Tümtanrıcılık Nedir?

TÜMTANRICILIK a.
1. Fels. Var olan her şeyin temelini Tanrı'da bulduğunu ve onunla özdeş olduğunu öne süren sistem. (Eşanl. PANTEİZM.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Tanrı’yı tüm doğada belirmiş olarak gören duyarlılık biçimi.

—ANSİKL. Stoacılar'a göre Tanrı dünyanın ruhudur; o hem düşünce hem maddedir; madde olarak, yapıcı bir ateştir; düzenlediği ve can verdiği evrenden ayrı düşünülemez. Plotinos'a göre evreni meydana getiren varlıklar, Tanrı'dan türemiş ya da doğmuş olmakla birlikte, varlıklarını onda sürdürmekten de geri kalmazlar
Giordano Bruno ise Kopernik'in evren öğretisinden hareketle, madde ile tin arasında bölünmemiş bir evren fikrine ulaştı; böyle bir evrende sonsuzluk, evren ve Tanrı olarak kendini gösterir.
Spinoza'da, tümtanrıcılık terimi en eksiksiz biçimine ulaşır; bu onun tözü tanımlama biçiminden (zorunlu, öncesiz sonrasız, sonsuz) kaynaklanır. Spinozada töz, Tanrıdan ayırt edilemez. Tanrı'nın özniteliklerinin sayısı sonsuzdur, ama biz onlardan ancak ikisini, düşünceyi ve uzamı bilebiliriz. Varlıklar, kendi doğasının zorunlu yasalarına göre gelişen tanrısal tözün özniteliklerinin tikel kiplerinden başka bir şey değildirler. Evrensel belirlenimcilik, bu tümtanrıcılığın sonucudur. Dolayısıyla bu tümtanrıcılık, bir yaratma fikrini de, lyi’nin ve Kötü'nün tek yargıcı olan aşkın bir Tanrı fikrini de bir yana bırakır. Hegel'in idealizmi de bir tür tümtanrıcılıktır; ama hegelci mutlak, tarihtir.