerinde art arda ortaya çıkan kanatsız yaprakbiti kuşakları için kullanılır.
—Sterkim. Yerleşik çözümleme, stereo- kimyanın, yerleşik izomerlerin kararlılığı ile moleküllerin tepkinliği için bundan çıkarılan sonuçları inceleyen dalı. (Bu bilim dalı özellikle organik kimya çevresinde büyük bir gelişme göstermiştir.) [Bk. ansikl. böl.) || Yerleşik izomer, izomerlik nedeni, bir molekülün yerleşmesi olan izomer; bu yerleşme, değişik izomerlere göre çeşitli farklılıklar gösterir.
—Tıp. Yerleşik hastalık, ENDEMİ'nin eşanlamlısı.
♦ sıf. ve a. Biyol. Belirli ve sınırlı bir alanda öteden beri yaşayan canlılara denir.
—ANSİKL. Sterkim. Yerleşik çözümleme. Etanın (H3C—CH3), örnek olarak alınan yerleşmelerinin kaymış yerleşmeler olduğunu ve tutulum yerleşmelerinin bu kaymış yerleşmeler arasında yalnızca geçiş durumlarına (ya da enerji engelleri) denk düştüğünü tayfgözlem yoluyla göstermek mümkündür. Engelin yüksekliği 3 kcal /mol'dür (şekil 1). Etanda örnek olarak alınan yerleşmeler tümüyle eşdeğerlidir; ancak bütanın (CH3CH2—CH2CHJ) merkez bağı incelendiğinde, yerleşmelerin eşdeğerli olmadığı görülür: en kararlı yerleşme, karşıt çevre düzlemli yerleşmelidir; senklinal yerleşmeler daha az kararlıdır (yaklaşık 0,8 kcal/rnol). Eş çevre düzlemli (6,1 kcal/mol) ve antiklinal (3,6 kcal/mol) olmak üzere iki tür enerji engeli yüksekliği vardır (şekil 2). Sikloheksanın incelenmesi, türevlerinin öneminden dolaylı özellikle derinleştirilmiştir. Bu bileşikte daha az kararlı olan 6,9 kcal/mol'lük bir ara kayık yerleşmesi üzerinden, 9 kcal/mol'lük bir evirtim engeli aşılarak bir sandalye yerleşmesinden bir başka sandalye yerleşmesine geçilir (şekil 3). Bir R ornatanı, sikloheksan üzerine bağlandığında eksenel ya da enlemsel olmak üzere iki konum ortaya çıkar (şekil 4). Bu konumlar birbirine dönüşebilen (geçişebilen) iki yerleşik izomere denk düşer. Bunlardan en kararlı olanı, R'nin enlem- sel konumda bulunduğu yerleşik izomerdir. Bu iki yerleşme arasındaki kararlılık farkı, R ornatanının türüne göre, 0,4-2 kcal/mol arasında değişir.
iki çifte bağı birbirine bağlayan yalın bir bağın çevresindeki yerleşmeler incelendiğinde (şekil 5), en kararlı iki yerleşmenin yaklaşık 5 teal/mol’lük bir enerji engeliyle eş çevre düzlemli ve karşıt çevre düzlemli (bu biraz daha kararlıdır) yerleşmeler olduğu anlaşılır.
Bu iki yerleşme iki çifte bağın düzlem- deşliğini, dolayısıyla eşlenikliğini sağlar. Heksametil butadiende (şekil 6) küreye benzeyen metil grupları, uzayda aynı konumu alamaz; eğer iki çifte bağ aynı düzlemde yer alsaydı, bu durum meydana gelebilirdi, incelenen örnekler çevre düzlemli değildir ve eşleniklik kısmen ya da tamamen kaybolur. Eşlenikliğin ya da rezonansın sterik olarak engellenmesi, tayf- gözlem yoluyla kolayca algılanır. Bu engelleme olayı ayrıca, döndürme gücünün kaybolmasıyla da kendini gösterir: bifenil türevlerinin atropik* izomerliği buna örnektir A ya da B grupları yeteri kadar iriyse (şekil 7) ve ilke olarak molekülün bir bakışım düzlemi olmasına rağmen çevre düzlemli yerleşmelere erişilemez; çünkü A ve B ya da A-A ve B-B, uzayda aynı konumu alırlar ve bakışım düzlemi kaybolur Öte yandan iki benzen halkasının düzlemleri birbirine diktir; ancak bunun sonucu olarak birbirine çok zor dönüşebilen yerleşik antipot izomerler ortaya çıkabilir (enerji engelinin yüksekliği 40 kcal/mol'e erişebilir).
Yapısında bir çifte bağ bulunan ve kolayca ayrılabilen bir bileşiğin E ve Z izomerleri, yüksek sıcaklıkta birbirine dönüşebilir: burada da yaklaşık 60 kcal/mol' lük bir enerji engeliyle ayrılmış iki yerleşik izomer bulunur. Dolayısıyla yerleşik çözümleme yoluyla en kararlı yerleşik izomerler, bunları ayıran enerji engelleri ve yerleşik izomerlerin aynlabildiği durumlar (20 kcal/mol'ün üzerinde bulunan bir engel) algılanabilir.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
