Kabartma Nedir?
SMD MiSiM
KABARTMA a.
1. Kabartmak eylemi.
2. Düz yüzeyler üzerinde değişik yüksekliklerde, girintili çıkıntılı biçimlerden oluşturulan yapıt ya da duvar süsü; rölyef: Büyük salonun duvarları kabartmalarla bezenmişti.
—Akust. Akustik kabartma, iki kulağın aynı anda kullanımı sonucu edinilen uzamsal işitme duyumu. (Bir uçağın konumunu belirlemek için dinleme istasyonlarında başvurulan iki kulakla işitme bu ilkeye dayanır. Bu duyum, ses kaydında birçok mikrofonla, seslendirmede ise birçok hoparlörle sağlanır.)
—Bahç. Bahçenin çiçek ekilen kısmındaki toprağı yapay olarak yükseltme.
—Berb — KREPE.
—Camc. Sıcak ve yumuşak durumda olan camın yüzeyini metal bir kalemle çökerterek elde edilen kabarıklık.
—Ekmekç. Kabartma maddeleri, pişim sırasında ekmeğin su tutma kabiliyetini artırmak amacıyla hamura katılan yumurta akı, nişasta ve pektin gibi besinsel katkı maddeleri.
—Heykc. Çeşitli biçimleri ve bölümleri bir zemin üstünde az çok belirgin çıkıntılar halinde görünen, hacimli ya da çeşitli parçaların bir araya getirilmesinden oluşmuş (asamblaj, XX. yy. sanatı) yapıt ya da heykel. (Kabartmalar biçimlerine göre birbirlerinden ayrılırlar: yalnızca oyuk bir çizgiyle sınırlandırılmış olanlar [kazınmış kabartma], hafif bir oylumu olanlar [Mısır kabartması], çıkıntıları az [yalpık, alçakkabartma], orta [yarımkabartma] ve fazla [yüksekkabartma] olanlar)! Kaplama kabartma, süsleme sanatında, bağımsız bir zemin üzerine oturtulmak üzere az çok belirgin kabartma biçiminde yontulmuş arka yüzü düz motif.
— Mim. Orta bölümü kenarlarına göre çıkıntılı ve pürüzlü bırakılmış taşlardan oluşan duvar kaplaması. || Elmastıraş kabartma, yüzü basık bir piramit biçiminde yontulan kabartma. || Köşeli oluklu kabartma, bitişik iki taşın kenarları köşeli bir derz oluğu oluşturacak biçimde pahlanmış kabartma. || Kurt yenikli kabartma, kurtların açtığı yolları andıran bezemelerle kaplı kabartma. || Rüstik kabartma, yüzü kaba olarak bırakılmış kabartma. || Yarım oluk silmeli kabartma, çıkıntısı, iki düz silme arasında bir yarım oluk silmeyle tamamlanan kabartma. || Yuvarlak kabartma, ayrıtların yerini yuvarlak yüzeylerin aldığı kabartma.
—Mutf. Kabartma tozu, hamurun kabarması için özellikle pastacılıkta kullanılan ve temel maddesi sodyum bikarbonat olan toz. (Hamurda daha fazla, sürekli ve muntazam gaz oluşmasını sağlamak ve hamur reaksiyonunun alkaliye kaçmasını önlemek için sodyum bikarbonatın yanına tartarik asit, bunun asidik tuzu, kalsiyum asit fosfat, sodyum pirosülfat vb. bir organik asit eklenir)
—Nümism. Para ve madalyaların üstündeki kabartı.
—Opt. Resim, fotoğraf ya da çizimde, girinti ve çıkıntı izlenimi veren yanılsama. (Bk. ansikl. böl.)
—Seram. Çini ve seramik yüzeyinde çeşitli tekniklerle yapılan boyama ve süsleme. (Bu uygulamalarda ya kalıp içine oyulan motifler üzerine seramik hamuru basılır, ya belirli motifler oyulmuş kalıplar yumuşak seramik hamuru üzerine bastırılır; veya astar ya da boya üst üstebirkaç kez sürülür. Boyanın üst üste sürülmesi özellikle fırın ısısında kaybolan kırmızı renkte yaygındır.)
—Tarım. Toprağı yaran, parçalayıp yumuşatan ve üzerindeki bitkileri kopartarak yüzeyini düzleyen dişli aletlerle (dişli tırmık, kazayağı) toprağın işlenmesi.
