Kalkış Nedir?
SMD MiSiM
KALKIŞ a.
1. Bir ulaşım aracı için, harekete geçmek, kalkmak eylemi ya da biçimi: Trenin kalkış saati. Kalkışlarda dikkatli olmak.
2. Kalkışa geçmek, uçak sözkonusuysa, havalanmak üzere pistten ayrılmak.
—Havc. Bir uçağın, bir helikopterin, bir roketin yerden ayrılması. (Bk. ansikl. böl. Ask. havc. ve Havc.) || Kalkış roketi, JATO ROKETTnin eşanlamlısı. || Roketle kalkış, bir uçağın yardımcı roketlerle kalkışı. (Bk. ansikl. böl.)
—İkt. Kalkışa geçme, bazı iktisatçılara göre, bir ülkenin azgelişmiş ülkeler arasında sayılmaktan artık çıktığı iktisadi gelişme aşaması. (Kalkışa geçme terimi, iktisat bilimine W. W. Rostovv tarafından sokulan amerikanca take-off teriminin türkçe karşılığıdır.) [Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Ask. havc. ikinci Dünya sava- şı'ndan sonra genel kurmayların gerek hız gerekse kanat yükü bakımından daha yüksek performanslı uçak talep etmeleri pürüzsüz, kaplamalı uzun pistleri gerektiren uçakların yaygınlaşmasına neden oldu. Bu tür alanlar, askeri kullanım açısından, gerek önleme av uçakları gerekse lojistik ulaştırma uçakları için yeni hava savaşı şekillerinden kaynaklanan taktik gelişmeye ters düşen kısıtlamalar getiriyordu. Dolayısıyla bir yandan elde edilen performanslar artırılırken diğer yandan kısa ve kabaca düzenlenmiş pistlere dönmek gerekiyordu. Böylece kısa kalkıştı (STOL) ve dikey kalkışlı (VTOL) uçak fikri ortaya atıldı.
STOL ile ilgili konular büyük ölçüde aydınlığa kavuşmuş ise de VTOL tipi savaş uçaklarına ender olarak rastlanır. Dikey kalkış tekniğinin karmaşıklığı, ayrıca da uzun pistler yapmanın güçlükleri uçak yapımcılarını kısmi çözümler aramaya itmiştir Başlangıçta araştırmalar uçağın dışı ya da ek yardımcıların kullanılmasını gerektirmiştir: elektrikli ya da buharlı katapult, lastiklerinde-düşük basınçlı hava bulunan bir fırlatma chariofsuna monte edilen uçak, amerikan RATO ya da transız SEPR sistemlerinde olduğu gibi yardımcı roketlerle gerçekleştirilen kalkış. Yardımcılar kalkış uzunluklarının önemli ölçüde kısalmasını sağlamakla birlikte (yardımcı roketler için kalkış uzunluğunun % 30 ile 50'si) bunların sistemli bir şekilde kullanılmaları barış zamanında karşılığı pek alınmayan büyük yatırımlar gerektirmekte ve klasik avcı bombardıman uçaklarının askeri yükünün ve etki yarıçapının küçülmesine de neden olmaktadır.
Son yıllarda havacılık alanında gerçekleştirilen teknolojik ilerlemeler sorunun verilerini değiştirmiştir. Daha güçlü reaktörler; % 10 ile 20’lik hafiflik sağlayan karbon elyafı ve bordan oluşan karma malzeme;
kanatların verimini artıran birçok aerodinamik düzenlemelerin uygulanması (hücum kenarı fiaplarının maksimal doğrultması, sabit ya da devinimli "tepeliklerin” ve ördek yüzeylerin eklenmesi gibi birçok yeni etkenin birleşmesiyle) 80'li yılların avcı ya da hücum uçağının kalkış uzunluğunda °/o 15 ile 40 arasında bir kısalma sağlanabilmiştir.
