Kaldıraç Nedir? (Sözlük)

KALDIRAÇ

1. Fizs. mekan. Bir eksen çevresinde dönen ve biri devindirici, öbürü direngen iki kuvvetin etkisinde kalan bükülmez cisim. (Bk. ansikl. böl.)
2. Uçlardan birinin inişi ya da kalkışı, öbürünün ters yönde devinimine yol açacak biçimde yerleştirilen ve iki uç arasındaki bir noktaya dayanan düzenek. (Eşanl. baskül.)

—İşi. ikt. Kaldıraç etkisi, bir işletmenin öz sermayesinin değerini artırma ve borçlanmaya başvurarak bu borçlanmanın bedeli, onun aracılığıyla gerçekleştirilen yatırımların verimliliğinden düşük olmak koşuluyla bu sermayenin verimliliğini geliştirme tekniği.

—Fiyat. Sahne altından sahneye çıkılmasını sağlayan düzenek. Sahne tabanındaki bir deliğe denk düşen bir platformdan ve sahne altının iskeletine bağlı iki kılavuz yatak (kasetler) içinde kayan iki düşey dikmeden (direkler) duşur.

—ANSİKL. Fizs. mekan. Üç tür kaldıraç vardır: birincisinde eksen, devindirici ve direngen kuvvet arasında yer alır (pense, dişçi kerpeteni); İkincisinde eksen, direngen kuvvet yönünde ve dış yandadır (ceviz kıracağı); üçüncüsünde devindirici kuvvet yönünde ve dış yanda bulunur (şeker maşası). Her kuvvetin kaldıraç kolunu, kendi etki çizgisinin eksene uzaklığı verir. Uygulanan kuvvetlerin momentlerinin (kuvvetlerin yeğinlikleriyle kaldıraç kollarının çarpımı) cebirsel toplamı sıfır olduğunda kaldıraç dengededir. Dolayısıyla bir kaldıraç, kaldıraç kollarında değişiklik yapılarak çok farklı yeğinlikteki kuvvetleri dengede tutmaya olanak verir.

KALDIRAÇ

Bir noktası sabit olan ve küçük bir kuvvetle ağır yükleri kaldırmaya ya da büyük dirençleri yenmeye yarayan basit makine.

Günlük hayatta kullanılan sayısız kaldıraç vardır. Birçok karmaşık makinede de kaldıraçlardan yararlanılır. Her kaldıraçta bir dayanma noktası, yani sabit bir nokta ve biri direncin ya da yükün, öbürü de kuvvetin uygulanma noktaları olmak üzere toplam üç nokta önem taşır. Kaldıraçlar, bu üç noktanın karşılıklı konumuna göre üç çeşide ayrılır.

Birinci kaldıraç çeşidinde (makas, terazi) dayanma noktası, dirençle kuvvet arasındadır. İkinci kaldıraç çeşidinde (fındıkkıran, el arabası) direnç, dayanma noktasıyla kuvvetin uygulandığı noktalar arasında yer alır. Üçüncü kaldıraç çeşidinde (maşa, gaz pedalı) ise, kuvvetin uygulanma noktası, dayanma noktasıyla direncin uygulandığı nokta arasındadır. Kısacası birincide dayanma noktası, ikincide direnç, üçüncüde kuvvet ortadadır. Yük (ya da direnç) ile dayanma noktası arasındaki uzaklık yük (ya da direnç) kolu, kuvvetle dayanma noktası arasındaki uzaklık da kuvvet kolu olarak adlandırılır.

Kaldıraçlarda "yük x yük kolu = kuvvet x kuvvet kolu" bağıntısı kullanılarak, bu dördü içinden üçü bilindiğinde, bilinmeyen dördüncü hesaplanabilir. Kaldıraçların mekanik verimi, birinci çeşit kaldıraçta 1 ya da 1'den küçük veya büyük, ikinci çeşit kaldıraçta 1'den büyük, üçüncüde de 1'den küçüktür.