—Teknol. Kabartma makinesi, kâğıt, deri, kumaş vb. gibi malzemelere kabartma desen vermeye yarayan makine. (Eşanl. GOFRELEME MAKİNESİ.) [Bk. ansikl. böl. Teknol.]
—Tekst. Bir kumaş üzerinde, çıkıntılar halinde desen yapma.
♦ sıf. Kabartılarak yapılmış olan: Kabartma harfler. Kabartma harita.
—Haritc. Kabartma harita, düzlem ve yükselti bakımından ölçekleri farklı olabilen, üçboyutlu topografik gösterim.
—Kâğ. san. Kabartma kâğıt, genellikle oymalı bir merdane ya da levhayla çukur ya da kabartma biçiminde desen verilmiş kâğıt.
kabartmalı olanlarına verilen ad. (Kabart-
ma olmayan şemselere yazma" şemse denirdi.)
—Topogr. Kabartma plan, bir kentin, bir tahkimli yapının vb., kabartma halinde ve küçük ölçekteki gösterimi.
—ANSİKL. Opt. Kabartmanın görsel izlenimi çeşitli psikolojik ve fizyolojik etkenlere bağlıdır; ama başlıca nedeni iki göz- merceğiyle görmedir; her göz incelenen kabartma halindeki cisimden farklı bir görüntü alır; bu iki görüntünün üst üste gelmesi ve iki gözün optik eksenlerini aynı noktaya yakınsatmak için harcadığı çaba, kabartma izlenimi doğurur ve uzaklığın yaklaşık olarak değerlendirilmesini sağlar. Bu özellikten stereoskopik dürbünlerde yararlanılır; bu dürbünler tam yansımalı prizmalarla gezleme doğrultularını saptırıp, büyütme güçleriyle açıları büyüterek kabartmayı abartır. Ayrıca ortak görüş alanı üstüne düşürülen bölmeler uzaklığı değerlendirmeyi sağlar; orduda kullanılan batarya dürbünleri ve kimi uzaklıkölçerler aynı ilkeye dayanır.
Kabartmanın düzlem görüntülerle elde edilmesi birçok araştırmaya yol açtı; olağan stereoskoplar bitişik iki fotoğraf gerektirir; görüntülerden her biri ayna ve merceklerle bir gözün bakış ekseni üzerine getirilir. E. Estanave'ın çizgili ağlar yönteminde de farklı bakış açılarından alınmış iki görüntü vardır; ama bunlar üst üste gelir ve her biri koşut küçük şeritlere ayrılır (milimetrede on kadar); görüntülerden birinin çift sıra şeritleri öbürünün tek sıra şeritleriyle almaşır. Gözlemci bu karmaşık sistemi, öne yerleştirilen ve almaşık olarak aynı sayıda saydam ve saydamsız şerit taşıyan çizgili ağ arasından inceler. Uygun konumda gözlerden biri görüntülerin çift sıra şeritlerini, öbürü tek sıra şeritlerini görür; böylece kabartma izlenimi elde edilir. (-> ANAGLİF.)
Bununla birlikte bir ekrana kabartma görüntüler düşürme sorunu henüz tümüyle çözülmemiştir. Ekrana dik açı altında polarlanmış iki görüntü düşürülür ve bunlar gözlerden her birinin yalnız bir görüntüyü seçmesini sağlayan polarlayıcı dürbünlerle incelenir. Bu yöntem, kabartma ve renkli izdüşümlerin gerçekleşmesini sağlar. Holografi* yöntemleri de bir nesnenin üçboyutlu görüntüsünü oluşturur. Bu üçboyutlu bilgi holografi levhası düzeyinde kodlanır; bu olgu nesnenin üçboyutlu görüntüsünü veren bu levhayla bağdaşık ışık demetinin kırınımına dayanır. —Teknol. Kabartma makinesi üst üste yerleştirilen, birbirine kuvvetle bastırılan ve içten ısıtılan iki silindirden oluşur; işlenecek malzeme bu silindirlerin arasından geçer. Silindirlerden biri oyuk, öbürü kabartma
biçiminde desenler taşır, böylece elde etmek istenen kabartmanın resmini malze
meye aktarır.
1. Kabartmak eylemi.
Sponsorlu Bağlantılar
—Akust. Akustik kabartma, iki kulağın aynı anda kullanımı sonucu edinilen uzamsal işitme duyumu. (Bir uçağın konumunu belirlemek için dinleme istasyonlarında başvurulan iki kulakla işitme bu ilkeye dayanır. Bu duyum, ses kaydında birçok mikrofonla, seslendirmede ise birçok hoparlörle sağlanır.)