—Havc. Klasik iniş takımıyla (ağırlık merkezinin önüne yerleştirilmiş ana tekerlekler) donatılmış pervaneli bir uçağın doğru kalkış yapması için pilotun, motora aşamalı olarak gaz verirken yunuslama dümeniyle uçağın yatay konumunu koruması zorunludur; pervanenin uyguladığı düz- dönüş ve pervaneden çıkan helisel akışın etkisiyle uçağın aniden yan dönmesi söz- konusu olduğundan kalkış incelik ve belirli bir ustalık isteyen bir manevradır. Pilot, ancak uçağın hızı minimal tutunma hızının °/o 10 ile 15'ini aştıktan sonra yatay dümeni yavaşça oynatarak gerçek kalkışı başlatır. Ana tekerlekleri ağırlık merkezinin arkasında, yardımcı tekerleği ya da tekerlekleri önünde bulunan üçlü bir iniş takımı, pilotun yerden ayrılma kararına kadar uçağın otomatik olarak yatay konumda kalmasını sağlayacağı için tüm kalkış işlemini önemli ölçüde kolaylaştırır. Modern pervaneli uçakların çoğu ve jet uçaklarının tümü böyle bir iniş takımı ile donanmıştır. Kalkış, yardımcı roketler ya da bir katapultla hızlandırılabilir. Bu katapultla kullanım sistemi tüm dünyada uçak gemileri tarafından benimsenmiştir.
Planörler bir çıkrığa ya da bir çekme uçağına takılan bir kabloyla kalkar. Kalkış daima rüzgâra karşı yapılmakla birlikte bazı durumlarda bir miktar eğikliğe izin verilebilir.
Noktasal kalkış (düşey ya da eğik) helikopterlerde doğal olarak elde edilir. Bununla birlikte bazı uçaklar da çeşitli sistemler kullanarak düşey ya da eğik bir yörünge izleyerek kalkabilir: bu sistemler yönlendirilebilir pervaneler, düşey ya da bir eksen çevresinde eğilebilen türbojet- ler ve özellikle türbojetten çıkan gazın tümünün ya da bir bölümünün bir anda aşağıya doğru yöneltilmesini sağlayan borulardır. Fransız mühendis Michel Wi- bault’nun bu buluşu amerikan, İngiliz ve sovyet savaş uçaklarında büyük ölçüde kullanılmaktadır. Böyle bir sistem sınırlı yük taşıyan dikine kalkışlı savaş uçaklarının yapımına olanak verir; bununla birlikte bu uçaklar ancak belli ölçülerde bir yük taşıyabilir; yükün artırılması için pilot boruları sınırlı olarak eğerek kısa mesafede kalkış yapabilir Bu durumda eğik jetin etkisi ve kanadın aerodinamik kaldırma kuvvetinin bileşimiyle uçağın orta hızda tutunması sağlanır. Dikey ya da eğik uçuştan aşamalı olarak yatay uçuşa dönüş geçiş diye adlandırılır; bu geçiş, dikkatli ve genellikle otomatikleştirilmiş bir pilotaj gerektirir. Göz alıcı böyle bir kalkış en modern uçak gemilerinde kullanılan eğik tramplenlerle kolaylaştırılmıştır.
—ikt. W. W. Rostovv'un sunduğu şemada, kalkışa geçme bir geçiş hazırlığı süreciyle özdeşleştirilmelidir. Gerçekten de, yatırım oranının gerekli artış hızına (üretim artışı, nüfus artışını aşacak biçimde) erişebilmesi için, bazı koşulların bir araya gelerek elverişli bir ortam hazırlaması gerekir.
Rostovv, genel olarak, beş temel değişiklikten söz eder:
1. tarımın üstünlüğü, yerini sanayinin, ulaşımın, ticaretin ve hizmetlerin.üstünlüğüne bırakır;
2. siyasal, iktisadi ve toplumsal yaşam genişleyip, bölgesel dar çerçeveyi aşarak daha geniş bir ulusal çerçeve içinde örgütlenir;
3. doğum oranı düşme eğilimi gösterir;
4. üst düzeydeki gelirlerin dağılımında değişiklikler oluşur ve bu gelirler geleneksel toprak sahiplerinden, yeni üretim teknikleriyle uğraşan gruplara doğru kayar ve bunun sonucunda toplumsal hiyerarşi değişir;
5. insanın, çevresi karşısındaki psikolojik tavrı köklü bir değişikliğe uğrar: insanın çevresini bilip ona istediği biçimi verebileceği düşüncesi yaygınlaşır. Bu koşullar bir araya geldiği zaman, artık herhangi bir dürtünün (siyasal devrim, yeni teknikler, uluslararası konjonktür) etkisiyle şahlanış dönemi açılabilir; böylece iktisadi büyüme aniden hızlanır ve ardından kitlesel tüketime geçişi olanaklı kılar, iktisadi büyümeye ön planda yer veren bu kalkışa geçme kuramı, sanayileşmiş toplumların gelişme biçimini anlatmaktaysa da, bu kuramın en geri kalmış ülkelere uygulanması, bunların gelişmiş ülkelere bağımlılığı dolayısıyla çoğu kez olanaksızdır.
1. Bir ulaşım aracı için, harekete geçmek, kalkmak eylemi ya da biçimi: Trenin kalkış saati. Kalkışlarda dikkatli olmak.
Sponsorlu Bağlantılar
—Havc. Bir uçağın, bir helikopterin, bir roketin yerden ayrılması. (Bk. ansikl. böl. Ask. havc. ve Havc.) || Kalkış roketi, JATO ROKETTnin eşanlamlısı. || Roketle kalkış, bir uçağın yardımcı roketlerle kalkışı. (Bk. ansikl. böl.)
—İkt. Kalkışa geçme, bazı iktisatçılara göre, bir ülkenin azgelişmiş ülkeler arasında sayılmaktan artık çıktığı iktisadi gelişme aşaması. (Kalkışa geçme terimi, iktisat bilimine W. W. Rostovv tarafından sokulan amerikanca take-off teriminin türkçe karşılığıdır.) [Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Ask. havc. ikinci Dünya sava- şı'ndan sonra genel kurmayların gerek hız gerekse kanat yükü bakımından daha yüksek performanslı uçak talep etmeleri pürüzsüz, kaplamalı uzun pistleri gerektiren uçakların yaygınlaşmasına neden oldu. Bu tür alanlar, askeri kullanım açısından, gerek önleme av uçakları gerekse lojistik ulaştırma uçakları için yeni hava savaşı şekillerinden kaynaklanan taktik gelişmeye ters düşen kısıtlamalar getiriyordu. Dolayısıyla bir yandan elde edilen performanslar artırılırken diğer yandan kısa ve kabaca düzenlenmiş pistlere dönmek gerekiyordu. Böylece kısa kalkıştı (STOL) ve dikey kalkışlı (VTOL) uçak fikri ortaya atıldı.
STOL ile ilgili konular büyük ölçüde aydınlığa kavuşmuş ise de VTOL tipi savaş uçaklarına ender olarak rastlanır. Dikey kalkış tekniğinin karmaşıklığı, ayrıca da uzun pistler yapmanın güçlükleri uçak yapımcılarını kısmi çözümler aramaya itmiştir Başlangıçta araştırmalar uçağın dışı ya da ek yardımcıların kullanılmasını gerektirmiştir: elektrikli ya da buharlı katapult, lastiklerinde-düşük basınçlı hava bulunan bir fırlatma chariofsuna monte edilen uçak, amerikan RATO ya da transız SEPR sistemlerinde olduğu gibi yardımcı roketlerle gerçekleştirilen kalkış. Yardımcılar kalkış uzunluklarının önemli ölçüde kısalmasını sağlamakla birlikte (yardımcı roketler için kalkış uzunluğunun % 30 ile 50'si) bunların sistemli bir şekilde kullanılmaları barış zamanında karşılığı pek alınmayan büyük yatırımlar gerektirmekte ve klasik avcı bombardıman uçaklarının askeri yükünün ve etki yarıçapının küçülmesine de neden olmaktadır.
Son yıllarda havacılık alanında gerçekleştirilen teknolojik ilerlemeler sorunun verilerini değiştirmiştir. Daha güçlü reaktörler; % 10 ile 20’lik hafiflik sağlayan karbon elyafı ve bordan oluşan karma malzeme;
kanatların verimini artıran birçok aerodinamik düzenlemelerin uygulanması (hücum kenarı fiaplarının maksimal doğrultması, sabit ya da devinimli "tepeliklerin” ve ördek yüzeylerin eklenmesi gibi birçok yeni etkenin birleşmesiyle) 80'li yılların avcı ya da hücum uçağının kalkış uzunluğunda °/o 15 ile 40 arasında bir kısalma sağlanabilmiştir.
—Havc. Klasik iniş takımıyla (ağırlık merkezinin önüne yerleştirilmiş ana tekerlekler) donatılmış pervaneli bir uçağın doğru kalkış yapması için pilotun, motora aşamalı olarak gaz verirken yunuslama dümeniyle uçağın yatay konumunu koruması zorunludur; pervanenin uyguladığı düz- dönüş ve pervaneden çıkan helisel akışın etkisiyle uçağın aniden yan dönmesi söz- konusu olduğundan kalkış incelik ve belirli bir ustalık isteyen bir manevradır. Pilot, ancak uçağın hızı minimal tutunma hızının °/o 10 ile 15'ini aştıktan sonra yatay dümeni yavaşça oynatarak gerçek kalkışı başlatır. Ana tekerlekleri ağırlık merkezinin arkasında, yardımcı tekerleği ya da tekerlekleri önünde bulunan üçlü bir iniş takımı, pilotun yerden ayrılma kararına kadar uçağın otomatik olarak yatay konumda kalmasını sağlayacağı için tüm kalkış işlemini önemli ölçüde kolaylaştırır. Modern pervaneli uçakların çoğu ve jet uçaklarının tümü böyle bir iniş takımı ile donanmıştır. Kalkış, yardımcı roketler ya da bir katapultla hızlandırılabilir. Bu katapultla kullanım sistemi tüm dünyada uçak gemileri tarafından benimsenmiştir.