—Bahç. Bahçenin çiçek ekilen kısmındaki toprağı yapay olarak yükseltme.
—Berb — KREPE.
—Camc. Sıcak ve yumuşak durumda olan camın yüzeyini metal bir kalemle çökerterek elde edilen kabarıklık.
—Ekmekç. Kabartma maddeleri, pişim sırasında ekmeğin su tutma kabiliyetini artırmak amacıyla hamura katılan yumurta akı, nişasta ve pektin gibi besinsel katkı maddeleri.
—Heykc. Çeşitli biçimleri ve bölümleri bir zemin üstünde az çok belirgin çıkıntılar halinde görünen, hacimli ya da çeşitli parçaların bir araya getirilmesinden oluşmuş (asamblaj, XX. yy. sanatı) yapıt ya da heykel. (Kabartmalar biçimlerine göre birbirlerinden ayrılırlar: yalnızca oyuk bir çizgiyle sınırlandırılmış olanlar [kazınmış kabartma], hafif bir oylumu olanlar [Mısır kabartması], çıkıntıları az [yalpık, alçakkabartma], orta [yarımkabartma] ve fazla [yüksekkabartma] olanlar)! Kaplama kabartma, süsleme sanatında, bağımsız bir zemin üzerine oturtulmak üzere az çok belirgin kabartma biçiminde yontulmuş arka yüzü düz motif.
— Mim. Orta bölümü kenarlarına göre çıkıntılı ve pürüzlü bırakılmış taşlardan oluşan duvar kaplaması. || Elmastıraş kabartma, yüzü basık bir piramit biçiminde yontulan kabartma. || Köşeli oluklu kabartma, bitişik iki taşın kenarları köşeli bir derz oluğu oluşturacak biçimde pahlanmış kabartma. || Kurt yenikli kabartma, kurtların açtığı yolları andıran bezemelerle kaplı kabartma. || Rüstik kabartma, yüzü kaba olarak bırakılmış kabartma. || Yarım oluk silmeli kabartma, çıkıntısı, iki düz silme arasında bir yarım oluk silmeyle tamamlanan kabartma. || Yuvarlak kabartma, ayrıtların yerini yuvarlak yüzeylerin aldığı kabartma.
—Mutf. Kabartma tozu, hamurun kabarması için özellikle pastacılıkta kullanılan ve temel maddesi sodyum bikarbonat olan toz. (Hamurda daha fazla, sürekli ve muntazam gaz oluşmasını sağlamak ve hamur reaksiyonunun alkaliye kaçmasını önlemek için sodyum bikarbonatın yanına tartarik asit, bunun asidik tuzu, kalsiyum asit fosfat, sodyum pirosülfat vb. bir organik asit eklenir)
—Nümism. Para ve madalyaların üstündeki kabartı.
—Opt. Resim, fotoğraf ya da çizimde, girinti ve çıkıntı izlenimi veren yanılsama. (Bk. ansikl. böl.)
—Seram. Çini ve seramik yüzeyinde çeşitli tekniklerle yapılan boyama ve süsleme. (Bu uygulamalarda ya kalıp içine oyulan motifler üzerine seramik hamuru basılır, ya belirli motifler oyulmuş kalıplar yumuşak seramik hamuru üzerine bastırılır; veya astar ya da boya üst üstebirkaç kez sürülür. Boyanın üst üste sürülmesi özellikle fırın ısısında kaybolan kırmızı renkte yaygındır.)
—Tarım. Toprağı yaran, parçalayıp yumuşatan ve üzerindeki bitkileri kopartarak yüzeyini düzleyen dişli aletlerle (dişli tırmık, kazayağı) toprağın işlenmesi.
—Teknol. Kabartma makinesi, kâğıt, deri, kumaş vb. gibi malzemelere kabartma desen vermeye yarayan makine. (Eşanl. GOFRELEME MAKİNESİ.) [Bk. ansikl. böl. Teknol.]
—Tekst. Bir kumaş üzerinde, çıkıntılar halinde desen yapma.
♦ sıf. Kabartılarak yapılmış olan: Kabartma harfler. Kabartma harita.
—Haritc. Kabartma harita, düzlem ve yükselti bakımından ölçekleri farklı olabilen, üçboyutlu topografik gösterim.
—Kâğ. san. Kabartma kâğıt, genellikle oymalı bir merdane ya da levhayla çukur ya da kabartma biçiminde desen verilmiş kâğıt.
Kaynak: Büyük Larousse
—Seram. Kabartma çini, kalıba yapılan negatif süslemenin üzerine seramik hamuru sıkıştırılarak elde edilen çini. (Kalıptaki negatif süsleme, çiniye kabartma olarak geçer. Kabartma motifler ya da zemin seramik boyaları ile renklendirilir. Kabartma çini X.-XIII. yy.Tarda Selçuklular'da başarıyla uygulandı [Konya Karatay medresesi, Sahipata külliyesi], XIV. yy. erken os- manlı mimarlığında da Bursa yapılarında [Ulu cami] kabartma çinilere rastlanır.) —Süslem. sant. Kabartma şemse, eski ciltlerde kapak süsleme motifi şemsenin,kabartmalı olanlarına verilen ad. (Kabart-
ma olmayan şemselere yazma" şemse denirdi.)
—Topogr. Kabartma plan, bir kentin, bir tahkimli yapının vb., kabartma halinde ve küçük ölçekteki gösterimi.
—ANSİKL. Opt. Kabartmanın görsel izlenimi çeşitli psikolojik ve fizyolojik etkenlere bağlıdır; ama başlıca nedeni iki göz- merceğiyle görmedir; her göz incelenen kabartma halindeki cisimden farklı bir görüntü alır; bu iki görüntünün üst üste gelmesi ve iki gözün optik eksenlerini aynı noktaya yakınsatmak için harcadığı çaba, kabartma izlenimi doğurur ve uzaklığın yaklaşık olarak değerlendirilmesini sağlar. Bu özellikten stereoskopik dürbünlerde yararlanılır; bu dürbünler tam yansımalı prizmalarla gezleme doğrultularını saptırıp, büyütme güçleriyle açıları büyüterek kabartmayı abartır. Ayrıca ortak görüş alanı üstüne düşürülen bölmeler uzaklığı değerlendirmeyi sağlar; orduda kullanılan batarya dürbünleri ve kimi uzaklıkölçerler aynı ilkeye dayanır.
Kabartmanın düzlem görüntülerle elde edilmesi birçok araştırmaya yol açtı; olağan stereoskoplar bitişik iki fotoğraf gerektirir; görüntülerden her biri ayna ve merceklerle bir gözün bakış ekseni üzerine getirilir. E. Estanave'ın çizgili ağlar yönteminde de farklı bakış açılarından alınmış iki görüntü vardır; ama bunlar üst üste gelir ve her biri koşut küçük şeritlere ayrılır (milimetrede on kadar); görüntülerden birinin çift sıra şeritleri öbürünün tek sıra şeritleriyle almaşır. Gözlemci bu karmaşık sistemi, öne yerleştirilen ve almaşık olarak aynı sayıda saydam ve saydamsız şerit taşıyan çizgili ağ arasından inceler. Uygun konumda gözlerden biri görüntülerin çift sıra şeritlerini, öbürü tek sıra şeritlerini görür; böylece kabartma izlenimi elde edilir. (-> ANAGLİF.)
Bununla birlikte bir ekrana kabartma görüntüler düşürme sorunu henüz tümüyle çözülmemiştir. Ekrana dik açı altında polarlanmış iki görüntü düşürülür ve bunlar gözlerden her birinin yalnız bir görüntüyü seçmesini sağlayan polarlayıcı dürbünlerle incelenir. Bu yöntem, kabartma ve renkli izdüşümlerin gerçekleşmesini sağlar. Holografi* yöntemleri de bir nesnenin üçboyutlu görüntüsünü oluşturur. Bu üçboyutlu bilgi holografi levhası düzeyinde kodlanır; bu olgu nesnenin üçboyutlu görüntüsünü veren bu levhayla bağdaşık ışık demetinin kırınımına dayanır. —Teknol. Kabartma makinesi üst üste yerleştirilen, birbirine kuvvetle bastırılan ve içten ısıtılan iki silindirden oluşur; işlenecek malzeme bu silindirlerin arasından geçer. Silindirlerden biri oyuk, öbürü kabartma
biçiminde desenler taşır, böylece elde etmek istenen kabartmanın resmini malze
meye aktarır.
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