Planörler bir çıkrığa ya da bir çekme uçağına takılan bir kabloyla kalkar. Kalkış daima rüzgâra karşı yapılmakla birlikte bazı durumlarda bir miktar eğikliğe izin verilebilir.
Noktasal kalkış (düşey ya da eğik) helikopterlerde doğal olarak elde edilir. Bununla birlikte bazı uçaklar da çeşitli sistemler kullanarak düşey ya da eğik bir yörünge izleyerek kalkabilir: bu sistemler yönlendirilebilir pervaneler, düşey ya da bir eksen çevresinde eğilebilen türbojet- ler ve özellikle türbojetten çıkan gazın tümünün ya da bir bölümünün bir anda aşağıya doğru yöneltilmesini sağlayan borulardır. Fransız mühendis Michel Wi- bault’nun bu buluşu amerikan, İngiliz ve sovyet savaş uçaklarında büyük ölçüde kullanılmaktadır. Böyle bir sistem sınırlı yük taşıyan dikine kalkışlı savaş uçaklarının yapımına olanak verir; bununla birlikte bu uçaklar ancak belli ölçülerde bir yük taşıyabilir; yükün artırılması için pilot boruları sınırlı olarak eğerek kısa mesafede kalkış yapabilir Bu durumda eğik jetin etkisi ve kanadın aerodinamik kaldırma kuvvetinin bileşimiyle uçağın orta hızda tutunması sağlanır. Dikey ya da eğik uçuştan aşamalı olarak yatay uçuşa dönüş geçiş diye adlandırılır; bu geçiş, dikkatli ve genellikle otomatikleştirilmiş bir pilotaj gerektirir. Göz alıcı böyle bir kalkış en modern uçak gemilerinde kullanılan eğik tramplenlerle kolaylaştırılmıştır.
—ikt. W. W. Rostovv'un sunduğu şemada, kalkışa geçme bir geçiş hazırlığı süreciyle özdeşleştirilmelidir. Gerçekten de, yatırım oranının gerekli artış hızına (üretim artışı, nüfus artışını aşacak biçimde) erişebilmesi için, bazı koşulların bir araya gelerek elverişli bir ortam hazırlaması gerekir.
Rostovv, genel olarak, beş temel değişiklikten söz eder:
1. tarımın üstünlüğü, yerini sanayinin, ulaşımın, ticaretin ve hizmetlerin.üstünlüğüne bırakır;
2. siyasal, iktisadi ve toplumsal yaşam genişleyip, bölgesel dar çerçeveyi aşarak daha geniş bir ulusal çerçeve içinde örgütlenir;
3. doğum oranı düşme eğilimi gösterir;
4. üst düzeydeki gelirlerin dağılımında değişiklikler oluşur ve bu gelirler geleneksel toprak sahiplerinden, yeni üretim teknikleriyle uğraşan gruplara doğru kayar ve bunun sonucunda toplumsal hiyerarşi değişir;
5. insanın, çevresi karşısındaki psikolojik tavrı köklü bir değişikliğe uğrar: insanın çevresini bilip ona istediği biçimi verebileceği düşüncesi yaygınlaşır. Bu koşullar bir araya geldiği zaman, artık herhangi bir dürtünün (siyasal devrim, yeni teknikler, uluslararası konjonktür) etkisiyle şahlanış dönemi açılabilir; böylece iktisadi büyüme aniden hızlanır ve ardından kitlesel tüketime geçişi olanaklı kılar, iktisadi büyümeye ön planda yer veren bu kalkışa geçme kuramı, sanayileşmiş toplumların gelişme biçimini anlatmaktaysa da, bu kuramın en geri kalmış ülkelere uygulanması, bunların gelişmiş ülkelere bağımlılığı dolayısıyla çoğu kez olanaksızdır.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
SİLENTİUM EST AURUM
